Ο Αμίρ, η σημαία, ο «φταίχτης»

Γράφει ο Πάνος Τσερόλας

Η ιστορία του μικρού Αμίρ ήρθε να προστεθεί σε έναν μακρύ και μάλλον γραφικό πλέον κατάλογο. Εδώ και πολύ καιρό άλλωστε οι μαθητικές παρελάσεις χαρακτηρίζονται από πολύ συγκεκριμένη ειδησεογραφία: Θα υπάρχει κάπου στην Ελλάδα μια δασκάλα που θα είναι κάπως «εντυπωσιακή» ή «μάλλον ακατάλληλα ενδεδυμένη». Θα υπάρχει ένα εξαιρετικά πλούσιο φωτορεπορτάζ από τις ενδυματολογικές επιλογές μαθητριών από 12 έως 16 χρονών. Θα υπάρχουν σίγουρα δυο τρία (ή και περισσότερα) παιδία άλλης εθνικότητας

που θα κληθούν να αναλάβουν τον ρόλο του σημαιοφόρου, και γύρω από αυτό θα ξεκινήσει μια επαναλαμβανόμενη και συχνά υστερική συζήτηση για το «ποιος κρατάει την σημαία» και γιατί «δεν πρέπει να την κρατάει ένας Αλβανός/Αφγανός/Νιγηριανός/μουσουλμάνος κλπ». Οι «ειδήσεις» αυτές μονοπωλούν κάθε χρόνο την 28η και την 25η, προκαλούν μερικά διαδικτυακά «ξεκατινιάσματα» και ύστερα, σαν από κάποιο μνημονικό reset, επανεκκινούν ολόιδιες την επόμενη χρονιά. Φέτος λοιπόν, την 28η που μας πέρασε, είχαμε απ’ όλα σε ικανοποιητικές ποσότητες, αλλά η ιστορία του Αμίρ ήταν αυτή που έφτασε μέχρι το μέγαρο Μαξίμου. Η ιστορία ενός ακόμα σημαιοφόρου που δεν έπρεπε να κρατήσει την σημαία.

Ήταν ασφαλώς ξεχωριστή, η ιστορία αυτή. Γιατί δεν ήταν απλά η τυπική φασαρία της στιγμής, αλλά επεκτάθηκε και σε έναν ανήκουστο, δολοφονικών προθέσεων βανδαλισμό στο σπίτι του μικρού Αφγανού, που ούτως ή άλλως, με ευθύνη του σχολείου του στην Δάφνη, δεν κράτησε την σημαία αλλά μια ταμπέλα που ανέγραφε το σχολείο του. Το πρόσωπο του Αμίρ έγινε το viral θέμα των εβδομάδων που πέρασαν και ο ίδιος ο πρωθυπουργός του παρέδωσε αυτό που του «στέρησαν», δηλαδή την ελληνική σημαία, κλείνοντας κάπως αισιόδοξα την περιπέτειά του. Όμως γύρω από την ιστορία αυτή αναπτύχθηκαν πολλές θέσεις και απόψεις που προσπάθησαν να απαντήσουν το «τις πταιει» για αυτήν την μάλλον ντροπιαστική για την χώρα μας ιστορία. Ας δούμε λοιπόν, σύμφωνα με κόμματα και κορυφαίους ενημερωτικούς οργανισμούς, ποιος φταίει για τις πέτρες και τα απειλητικά μηνύματα και την χλεύη που δέχθηκε ένα παιδί 12 χρονών.

Φταίει ο καινούριος τρόπος επιλογής του σημαιοφόρου, λένε πολλοί, και λέει ακόμα πιο επίσημα και ο συμπαθής γλυκός βουλευτής, Βασίλης Λεβέντης, σύμφωνα με ανακοίνωση της Ένωσης Κεντρώων. Με άλλα λόγια, σύμφωνα με αυτόν αλλά και αρκετές εκδοχές του «κεντρώου» χώρου, δεν έχει σημασία τόσο ο ρατσισμός απέναντι στον κάθε Αμίρ, όσο έχει σημασία να βρούμε ένα τρόπο να τον κρύβουμε. Όμως, ακόμα και αν παραβλέψει κανείς αυτήν την μάλλον υποκριτική στάση, η αλήθεια είναι πως δεν χρειαζόταν κλήρωση για να βρεθεί ο κάθε Αμίρ στη θέση του σημαιοφόρου. Παιδιά άλλης εθνικότητας άλλωστε έχουν πολλάκις αριστεύσει και κληθεί να κρατήσουν την σημαία: Πόσες και πόσες ιστορίες bullying και ψυχολογικής (ή και σωματικής) βιας απλά δεν έχουν φτάσει στα ραντάρ της ειδησεογραφίας τα τελευταία χρόνια;

