Λευκάδιος Χερν: Το πρώτο μουσείο στην Ευρώπη για τον Έλληνα εθνικό συγγραφέα της Ιαπωνίας

Ο Λευκάδιος Χερν (Γιακούμο Κοϊζούμι, 1850- 1904), γιος του Ιρλανδού Τσαρλς Χερν και της Ελληνίδας Ρόζας Κασιμάτη, γεννήθηκε στη Λευκάδα, μεγάλωσε στην Ιρλανδία, μετέβη ως μετανάστης στην Αμερική και τελικά εγκαταστάθηκε και έζησε μία ήρεμη ζωή στην Ιαπωνία. Αποχωρίστηκε τους γονείς του όταν ήταν μικρός και συνεχώς ταξίδευε, χωρίς προκαταλήψεις απέναντι στους διαφορετικούς πολιτισμούς και τις φυλές που συναντούσε σε κάθε τόπο, αντιμετωπίζοντας το κάθε αντικείμενο γνωριμίας με ανοιχτό πνεύμα και συναινετική κατανόηση.

Πρώτες εκδόσεις, σπάνια βιβλία και ιαπωνικά συλλεκτικά αντικείμενα θα απαρτίζουν τα εκθέματα του «Ιστορικού Κέντρου Λευκάδιου Χέρν» το οποίο θα στεγάζεται σε ανακαινισμένη αίθουσα, στο ισόγειο του κτιρίου του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Λευκάδας.

Ο Οδυσσέας Τριών Ηπείρων
Η σχετικά σύντομη ζωή του Λευκάδιου Χερν περιλαμβάνει τρεις μεγάλες περιόδους, περίπου ισόχρονες, που μπορούν να αποκληθούν "ευρωπαϊκή" (1850-1869), "αμερικανική" (1869-1890) και "ιαπωνική" (1890-1904). Η ευρωπαϊκή περίοδος. Υπήρξε η πλέον επώδυνη και ταραχώδης, η πλέον ταιριαστή με τον χαρακτηρισμό "οδύσσεια", με τον οποίο κάποιοι μελετητές περιγράφουν τη ζωή του Χερν. Στα γεγονότα αυτής της περιόδου συγκαταλέγονται: ο επεισοδιακός γάμος, στη Λευκάδα, της Ελληνίδας μητέρας του Ρόζας Κασιμάτη, καταγόμενης από τα Κύθηρα, με τον Ιρλανδό πατέρα του Κάρολο Μπους Χερν, που υπηρετούσε ως στρατιωτικός γιατρός στα κατεχόμενα τότε από τους Βρετανούς Επτάνησα˙ η γέννηση ενός μεγαλύτερου αδερφού, του Ρόμπερτ, που έζησε λιγότερο από ένα χρόνο και τάφηκε στη Λευκάδα˙ η γέννηση και η βάπτιση του Λευκάδιου στο ομώνυμο νησί, στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, και η αναχώρηση του πατέρα για τις Δυτικές Ινδίες˙ η αναχώρηση του Λευκάδιου από τη γενέτειρα του, σε ηλικία μόλις δύο ετών, μαζί με τη μητέρα του για το Δουβλίνο ˙ τα πλούσια σε εκπαίδευση αλλά γεμάτα από τραυματικές παιδικές εμπειρίες χρόνια, στο σπίτι κάποιας προστάτιδας θείας στην Ιρλανδία ˙ η επάνοδος της Ρόζας στην Ελλάδα και η γέννηση ενός τρίτου παιδιού, του Ντάνιελ Τζαίημς˙ το διαζύγιο των γονέων στην Ιρλανδία με πρωτοβουλία του Καρόλου, οι δεύτεροι γάμοι τους, ο θάνατος του αποξενωμένου πατέρα, σε ταξίδι επιστροφής από την Ινδία στο Δουβλίνο, η επιβληθείσα στον Λευκάδιο στέρηση της μητρικής παρουσίας και ο εγκλεισμός της Ρόζας Κασιμάτη (Καβαλίνη, από το δεύτερο γάμο της) στο ψυχιατρείο της Κέρκυρας, όπου πεθαίνει το 1882, χωρίς να έχουν ξαναϊδωθεί ποτέ με τον Λευκάδιο˙ το ατύχημα που άφησε τον έφηβο Λευκάδιο μονόφθαλμο στα δεκάξι του χρόνια, με πολύ κακή όραση και από το άλλο μάτι˙ η πτώχευση της Ιρλανδής θείας, η διακοπή των κολεγιακών σπουδών και η ουσιαστική εκδίωξη του Λευκάδιου από άλλους Ιρλανδούς συγγενείς˙ η καταφυγή στο Λονδίνο για τρία εφιαλτικά χρόνια, κατά τα οποία τις κολεγιακές σπουδές διαδέχονται οι πάσης φύσεως στερήσεις και το πτωχοκομείο˙ η απόρριψη από τον Λευκάδιο του ιρλανδικού του ονόματος "Πατρίκιος" και η αναχώρηση του για τη Νέα Υόρκη.

