Σημαντικότατο εύρημα η αρχαία κρήνη στα Μέγαρα - Πρόκειται για άλλο ένα έργο του διάσημου Ευπαλίνου;

Δημόσιο έργο πολυσύνθετης σύλληψης με μνημειακή κατασκευή είναι η Νότια Κρήνη του 5ου αι. π.Χ. στα Μέγαρα, που ήρθε στο φως το 2008 στο πλαίσιο σωστικής ανασκαφής της Γ' Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων.

Πρόκειται για πρότυπο υδρευτικό έργο, με υπόγεια κρήνη που τροφοδοτούσε ολόκληρο το νότιο τμήμα της πόλης.

Όπως γράφει η Βασιλική Τζεβελέκου στην Εφημερίδα των Συντακτών, η εντυπωσιακή κατασκευή περιλαμβάνει στο κέντρο στρογγυλή δεξαμενή βάθους 9 μέτρων και στο πίσω μέρος της τέσσερις μεγάλες στοές-αγωγούς με

Και μπορεί να μην υπάρχουν αποδείξεις για τον κατασκευαστή, ωστόσο η σπουδαιότητα της σύνθεσης οδηγεί τη σκέψη σε ποιον άλλον; Φυσικά στον Μεγαρέα αρχιτέκτονα Ευπαλίνο, που σύμφωνα με την υπάρχουσα βιβλιογραφία προίκισε τη γενέτειρά του και με ακόμα δύο σπουδαία έργα υδροδότησης: την Κρήνη του Θεαγένους και το υπόγειο υδραγωγείο που αρχαιολογικά άρχισε να ερευνάται το 2011.

Το εύρημα δεν είναι το μοναδικό που έφερε στο φως η σωστική ανασκαφή στην οδό Κοραή και Ανωνύμου. Πραγματοποιείται σε δύο ιδιωτικά οικόπεδα πολιτών, τα οποία η Εφορεία Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής-Πειραιά και Νήσων ζητάει να απαλλοτριωθούν.

Τα ευρήματα της ανασκαφής

Κατ' αρχάς στο νότιο μέρος της αποκαλύφθηκε τμήμα της εσωτερικής περιφερειακής οδού της αρχαίας πόλης και του οχυρωματικού τείχους του τέλους του 5ου ή των αρχών του 4ου αι. π.Χ., που κατασκευάστηκε μετά το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου για να προστατέψει την πόλη, που είχε καταλεηλατηθεί.

Παραπλεύρως, σώζεται σε καλή κατάσταση ένα τυπικό μεγαρικό υπόγειο με καταπληκτικό δάπεδο, που οδηγούσε σε δεύτερο χώρο με εντυπωσιακή είσοδο και μεγάλους δόμους.

Τα ιδιόμορφα μεγαρικά υπόγεια έχουν τοπικό χαρακτήρα και σχετίζονται με τη λατρεία της θεάς Δήμητρας. Εχουν βρεθεί πάνω από 100 στην ευρύτερη περιοχή και αποτελούν από μόνα τους ξεχωριστό κεφάλαιο μελέτης και έρευνας, καθώς αυτά τα υπόγεια που διέθετε κάθε αρχαίο μεγαρικό σπίτι δεν απαντώνται σε άλλα σημεία του ελλαδικού χώρου ενώ, σύμφωνα με την εκδοχή του Παυσανία, έδωσαν την ονομασία στην πόλη.

«Εκτελούσαν διπλό προορισμό ως κατασκευές. Από τη μια εδώ αποθήκευαν τα αγαθά τους και από την άλλη τελούσαν τις θρησκευτικές τελετουργίες προς τη θεά Δήμητρα προκειμένου να ευνοεί την ανάπτυξη, την παραγωγή και τον πολλαπλασιασμό» μας λέει η αρχαιολόγος Παναγιώτα Αυγερινού, υπεύθυνη του Αρχαιολογικού Μουσείου Μεγάρων και της ανασκαφής, που μαζί με την ομάδα της έφεραν στο φως τα ευρήματα.

Η πρώτη σωστική ανασκαφή πραγματοποιήθηκε το διάστημα 2008-2011 και η δεύτερη, που συνεχίζεται, άρχισε το 2016.