Φταίει η «ανομία», λένε το Ποτάμι, η Νέα Δημοκρατία και η κυρίαρχη «γραμμή» πολλών τηλεοπτικών σταθμών. Η «ανομία» άλλωστε φαίνεται να αποτελεί το σημαντικότερο αντιπολιτευτικό χαρτί της περιόδου, και μια λέξη που συστηματικά εντάσσεται στο λεξιλόγιο της δημόσιας σφαίρας. Η «ανομία» είναι φυσικά μια μάλλον δοκιμασμένη συνταγή, που επενδύει στην διαμόρφωση ενός κλίματος φόβου. Εδώ και αρκετά χρόνια στην Ελλάδα ο φόβος μοιάζει να είναι το επιθυμητό αίσθημα του ψηφοφόρου, καθώς διατρέχει σχεδόν κάθε πολιτικό ερώτημα: Φόβος για την οικονομία, φόβος για τον «ξένο», φόβος για το παρόν και το μέλλον, φόβος για τον γείτονα, φόβος σε όλες σχεδόν τις πτυχές της καθημερινότητας. Κάπως έτσι, η είδηση για τον Αμίρ εμφανίζεται σε έναν παράξενο και ογκώδη χυλό, όπου τα πλάνα της είδησης εναλλάσσονται στο πρόσωπό του, στην δολοφονία του Ζαφειρόπουλου, σε συμπλοκές στα Εξάρχεια και σε σπασμένες βιτρίνες καταστημάτων από κλοπές. Σε αυτό το ιδιότυπο «μοντάζ των εντυπώσεων», ένα έγκλημα ρατσιστικού μίσους συνταυτίζεται με ένα έγκλημα του κοινού ποινικού δικαίου, με μια διαδήλωση και με ότι άλλο μπορεί να εξυπηρετήσει στην διαμόρφωση ενός φόβου γενικού και αόριστου με εκατοντάδες πλοκάμια. Η «ανομία» λοιπόν, το καινούριο αόρατο «τέρας» των καιρών, ασχολήθηκε και με την ζωή του μικρού Αμίρ, περίπου κατά το «δουλειά δεν είχε ο διάολος».

Αυτή φυσικά η ρητορική είναι γνωστή, πηγαίνοντας χέρι χέρι με την επίσης γενική και αόριστη βία που δεν έχει ταυτότητα ή περιεχόμενο αλλά μοιάζει με ένα σύμπτωμα των καιρών. Ο «μπαμπούλας» όμως αυτός, αν και προσπαθεί να είναι ένας αμερόληπτος και άτεγκτος κριτής που δεν χαρίζει κάστανα σε κανέναν, φαίνεται να μεροληπτεί συνεχώς και αδιακρίτως. Ουδέποτε έχει υπάρξει μια είδηση στην οποία τυχόν επεισόδια στα Εξάρχεια να παρουσιάζονται ως «ακόμα ένα κρούσμα βίας, ανάλογο της ρατσιστικής επίθεσης τάδε». Αντίθετα, συμβαίνει συνεχώς το ανάποδο: Η ιστορία του Αμίρ ήταν «ακόμα ένα κρούσμα βίας, ανάλογο με τις συμπλοκές των αντιεξουσιαστών προ ημερών για το τάδε θέμα». Με άλλα λόγια, δεν επιχειρείται κάποια προπαγάνδα ή εκστρατεία ενάντια στη βία, αλλά πολύ συγκεκριμένα μια προσπάθεια παραγωγής άλλοθι για την ρατσιστική βία της περιόδου. Με την ανάθεση του θέματος στην «ανομία» δεν γίνεται έκκληση προς την Δικαιοσύνη να αναλάβει δράση. Αντίθετα, εξωραΐζεται ένα πολύ συγκεκριμένο ρατσιστικό μίσος που συστρέφεται και αναπτύσσεται στο μαλακό υπογάστριο του κοινωνικού σώματος εδώ και χρόνια. Όμως, όπως φαίνεται, αυτό το ρατσιστικό μίσος, η βία που παράγει και η επιρροή του πάνω στο κοινωνικό σώμα, εξυπηρετεί μια χαρά τον φόβο και σίγουρα εξυπηρετεί μια πολιτική ατζέντα που επενδύει σε αυτόν. Το πρόσωπο του Αμίρ δεν γίνεται λοιπόν η αφορμή για να χτυπηθεί αυτή η βαριά αρρώστια που εξαπλώνεται στη χώρα, αλλά χρησιμοποιείται για ψαρέψουν διάφορες πολιτικές ατζέντες στα θολά νερά του κοινωνικού συντηρητισμού.