Η αμερικανική περίοδος. Η αμερικανική περίοδος, στην πρώτη φάση της - τα χρόνια της Νέας Υόρκης (1869-1872) - μπορεί να χαρακτηριστεί ηπιότερη προέκταση της προηγούμενης περιόδου. Μοναδική αχτίδα φωτός, στις πάντοτε δυσχερείς συνθήκες, παρέμενε ο εμπλουτισμός των γνώσεων του Λευκάδιου στη Δημόσια Βιβλιοθήκη, όπου κατέφευγε ύστερα από κάθε είδους κοπιαστική δουλειά.

Η επόμενη φάση (Σινσιννάτι, 1872-77) αρχίζει να σηματοδοτεί, επώδυνα αλλά σταθερά, μια βαθμιαία ανάκαμψη. Σ' αυτήν δεν συντελούν τόσο κάποιοι Ιρλανδοί συγγενείς που υπήρχαν εκεί, αλλά μάλλον κάποιοι καλοί φίλοι - ανάμεσα στους οποίους ξεχωρίζει ο τυπογράφος Χένρυ Γουώτκιν (Watkin), που διασφαλίζει στον Λευκάδιο την πρώτη "πνευματική" εργασία του ως διορθωτή δοκιμίων στον οίκο όπου εργαζόταν και ο ίδιος. Ο Λευκάδιος δεν θα λησμονήσει ποτέ αυτό το πρόσωπο που, όπως προκύπτει από τη δημοσιευμένη αλληλογραφία του, το αποκαλούσε πολλές φορές "πατέρα". Να προσθέσουμε ότι, εκτός από το ξεκίνημα στη δημοσιογραφία, με τα χρόνια του Σινσιννάτι συνδέεται και ένας σύντομης διάρκειας γάμος (ή συμβίωση) με νεαρή μιγάδα, που είχε ως αποτέλεσμα να απολυθεί ο ατίθασος νέος από την εφημερίδα με την οποία συνεργαζόταν.

Η τρίτη και μακρότερη φάση της αμερικανικής περιόδου αντιστοιχεί στη δεκαετή παραμονή του Χερν στη Νέα Ορλεάνη (1877-87). Είναι τα χρόνια της καθιέρωσης στη δημοσιογραφική σταδιοδρομία του, που σηματοδοτούν τη μετάβαση από το αρχικό αστυνομικό ρεπορτάζ σε θέση αρχισυντάκτη λογοτεχνίας της μεγαλύτερης τοπικής εφημερίδας (Times Democrat) και παράλληλα, την ανάδειξη του ως συγγραφέα ποικίλων έργων και ως μεταφραστή γαλλικών λογοτεχνικών κειμένων. Σε προσωπικό πεδίο, είναι η εποχή της "δι' αλληλογραφίας" γνωριμίας με τον νεότερο αδερφό του, τον Ντάνιελ Τζαίημς, τρίτο γιο της Ρόζας από τον Κάρολο Μπους Χερν, που είχε επίσης φύγει από την Ελλάδα και ζούσε εγκατεστημένος στην Αμερική. Να προσθέσουμε ωστόσο ότι λόγω του διαφορετικού δρόμου ζωής που το πεπρωμένο επιφύλασσε στον Λευκάδιο, τα δύο αδέρφια δεν μπόρεσαν να συναντηθούν ποτέ.

