Λύκειο χωρίς Πανελλήνιες; Το θέλουμε; του Μιχάλη Πετρόπουλου

Όπως κάθε αξιοπρεπής υπουργός που αναλαμβάνει του πολύπαθο υπουργείο παιδείας(;) έτσι και ο νέος προϊστάμενός του εγκαινίασε την παρουσία του με τον κλασικό τρόπο: αλλαγή της ονομασίας του υπουργείου (τι ανούσια μανία κι αυτή.) και υποσχεσιολογία για ελεύθερη εισαγωγή στα ανώτατα ιδρύματα (αυτό νοιάζει μονομανώς τους Έλληνες, αυτό τους δίνουμε).

Πρώτα απ' όλα η οποιαδήποτε αναθεώρηση ενός εκπαιδευτικού συστήματος, που ομολογουμένως δεν "περπατά" εδώ και δεκαετίες, οφείλει να ξεκινήσει από κάτω προς τα πάνω. Ήτοι, οι αλλαγές οφείλουν

να ξεκινήσουν από το νηπιαγωγείο και το δημοτικό και σταδιακά να οδηγηθούμε προς τις ανώτερες βαθμίδες. Αλλά, η εμμονή μιας κοινωνίας που ενδιαφέρεται για το αποτέλεσμα κι όχι την ουσία επηρεάζει δραστικά την εκτελεστική εξουσία, θέτοντας ασφυκτικούς περιορισμούς στις όποιες προθέσεις των πολιτικών.

Η ιδέα της εισαγωγής άνευ εξετάσεων στα ανώτατα ιδρύματα, ιδιαίτερα ευπρόσδεκτη από τη μαθητική κοινότητα, δεν διακρίνεται από καινοτομία. Από το 1837 έως και το 1923 η εισαγωγή στο Πανεπιστήμιο γινόταν άνευ εξετάσεων και το 1924 πραγματοποιούνται για πρώτη φορά εξετάσεις επιλογής. Ο πρώτος, ιστορικά περιορισμός του αριθμού των εισακτέων σε μία σχολή εφαρμόστηκε το 1918, στους Τοπογράφους Μηχανικούς του Πολυτεχνείου, εισάγοντας τη δέσμευση ότι όσοι εισάγονται θα διοριστούν και στο Δημόσιο, μιας και η μόνη επαγγελματική τους διέξοδος ήταν η τοποθέτηση στο όνειρο κάθε Έλληνα, το δημόσιο!!! Η σκέψη της εισαγωγής στα ανώτατα ιδρύματα είχε επαναδιατυπωθεί με το δέοντα θόρυβο και επί υφυπουργίας Β. Κοντογιαννόπουλου (που αργότερα ως υπουργός κόντεψε να διαλύσει το σύμπαν.) το 1978.

Και το ερώτημα είναι απλό: η κοινωνία μας επιθυμεί μια τέτοια ανατροπή; Με εξαίρεση τους μαθητές και τους γονείς τους, σε κάποιο μικρό ποσοστό αυτών, οι υπόλοιποι ενστερνίζονται τη συγκεκριμένη πρακτική; Ας προβληματιστούμε λίγο.

Πρώτα απ΄ όλα, το επιθυμούν οι καθηγητές, που το κύριο ενδιαφέρον τους είναι αν το μάθημά τους θα εξετάζεται πανελλαδικώς, για ευνόητους λόγους; Μερικοί μήνες, μόλις, έχουν παρέλθει από την αντιπαράθεση συντεχνιακών ομάδων για το αν πρέπει ή όχι το μάθημά τους να εξετάζεται στις εισαγωγικές εξετάσεις. Το θέμα μας δεν είναι η γνώση, ουσιαστική και αποτελεσματική, των μαθητών. Δεν είναι η έγκαιρη έναρξη της γνώσης, η στιβαρή θεμελίωση, η κατάκτηση του αντικειμένου από τους μαθητές. Το μάθημά μας να εξετάζεται πανελλαδικά κι όσο πιο άσχετοι έρχονται οι υποψήφιοι στη Γ' Λυκείου, τόσο καλύτερα για εμάς (είπαμε, ευνόητοι οι λόγοι.). Αντί οι συντεχνίες να διεκδικούν τη εμπέδωση από τις μικρές ηλικίες της γνώσης, την όσο νωρίτερη, ομαλή και σταδιακή εισαγωγή των εκπαιδευομένων στη γνώση, ο ορίζοντάς τους περιορίζεται στην εισαγωγική εξέτασή της. Άντε βρες άκρη, τώρα.