Φταίει ο ίδιος ο Αμίρ, που δεν είχε λόγο να θέλει να σηκώσει την σημαία μιας άλλης χώρας και άλλης θρησκείας. Αυτή η γραμμή, αν και διατυπωμένη εντελώς διαφορετικά, φαίνεται να συγκεντρώνει και μεγάλη προτίμηση στον διαδικτυακό σχολιασμό. Κατά κάποιο τρόπο, για πολλούς, ο Αμίρ δημιούργησε από μόνος του ένα θέμα που θα έπρεπε να είναι ως μη γενόμενο. Για ένα παιδί όμως 12 χρονών, δοκιμασμένο ήδη με τον ξεριζωμό και την απόσχιση της οικογένειάς του, είναι μάλλον αδιανόητο να υπάρχει στη σκέψη του όλο το σημασιολογικό φορτίο (που δίνουμε εμείς) της σημαίας και της μαθητικής παρέλασης μιας άλλης χώρας. Οποιοσδήποτε ασχολείται έστω και λίγο με την εκπαίδευση ασφαλώς γνωρίζει πως πρώτα και κύρια, ένα παιδί 12 χρονών το μόνο που επιθυμεί είναι το να «ανήκει». Ο Αμίρ συμμετέχει στην παρέλαση, ενθουσιάζεται με την προοπτική της σημαίας, λυπάται που δεν την κρατά, φωτογραφίζεται με παιδική αθωότητα στα σπασμένα τζάμια του σπιτιού του, όχι επειδή διεκδικεί κομμάτι της εθνικής μας ταυτότητας (όπως το εννοούμε) αλλά επειδή βλέπει τις πρακτικές της εθνικής μας ταυτότητας ως ένα τρόπο για να μπορέσει να ανήκει καλύτερα στο περιβάλλον του. Ο χαρακτήρας άλλωστε της επίθεσης και το γραμμένο με παιδικό τρόπο σημείωμα που τον καλούσε να φύγει ήταν όλα στοχευόμενα σε αυτό ακριβώς: Να του πουν πως «δεν ανήκει» εδώ. Να χτυπηθεί το μεγάλο ζητούμενο της παιδικής καρδιάς και ψυχοσύνθεσης του. Να εμπεδώσει, επειδή με την κλήρωση ίσως ξεχάστηκε, πως είναι ένας από τους «άλλους».

Τι θέλει όμως πραγματικά ο Αμίρ, πέρα από το να ενταχθεί σε ένα σύνολο, όπως οποιοδήποτε παιδί σε οποιαδήποτε χώρα και οποιασδήποτε εθνικότητας; Ζωή, πολύ απλά. Η αλληλεγγύη (μας) είναι απαραίτητη, όμως ο Αμίρ δεν ζητά αλληλεγγύη, ζητά κανονική ζωή. Η σημαία αποκτά, στην δική του περίπτωση, έναν ολότελα διαφορετικό συμβολισμό. Την ίδια στιγμή όμως, η σημαία δεν ικανοποιεί το αίτημά του: Ο πατέρας του Αμίρ βρίσκεται στην Γερμανία, και το πολύ πιο πρακτικό και πραγματικό αίτημα του Αμίρ είναι η επανένωσή της οικογένειάς του. Ακόμα και αν, όταν, βρεθεί στη Γερμανία, εκεί ο Αμίρ θα συνεχίσει να κάνει τις προσπάθειές του να ενταχθεί και να ανήκει στο νέο του περιβάλλον.