Άλλα σημαντικά γεγονότα αυτής της περιόδου είναι η πρώτη άμεση επαφή του Λευκάδιου με τον Σιναοϊαπωνικό πολιτισμό, μέσα από την επίσκεψη του στα περίπτερα της Κίνας και της Ιαπωνίας, σε μια Παγκόσμια Βιομηχανική Έκθεση που διοργανώθηκε στη Νέα Ορλεάνη˙ "εξερευνήσεις" σε προσφιλείς του τροπικές περιοχές, με κύρια αυτήν της Μαρτινίκας στις Γαλλικές Δυτικές Ινδίες, όπου διέμεινε στη διετία 1888-9, μετά από την αναχώρηση του από τη Νέα Ορλεάνη˙ σύντομα ταξίδια στη Φιλαδέλφεια και τη Νέα Υόρκη, όπου η συνεργασία με το περιοδικό Harper's Magazine του άνοιξε το δρόμο δημοσιογραφικής αποστολής για την Ιαπωνία - γεγονός που έμελλε να επιφέρει την τελευταία και ριζικότερη αλλαγή στη ζωή του.

Η ιαπωνική περίοδος. Η ιαπωνική περίοδος της ζωής του Λευκάδιου υπήρξε η συντομότερη σε διάρκεια, η θετικότερη σε πνευματικές και συναισθηματικές εμπειρίες και η σημαντικότερη για τον ίδιον, ως άνθρωπο και ως συγγραφέα. Μπορούμε να τη διαιρέσουμε σε τέσσερις φάσεις, με βάση τις ιαπωνικές πόλεις όπου έζησε διαδοχικά ο Χερν. Αυτές είναι: 1) Το Ματσούε (Matsue, 1890-91), 2) το Κουμαμότο (Kumamoto, 1891-94), 3) το Κόμπε (Kōbe, 1894-96), 4) το Τόκυο (Tōkyō, 1896-1904).
Η πρώτη φάση ήταν εκείνη που τον χάραξε βαθύτερα από όλες. Αν και διήρκεσε μόνον ένα χρόνο, η διαμονή του στο Ματσούε - ή, σύμφωνα με τον τίτλο ενός κειμένου του, στην "πρωτεύουσα της επαρχίας των θεών" (επαρχία Ιζούμο, σημ. νομός Σιμάνε) - τού προσέφερε, με τη φύση και τα μνημεία της, τις συγκλονιστικότερες εντυπώσεις γιατί, όπως εξηγεί ο ίδιος, η "δυτικοποίηση" που υφίστατο τότε η Ιαπωνία δεν είχε προχωρήσει ακόμη σ' εκείνη την περιοχή. Από το Ματσούε ξεκίνησε η νέα επαγγελματική ζωή του Λευκάδιου ως εκπαιδευτικού (δάσκαλου της αγγλικής γλώσσας) και επίσης, η νέα προσωπική ζωή του στο πλευρό μιας απογόνου οικογενείας σαμουράι, της Σέτσου Κοϊζούμι, της οποίας το οικογενειακό όνομα υιοθέτησε και ο ίδιος, παίρνοντας αργότερα και την ιαπωνική υπηκοότητα.