Και, φυσικά, μια τέτοια πρόταση σημαίνει πλήρη αναδιάρθρωση των αναλυτικών προγραμμάτων, αλλαγή της σχολικής νοοτροπίας και θεμελιακή μεταβολή του ρόλου του διδάσκοντα στην αίθουσα. Πόσοι εν ενεργεία, αλλά και εν αναμονή, δάσκαλοι και καθηγητές είναι έτοιμοι για μια τέτοια αλλαγή; Είμαστε εξαιρετικά επιφυλακτικοί. Είναι πολύ πιο εύκολος ο ρόλος του διδάσκοντα-αυθεντία, που κατευθύνει το ποίμνιό του από έδρας και εξετάζει ανέμπνευστα τη στείρα απομνημονευτική ικανότητα. Γιατί το σχολείο θα πρέπει να μετατραπεί σε χώρο παιδείας, δημιουργίας και ανακάλυψης, με το διδάσκοντα σε ρόλο συντονιστή και εμπνευστή. Ρόλος απαιτητικός και κοπιαστικός. Αλλά, η επιτυχία των εκπαιδευτικών συστημάτων της Βόρειας Ευρώπης δεν αφήνει και πολλά περιθώρια συζητήσεων για το ποιο μοντέλο, προσαρμοσμένο βέβαια στις τοπικές ιδιαιτερότητες, οφείλουμε να ακολουθήσουμε.

Έπειτα, την επιθυμούν οι ανώτατες σχολές; Μια τέτοια πρόταση προϋποθέτει πλήρη ανατροπή της δομής, οργάνωσης και λειτουργίας των ιδρυμάτων και, φυσικά, πόρους. Γιατί, λογικά, η εισαγωγή των φοιτητών θα γίνεται στα γενικά τμήματα, όπου θα παρέχεται η αναγκαία βασική γνώση, που είναι κοινή και προαπαιτούμενη για οποιαδήποτε πορεία ακολουθήσει ο φοιτητής μετά. Π.χ. στις φυσικομαθηματικές σχολές είναι δεδομένο ότι ο φοιτητής οφείλει να κατακτήσει βασικές γνώσεις μαθηματικών, φυσικής, χημείας βιολογίας, γεωλογίας, πριν επιλέξει υστερότερα την εξειδίκευσή του, που θα τον οδηγήσει και πιο εύκολα στην αγορά εργασίας ή την έρευνα. Αυτό σημαίνει πλήρη αναδιάρθρωση και αναθεώρηση προτεραιοτήτων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Και φυσικά, σημαίνει φόρτο πραγματικό για τους διδάσκοντες, από τον έσχατο λέκτορα μέχρι το μεγαλόσχημο καθηγητή, που στο ελλαδιστάν έχει εθιστεί στις ελαχιστότατες ώρες εργασίες και τις πολύωρες δημόσιες σχέσεις στα πολιτικά γραφεία.

Ακολούθως, την επιθυμούν οι γονείς; Είναι η σοβαρή ανησυχία τους ότι το σχολείο θα μετεξελιχθεί σε parking παιδιών, ενισχύοντας την ήσσονα προσπάθεια και προτρέποντας στην επιφανειακή γνώση. Ξεχνούν, βέβαια, οι περισσότεροι εξ αυτών ότι αυτή τη στιγμή το σχολείο έχει υποταχθεί στη φροντιστηριακή νοοτροπία, διδάσκοντας τεχνικές επιτυχίας κι όχι ουσιαστική γνώση, ξεζουμίζοντας τη νεότητα, προκαλώντας αφυδάτωση και αντιπάθεια προς τη μάθηση και την πραγματική επιστήμη.

Υπάρχει και η εύλογη ανησυχία, θα είναι αντικειμενική και αξιοκρατική η κρίση εντός των ιδρυμάτων για το ποιοι θα θεωρούνται ικανοί να συνεχίσουν και ποιοι να αναζητήσουν άλλες ατραπούς εξέλιξης; Όταν ο αείμνηστος Παπανούτσος, ως γ.γ του Υπουργείου στην περίφημη μεταρρύθμιση του 1964, εξοβέλισε από τις εισαγωγικές εξετάσεις τα ανώτατα ιδρύματα, ειπώθηκαν βαρύτατες κουβέντες, οι οποίες φαίνεται ότι ακόμα στοιχειώνουν τον τόπο. Οι δικλείδες, όμως, υπάρχουν, εφαρμόζονται δεκαετίες τώρα στο εξωτερικό και δεν θα ανακαλύψουμε εμείς τον τροχό σήμερα. Βέβαια, εδώ θα είναι καθοριστικός και ο ρόλος των εκπαιδευτικών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, που σήμερα είναι εντελώς αδιάφοροι για τις μετέπειτα επιλογές των μαθητών τους (οι εξαιρέσεις ελάχιστες). Επιπλέον, σημαίνει ίδρυση και λειτουργία διαφόρων τύπων γυμνασίων και λυκείων, που θα προσφέρουν εναλλακτικές επιλογές στους μαθητές κι όχι ο περιοριστικός μονόδρομος του γενικού λυκείου, όπως σήμερα. Γυμνάσια και λύκεια που θα λειτουργούν σοβαρά κι όχι όπως το σημερινό μπάχαλο, όπου απλώς διεκπεραιώνεται ένα άγονο επτάωρο.

