Αριστοτέλης: διαχειριστής της κρίσης

Το ζήτημα της σχέσης «ηθικής – οικονομικών αξιών» επανέρχεται πάντα σε περιόδους κρίσης. Και στρέφεται γύρω από το βασικό ερώτημα: έγινε σωστή αξιολόγηση της πραγματικότητας; Βρέθηκαν, δηλαδή, τα σωστά εργαλεία για να γίνει η ορθή αξιολόγηση της πραγματικότητας; Οι οίκοι αξιολόγησης ακολουθούν την οικονομία μιας επιχείρησης ή μιας χώρας (χωρίς οι ίδιοι να αξιολογούνται από άλλους) μέσα από μαθηματικά συστήματα κι αλγεβρικούς αυτοματισμούς τρελαίνοντας τις αγορές και την πολιτική κρατών. Συχνά δε, οι αναλύσεις τους πέφτουν έξω και ένα «συγγνώμη» εκ μέρους τους δεν μπορεί να επαναφέρει την ηρεμία στην κοινωνική αταξία που προκάλεσαν. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι εδώ και μερικά χρόνια στο κορύφωμα της κρίσης υπάρχει μια τάση προβληματισμού γύρω από το πώς θα μπορούσε να βρεθεί η ισορροπία ανάμεσα στην ιδεατή γεωμετρία των μαθηματικών αναλύσεων και στην αληθινή διάσταση της πραγματικότητας. Την απάντηση δείχνουν να ψάχνουν οι μεγάλοι οικονομικοί αναλυτές στον Αριστοτέλη, η μελέτη των έργων του οποίου ξανάγινε της μόδας και βλέπουμε σπουδαίους μάνατζερ και διευθυντές επιχειρήσεων να παρακολουθούν επισταμένα ειδικά μαθήματα για τον Σταγειρίτη φιλόσοφο.
Τι το ελκυστικό λοιπόν υπάρχει στη σκέψη του; Κατά τον Αριστοτέλη, η γνώση της πραγματικότητας δεν επιτυγχάνεται μέσα από τον ιδεατό ουρανό των αριθμών της Πλατωνικής καθαρότητας. Αντίθετα αναλύεται μέσα από την επιστήμη του «ζώντος», όπως αναφέρει στα Ηθικά Νικομάχεια. Κι αμέσως βέβαια κάποιος μπορεί να σκεφτεί: δηλαδή ο Αριστοτέλης αρνείται τον Πλατωνικό ορθολογισμό και την ιδεατή γεωμετρία και δίνει το βάρος μόνο στον εμπειρισμό; Η απάντηση είναι πιο σύνθετη. Γιατί το Αριστοτελικό «ζων» εμπεριέχει ορθολογισμό κι ανορθολογισμό, εμπεριέχει τη σύνθεσή του μέσα από τη λέξη κλειδί: τη σύνεση. Δεν πρόκειται εδώ για φοβική επιφύλαξη, δεν πρόκειται για ανευθυνοφοβία. Το αντίθετο. Πρόκειται για τη δημιουργική δύναμη της χρυσής τομής ανάμεσα στο θράσος και τον φόβο. Πρόκειται για το θάρρος αποφάσεων. Κι είναι αυτό που λείπει σήμερα σ’ όσους παίρνουν οικονομικές αποφάσεις. Στη λογική του Αριστοτέλη ο «Τόκος» (που σημαίνει ταυτόχρονα παιδί και οικονομικό κέρδος) πρέπει να λειτουργεί ως γέφυρα ισορροπίας μεταξύ ηθικών και πρακτικών αξιών. Αλλιώς γίνεται αυτοσκοπός και τότε γίνεται εργαλείο απ-ανθρωπιάς. Γίνεται ιδεατά απλησίαστο, εξοντωτικό. Ο «τόκος» στον Αριστοτέλη μοιάζει με τη λογική του καλού χτίστη. Αντί να μπαίνει μέσα από αφηρημένα γεωμετρικά σχήματα, μπαίνει σύμφωνα με τις ανάγκες του χώρου. Ο χτίστης όπως ένας καλός καλλιτέχνης, γνωρίζει πρώτα το χώρο που θα χτίσει ή θα εγκαταστήσει το έργο του (installation) και μετά αποφασίζει για τις δόσεις και τα μέτρα. Είναι στην υπηρεσία του ανθρώπου και όχι στην υπηρεσία «απ-ανθρωποποίησής του».