Φταίει η Χρυσή Αυγή. Η Χρυσή Αυγή απολαμβάνει, από το δημόσιο λόγο, μια πολύ ιδιαίτερη «ασυλία». Σπανίως στοχοποιείται, εκτός και αν αναλάβει ευθύνη, για ένα περιστατικό ρατσιστικής βίας. Βδελυρές πράξεις, όπως η βιαιοπραγία απέναντι σε δυο γυναίκες στο Εφετείο προσφάτως, σπανίως ανάγονται σε κεντρικά θέματα: Αντίθετα, οριακά fake news γίνονται κανονικές εκστρατείες, όπως με την περίπτωση του νεαρού με την μπλούζα «μολων λαβε» που δέχθηκε επίθεση από αρχικά 10, μετά 20 και εν τέλει 60 «εκπροσώπους της ανομίας» και αρχικά του αφαιρέθηκε η μπλούζα, ύστερα διακομίστηκε στο νοσοκομείο και μάλλον αυτή τη στιγμή δίνεται μάχη για την ζωή του. Όμως ένα θολό και ήδη βουτηγμένο στην υπερβολή περιστατικό αποκτά μεγαλύτερο «χώρο» και «σημασία» από ένα εντελώς πραγματικό περιστατικό βίας με συγκεκριμένα ονοματεπώνυμα και συνδηλώσεις για την φασιστική, σεξιστική φύση του κόμματος.

Στην περίπτωση του Αμίρ, η Χρυσή Αυγή φρόντισε να «εκμεταλλευτεί» τα πλάνα στα οποία η μητέρα του Αμίρ γελούσε στην κάμερα (πλάνα τα οποία ντροπιάζουν την δημοσιογραφική δεοντολογία, καθώς είναι χιλιάδες οι πιθανές εκδοχές της αμηχανίας μπροστά σε μια κάμερα) και δεν έχει ως τώρα «αναλάβει την ευθύνη» του περιστατικού. Όμως αυτή ακριβώς η «ασυλία» που απολαμβάνει αποτελεί ήδη ένα προστατευτικό στρώμα όπου τέτοιου τύπου εγκλήματα μπορούν να γίνονται και «πρωτοβουλιακά», δηλαδή από απλά μέλη ή φίλους της. Τέτοια περιστατικά, καλά κρυμμένα πίσω από την «ανομία» και τις «συμμορίες που άλλοτε επιτίθενται στους Ευέλπιδες και άλλοτε στον Αμίρ» (Στ. Θεοδωράκης, twitter) μπορούν να γίνονται στο όνομα της Χρυσής Αυγής ή και όχι, μπορούν να γίνονται από την ίδια την Χρυσή Αυγή και να παρουσιάζονται ως κοινωνικό αντανακλαστικό, μπορεί να είναι και θλιβερά απότοκα μιας διαπαιδαγώγησης που ποντάρει πάνω στο μίσος και το φόβο.

Ο Αμίρ τελικά πήρε την σημαία από τον πρωθυπουργό, σε μια κίνηση ικανή να συσπειρώσει την εκλογική βάση της κυβέρνησης και να «δώσει αίσιο τέλος» στην περιπέτειά του. Άλλωστε, τα δικαιώματα των προσφύγων και μεταναστών είναι ψηλά στην ατζέντα του ΣΥΡΙΖΑ και μια τέτοια κίνηση, ανάλογη της κίνησης του Αντ. Σαμαρά με τον Αντετοκούνμπο, έμοιαζε επιβεβλημένη. Ο Αμίρ θα γυρίσει την επόμενη μέρα στο σχολείο του, πιθανότατα δεν θα γίνει κορυφαίος αθλητής που θα τιμά το εθνόσημο (αναγκάζοντας και σε αλλαγή στάσης πολλούς), θα συνεχίσει (για την ώρα) να είναι μακριά από τον πατέρα του και θα συνεχίσει να προσπαθεί να «ανήκει». Πολλοί συμμαθητές του πιθανότατα θα τον αποδεχτούν, άλλοι θα τον μισούν δυο φορές περισσότερο. Θα δεχθεί bullying, θα δεχθεί και ζεστές αγκαλιές. Όμως, ποιος θα τον προστατέψει από τον επόμενο λιθοβολισμό; Ποιος ήταν εκεί την νύχτα που του έσπασαν τα τζάμια; Φτάνει η δικαιωματική ρητορική της κυβέρνησης για να εξασφαλίσει μια ομαλή ζωή για τον Αμίρ και τον κάθε Αμίρ στην Ελλάδα; Όταν το ρατσιστικό μίσος προσπαθεί να πατήσει γερά στο κοινωνικό σώμα και όταν δέχεται τόσο ισχυρές αβάντες ώστε να είναι «ένα ακόμα από τα πολλά» φαινόμενα ανομίας, φτάνουν μερικές κινήσεις για ειδησεογραφική κατανάλωση για να παρέχουν ασφάλεια και προστασία;

