Προς μια διαλεκτική ανάγνωση των προοπτικών εξόδου από την κρίση, Φιλοσοφείν

Tweet Κατηγορία: ΆρθραΑρθρογράφος: Βασίλης Γρόλλιος

 

Βασίλης Γρόλλιος[1] Προς μια διαλεκτική ανάγνωση των προοπτικών εξόδου από την κρίση, Φιλοσοφείν, τεύχος 6, 2012.

 

Στο άρθρο θα αποπειραθώ να προσεγγίσω το περιεχόμενο της έννοιας της διαλεκτικής και να δείξω τον επαναστατικό της χαρακτήρα. Ένας άλλος τίτλος του κειμένου θα μπορούσε να είναι: «Η επικαιρότητα του διαλεκτικού στοχασμού σήμερα» ή «Τι σημαίνει

να είναι κάποιος διαλεκτικός υλιστής σήμερα»; Η ερμηνεία που θα δώσω βασίζεται στην κριτική θεωρία των Horkheimer και Adorno, η οποία θεωρώ ότι είναι αυτή που είναι πιο κοντά στη μαρξική διαλεκτική και συνεχίζεται σήμερα από τη φιλοσοφία των ρωγμών του John Holloway ή αλλιώς από το μονοπάτι που ονομάζεται «ανοιχτός μαρξισμός».

Αρχικά θα κάνω μια πολύ σύντομη αναφορά στον φιλελεύθερο στοχασμό, ώστε  μέσω της αντιπαράθεσης μαζί του να καταστεί η ερμηνεία μου πιο σαφής. Ήδη από την εισαγωγή του Πλούτου των Εθνών ο Adam Smith ταυτίζει τα πλούσια έθνη με τα πολιτισμένα (Smith 1999, 105). Η συσσώρευση πλούτου από ένα έθνος είναι δείγμα προόδου και πολιτισμού. Σε αυτήν την περίπτωση όλα τα μέλη της κοινωνίας κερδίζουν, όλες οι κοινωνικές τάξεις, ακόμα και οι πιο απλοί εργάτες. Ο καταμερισμός της εργασίας είναι για τον Smith δείγμα προόδου και λαμβάνει χώρα στο τελικό στάδιο της ιστορίας, στην εμπορευματική κοινωνία (Smith 1999, 110). Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα κάθε εργάτης να γνωρίζει καλύτερα την εργασία του και έτσι να παράγεται περισσότερος πλούτος. Ο Smith επισημαίνει πως ο καταμερισμός της εργασίας δεν είναι απλώς ένα αποτέλεσμα της ανθρώπινης σοφίας αλλά είναι αποτέλεσμα της εγγενούς τάσης που υπάρχει στην ανθρώπινη φύση, στη φυσική μας προδιάθεση να διαπραγματευόμαστε, να παζαρεύουμε και να ανταλλάσουμε. (natural propensity to truck, barter and exchange) (Smith 1999, 117).  Αυτή η φυσική προδιάθεση μας οδηγεί στο σχηματισμό διαφόρων ταλέντων τα οποία είναι χρήσιμα. Στη φιλοσοφία της ιστορίας του Smith η πρόοδος της κοινωνίας προσμετράται ανάλογα με το πόσο η κοινωνία έχει αφομοιώσει την κεφαλαιοκρατική λογική, δηλαδή τη λογική του καπιταλιστικού συστήματος, βασικότερες αξίες του οποίου είναι η επιθυμία για συσσώρευση πλούτου και ο ανταγωνισμός.

Τα βασικά χαρακτηριστικά που ο Smith αποδίδει στην ανθρωπινή φύση ο Hegel τα αποδίδει στο πνεύμα. Ο Hegel δεν θεμελιώνει, δεν τεκμηριώνει, δεν καταφέρνει να δικαιολογήσει την ύπαρξη του συστήματος. Δεν μελετάει τα οικονομικά αίτια της εξαθλίωσης των μαζών. Η ελεύθερη βούληση γίνεται αντικειμενική όταν δεν μένει σε αφηρημένο επίπεδο. Για να γίνει αυτό πρέπει να εκφραστεί συγκεκριμένα στην ιδιοκτησία, δηλαδή όταν το άτομο έχει την ελευθερία ιδιοποίησης. Η ελευθερία προωθείται όταν εξασφαλίζεται η ατομική ιδιοκτησία. Ο μη έχων ατομική ιδιοκτησία δεν μπορεί να είναι ελεύθερος (Hegel 1991, 80-81) Επικροτεί πλήρως τη λογική της αγοράς, την κεφαλαιο