Ετσι, η σύγχρονη πόλη προικίζεται με εξαιρετικά μνημεία του παρελθόντος της, καθώς σε λίγα τετραγωνικά έχουμε δείγματα όλης της αρχαίας πόλης των Μεγάρων, δηλαδή οχυρώσεις, εσωτερική οδό, αρχαϊκό νεκροταφείο, μεγαρικό υπόγειο, στη δυτική πλευρά σειρά δεξαμενών και πιθανόν εργαστήριο κεραμικής, φυσικά το σύστημα ύδρευσης της νότιας πόλης, που αν και μικρότερης κλίμακας, θα μπορούσε να συγκριθεί με την Κρήνη του Θεαγένους, και ειδώλια, κεραμική, νομίσματα κ.ά.

«Το σημαντικότερο εύρημα είναι το υδρευτικό έργο, η υπόγεια κρήνη. Είναι εντυπωσιακή κατασκευή. Στο κέντρο βρίσκεται η στρογγυλή δεξαμενή, όπου γύρω της βλέπουμε έναν δακτύλιο χωρισμένο με κάθετα τειχάρια. Θεωρούμε ότι αυτός ο χώρος εξυπηρετούσε τον καθαρισμό του νερού. Μέσα από δύο μικρές οπές περνούσε το νερό στο σύστημα, έτοιμο προς κατανάλωση» λέει στις «Νησίδες» η αρχαιολόγος Παναγιώτα Αυγερινού και μας εξηγεί:

«Στο πίσω μέρος υπάρχουν τέσσερις μεγάλες στοές, εκ των οποίων η μία διπλή. Οι στοές ένωναν τον χώρο λήψης του νερού με τη δεξαμενή. Η τροφοδοσία γινόταν ή από ποταμό που έρρεε έξω από τα τείχη ή από τη βροχή, αλλά αυτό είναι θέμα προς έρευνα. Η μνημειακή κατασκευή είναι ιδιαίτερα έξυπνη, δεν είναι συνηθισμένος τρόπος να διοχετεύεται νερό σε δεξαμενή μέσα από υπόγειες στοές. Διακρίνεται από ευρηματικότητα, καθώς εξασφάλιζε το πολύτιμο νερό χωρίς οι κάτοικοι να χρειάζεται να σκάβουν. Αντίθετα, αξιοποιούσαν με ιδανικό τρόπο τους υδάτινους πόρους του περιβάλλοντος».

Από τις τέσσερις στοές οι δύο έχουν ανοιχτεί πλήρως, με τη μεγαλύτερη να φτάνει σε μήκος τα 7,5 μέτρα. Στη μία σώζονται καλύτερα τα τοιχώματα και στην άλλη η οροφή.

Οι άλλες δύο (η μία διπλή) έχουν ανοιχτεί μερικώς, καθώς για την ολοκλήρωσή τους κρίνονται απαραίτητες οι στερεώσεις και τα αναστηλωτικά έργα.

Η χρονολόγηση τοποθετεί το δημόσιο έργο στις αρχές του 5ου αιώνα, αν και πρέπει να πέρασε φάση μετασκευής. Ωστόσο, βάσει των επιχώσεων και της κεραμικής που βρέθηκαν, για άγνωστους λόγους όλη η περιοχή επιχώθηκε τον 2ο αι. π.Χ. Το μνημείο δηλαδή είχε διάρκεια ζωής περίπου τριών αιώνων.

Στην ερώτησή μας αν η κατασκευή χαρακτηρίζεται από μοναδικότητα, η αρχαιολόγος μάς απαντά: «Αυτό είναι σίγουρο. Δεν είναι συνηθισμένο το μεγάλο στόμιο, τα αρχιτεκτονικά μέλη που είναι σε δεύτερη χρήση, ο τρόπος επικοινωνίας των στοών. Ολα αυτά δείχνουν ιδιαίτερη τεχνική και ταλέντο ως προς τη σύλληψη της ιδέας, η οποία εκτελέστηκε προφανώς με τη βοήθεια άξιων εργατών».

Πρόκειται λοιπόν για άλλο ένα έργο του διάσημου Ευπαλίνου; «Το μυαλό όλων πηγαίνει στον Μεγαρίτη αρχιτέκτονα, ωστόσο δεν έχουμε, ακόμα τουλάχιστον, στοιχεία που να το αποδεικνύουν. Το όρυγμα στη Σάμο δεν είναι το μοναδικό έργο του. Εδώ έχουμε το υδραγωγείο και την Κρήνη του Θεαγένους».