Φίλε Αμίρ, πιθανότατα φταίει ο αναχρονιστικός θεσμός των παρελάσεων που δημιουργεί ούτως ή άλλως τέτοιες ιστορίες, πιθανότατα φταίει η ανικανότητα των εκπαιδευτικών (και μαζί του συλλόγου γονέων και κηδεμόνων) να σε υποστηρίξουν να κρατήσεις την σημαία, σαφώς φταίει η θλιβερή αρρώστια του ρατσισμού και του εθνικισμού, εννοείται πως φταίει η επένδυση στο φόβο όμως…

Όμως φίλε Αμίρ, ίσως είμαστε και εμείς αρκετά διστακτικοί, ίσως είμαστε χλιαρά αλληλέγγυοι, ίσως είμαστε υπέρ το δέον ευγενικοί και μετρημένοι στην καταπολέμηση του ρατσιστή της διπλανής πόρτας, ίσως εκτονώνουμε την αγανάκτησή μας σε καυγάδες στα social media. Ίσως συμβουλεύουμε στα παιδιά μας να «μην ασχολούνται για να μην μπλέξουν» παρά να σε αγκαλιάσουν και να σου δώσουν αυτό που θέλουν και εκείνα: Την αίσθηση του ανήκειν. Ίσως θα έπρεπε να «συνηθίζουμε» την ασχήμια λίγο λιγότερο, ίσως θα πρέπει η ανοχή μας να είναι αρκετά πιο περιορισμένη. Ίσως θα πρέπει να πολεμήσουμε και τα «ήξεις αφίξεις» του δημόσιου λόγου, να αντιμετωπίσουμε με επιμονή και χωρίς ανάθεση την σπορά του φόβου και την καλλιέργεια του μίσους ακόμα και σε ανθρώπους του περίγυρού μας. Ίσως θα πρέπει να απαιτήσουμε περισσότερα από τους δασκάλους, ίσως ίσως ίσως. Γιατί μπορεί, θεωρώντας το θέμα ως λήξαν, να περάσουν μερικοί μήνες και ύστερα πάλι, στην 25η Μαρτίου, να προκύψει ακόμα μια ιστορία σαν την δική σου, και πάλι από την αρχή. Και να ξεχάσουμε βέβαια πως, ιστορίες σαν την δική σου, θα έχουν υπάρξει αρκετές ακόμα και ανάμεσα στις δυο παρελάσεις, για άλλες αφορμές και ίσως με ανάλογη βιαιότητα.

Εδώ και κάποιες μέρες βρίσκονται στο Σύνταγμα Αφγανοί πρόσφυγες έχοντας ξεκινήσει απεργία πείνας με αίτημα την επανένωσή τους με τις οικογένειές τους στην Γερμανία. Ίσως δεν πρέπει να επαναπαυτούμε σε συμβολικές κινήσεις και να αναμετρηθούμε με την (πολιτική) ουσία.

Υπάρχει δηλαδή ο τρόπος για να γίνει το αισιόδοξο χαμόγελο του Αμίρ πιο μόνιμο. Όσο μπορεί να γίνει σε έναν κόσμο που του επιφύλασσε να ανήκει στους «άλλους» που έρχονται από μέρη μακρινά και άγνωστα.

ΑμίρΠάνος Τσερόλας