Με τη Σέτσου, ο Λευκάδιος απέκτησε μία κόρη, την Σουτζούκο, που πέθανε νέα, και πριν από αυτήν τρία αγόρια: τον Καζούο (Kazuo), που αφιερώθηκε - όπως και οι απόγονοι του (o γιος του, ο Τοκι, που πέθανε πρόσφατα και σήμερα ο εγγονός του, ο Μπον Κοϊζούμι), στη διάσωση και διάδοση του έργου τού Χερν, τον Ιγουάο (Iwao), του οποίου ο γιος, ο Άκιο (υιοθετημένος από την οικογένεια Ιναγκάκι), είναι ένας καλός φίλος και τακτικός επισκέπτης της Ελλάδας˙ και τον Κιγιόσι (Kiyoshi), που κληρονόμησε και καλλιέργησε το ταλέντο του Χερν στη ζωγραφική και του οποίου ο γιός, ο Τατσούγια Κοϊζούμι, έχει επίσης επισκεφθεί επανειλημμένα τη Λευκάδα, όπως και οι απόγονοι του Καζούο. Οι Άκιο Ιναγκάκι και Μπον Κοϊζούμι έχουν γνωρίσει και τον τάφο της Ρόζας στα Κύθηρα.

Οι μέρες του Ματσούε αναβιώνουν στο πρώτο έργο που ο Λευκάδιος έγραψε για την Ιαπωνία και που εκδόθηκε στην Αμερική το 1894, με τίτλο Ματιές στην Άγνωστη Ιαπωνία . Όταν έγινε αυτό, ο Χερν βρισκόταν ήδη στο Κουμαμότο, στον ιαπωνικό νότο (νησί Κυούσου). Η αποχώρηση του από τις βορειότερες ακτές του νησιού Χόνσου, όπου βρίσκεται το Ματσούε, επιβλήθηκε από λόγους υγείας και πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια φίλων του. Η τριετής παραμονή στο Κουμαμότο, όπου συνέχισε την εργασία του ως εκπαιδευτικός, έφερε καινούριες εντυπώσεις και συγγραφικές εμπνεύσεις, που αποτέλεσαν τον πυρήνα δεύτερου βιβλίου για την Ιαπωνία, με τίτλο Από την Ανατολή.

Το Από την Ανατολή κυκλοφόρησε στην Αμερική ενώ ο Λευκάδιος είχε αλλάξει για τρίτη φορά κατοικία, έχοντας επανέλθει στη Χόνσου, ξανά για λόγους υγείας, αλλά τώρα στις νότιες ακτές της, στο "μεσογειακό" Κόμπε. Εκεί, η διδακτική δραστηριότητα, που διακόπηκε προσωρινά, αναπληρώθηκε από δημοσιογραφική συνεργασία με αγγλόφωνη έκδοση ιαπωνικής εφημερίδας της πόλης. Παράλληλα δημοσιεύτηκε, με τίτλο ιαπωνικό αυτή τη φορά, το τρίτο βιβλίο του Χερν για την Ιαπωνία, το Κοκόρο (Καρδιά).

Η τελευταία φάση της ζωής του συγγραφέα στην Ιαπωνία εκτυλίχτηκε στο Τόκυο, όπου ο Λευκάδιος ανέλαβε να διδάξει, πάλι με την υποστήριξη καλών φίλων, αγγλική λογοτεχνία στο τότε Αυτοκρατορικό Πανεπιστήμιο της πρωτεύουσας, δηλ. το σημερινό Πανεπιστήμιο του Τόκυο. Επανήλθε έτσι στη διδασκαλία, την οποία άσκησε πλέον ανελλιπώς στα επόμενα χρόνια, και ταυτόχρονα εξέδωκε οκτώ ακόμη βιβλία για την Ιαπωνία (βλ. κεφ. 20). Το έργο του, ωστόσο, διακόπηκε με τον ξαφνικό θάνατο του από ανακοπή καρδιάς, στις 26 Σεπτεμβρίου του 1904. Μια λιτή περιγραφή των τελευταίων στιγμών του μάς άφησε η σύζυγος του, η Σέτσου, που έγραψε κι εκείνη βιβλίο για τη ζωή τους.

Με το πέρασμα του χρόνου και παρά τις διάφορες διακυμάνσεις, η σημασία της προσωπικότητας του Λευκάδιου Χερν και του έργου του αναγνωρίστηκε όλο και πιο πολύ. Στις δημοσιεύσεις γι' αυτόν, προστέθηκαν οι τιμητικές διακρίσεις. Στην Ιαπωνία οργανώθηκαν Σύλλογοι Φίλων Γιάκουμο Κοϊζούμι, καθώς επίσης και σε άλλα μέρη, στις ΗΠΑ και την Ιρλανδία. Βιβλιοθήκες αφιερώθηκαν στο όνομα και στο έργο του, ανάμεσα στις οποίες σημαντική θέση κατέχει (με εξαίρετο αν και όχι αποκλειστικό για τον Λευκάδιο υλικό), η Χαραμόγλειος Βιβλιοθήκη του Δήμου Λευκάδας. Συμπόσια επίσης, τοπικά και διεθνή, οργανώνονται τακτικά στη μνήμη του και ανάμεσα τους περιλαμβάνονται και ελληνικά, όπως αυτά του 1998 στην Αθήνα και του 2004 στη Λευκάδα. Πρόσφατα (Οκτώβριος 2009) τιμήθηκε και στο Αμερικανικό Κολλέγιο της Ελλάδας, με σχετικές ομιλίες, μνημειακό αφιέρωμα στο "οικουμενικό πνεύμα" του, από τον διαπρέποντα στην Αμερική Ιάπωνα γλύπτη Μασαάκι Νόντα (Masaaki Noda), και διεθνή καλλιτεχνική έκθεση επάνω στο ίδιο θέμα, που θα παρουσιαστεί τον ερχόμενο χρόνο και στο Μουσείο Λευκάδιου Χερν στο Ματσούε.

Στην περιοχή της Σίντζουκου του Τόκυο, που είναι αδελφοποιημένη με τη Λευκάδα γιατί εκεί ζούσε ο Λευκάδιος, διαμορφώθηκε το 1993 ένα πάρκο που φέρει το όνομα του και κοσμείται με προτομή του που προσφέρθηκε από την Ελλάδα. Στο Ματσούε, όπου βρίσκεται το κυριότερο από τα ιαπωνικά μουσεία τα αφιερωμένα στη μνήμη του Λευκάδιου Χερν (Κοϊζούμι Γιάκουμο Κινενκάν), υπάρχει προτομή-αντίγραφο της χάλκινης προτομής που βλέπει σήμερα ο επισκέπτης της Λευκάδας στην πλατεία της εισόδου στην πρωτεύουσα του νησιού, όχι μακριά από το γραφικό δρόμο που φέρει το όνομα του συγγραφέα - ελληνικό και ιαπωνικό - και στον οποίο βρίσκεται το σπίτι όπου γεννήθηκε, με αφιερωματική πινακίδα αναρτημένη από τον Σύνδεσμο Ελλάδας-Ιαπωνίας.

Από τα παλαιότερα ιαπωνικά μνημεία που αφιερώθηκαν στον Λευκάδιο, το πιο συγκινητικό πρέπει να ήταν αυτό που του ανήγειραν στο σχολείο τους οι απλοί ψαράδες της Γιαΐζου, που ο συγγραφέας τούς συντρόφευε τα καλοκαίρια στο "ψαροχώρι" τους, στα χρόνια που ζούσε στο Τόκυο. Η σύγχρονη πόλη της Γιαΐζου (στο σημ. νομό Σιζουόκα και κοντά στην ομώνυμη πρωτεύουσα του) διαθέτει βέβαια το δικό της Μουσείο Λευκαδίου Χερν και επισημότερο μνημείο, που εγκαινιάστηκε το 2008, σε συνέχεια προηγούμενης αποκάλυψης, από τον πρέσβη της Ελλάδας, ανάλογου μνημείου στο Κουμαμότο. Τελείως πρόσφατα, απέκτησε την πλατεία του Λευκαδίου Χερν, με αγάλματα του Γιάκουμο και της Σέτσου, και το μακρινό Όκι - ένα νησιωτικό σύμπλεγμα στη βόρεια "θάλασσα της Ιαπωνίας", που ο Λευκάδιος είχε επισκεφθεί όταν ζούσε στην "επαρχία των θεών".