Πάνω απ' όλα, όμως, το επιθυμεί η κυρίαρχη ομάδα στο χώρο της παιδείας, αυτή των φροντιστών, που νομικά καθιερώθηκαν με τον Αναγκαστικό Νόμο 2525/40 του δικτάτορα Ι. Μεταξά; Για τη γιγάντωση των οποίων τεράστια ευθύνη φέρουν και οι γονείς, καθώς όπως γράφει ο Μ. Παπάζογλου στην εξαιρετική εργασία του «Σχέσεις Σχολείου και Οικογένειας» το 1984 "η ιδεολογία των γονέων ως καταναλωτών εκπαιδευτικών υπηρεσιών κατέχει σημαντική θέση μέσα στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, όχι όμως σε σχέση με τη δημόσια όσο με την ιδιωτική όψη του". Και προφανώς δεν εννοούμε την επίσημη ιδιωτική εκπαίδευση, που στην Ελλάδα θεωρείται απαξιωμένη κι ελιτίστικη. Η πελατεία θα μειωθεί κατακόρυφα, οι απειλές των πανελλαδικών και ο μπαμπούλας της τράπεζας θεμάτων δε θα λειτουργούν τρομοκρατικά για την προσέλκυση αγχωμένης μάζας. Όσο για την ισχύ και την εξουσία των οργανωμένων φροντιστών και των εκδοτών στο χώρο της παιδείας, μόνο όσοι εθελοτυφλούν δεν τη βλέπουν. Ένα απλό παράδειγμα αρκεί: πριν καν δημοσιοποιηθεί η οποιαδήποτε μεταβολή αναλυτικού προγράμματος είναι πανέτοιμοι σε σημειώσεις και βοηθήματα (η πλειονότητα των οποίων είναι, κυριολεκτικά, σκουπίδια)!!! Φροντιστές που έχουν τυποποιηθεί σε μια περιορισμένη ύλη, λειτουργώντας ως μεταπράτες της εκπαίδευσης. Και για να μη κοροϊδευόμαστε μεταξύ μας, όσο θα υπάρχουν εισαγωγικές εξετάσεις από τα Λύκεια προς τα ΑΕΙ, με την ύλη ασύνδετη και τα θέματα εκτός πνεύματος σχολικού εγχειριδίου, το σχολείο θα λειτουργεί με φροντιστηριακή λογική και τα φροντιστήρια θα θριαμβεύουν.

Το ζητούμενο δεν είναι να υποσχόμαστε ότι ευχαριστεί τα ώτα ενός ανώριμου ακροατηρίου. Κι όταν προτάσσεις ως πολιτική σου τις αλλαγές -στη συγκεκριμένη περίπτωση ανατρεπτικές δεκαετιών- οφείλεις να έχεις έτοιμη την αντιπρόταση. Οφείλεις να είσαι έτοιμος να κτίσεις από την αρχή, εφόσον επιθυμείς να γκρεμίσεις το σύμπαν. Κι αν δεν έχεις πλήρεις προτάσεις ή όλη την εικόνα του κάδρου, συζητάς με τους γνώστες των θεμάτων, όχι τους συνδικαλιστές και τους διεκπεραιωτικούς.

Αν εφαρμοστεί η πρόταση -προσωπικά έχουμε σοβαρές αμφιβολίες- το σύστημα θα υποστεί έντονες αναταράξεις, μέχρι να βρει την ισορροπία του, όπως έχει βρει αλλαχού. Υπάρχει η διάθεση για σύγκρουση με κατεστημένες νοοτροπίες δεκαετιών; Υπάρχει ο διαθέσιμος χρόνος; Είναι εξασφαλισμένοι οι απαιτούμενοι πόροι; Είναι δεδομένη η συμπαράσταση της ακαδημαϊκής και εκπαιδευτικής κοινότητας; Η κοινωνία είναι ώριμη για την ορθή εφαρμογή μιας τέτοιας σκέψης ή θα γίνουμε μάρτυρες εξουθενωτικών στρεβλώσεων; Θα δούμε, επί παραδείγματι, μαζικές εγγραφές στις ιατρικές και νομικές σχολές και εξαφάνιση ουκ ολίγων -κι όχι άδικα, εδώ που τα λέμε- σχολών που απλώς γεμίζουν τις καφετέριες της επαρχίας ή θα υπάρξει η ώριμη αντίδραση και αξιοποίηση του ευεργετήματος;

Τι λέτε κε υπουργέ; Δεν έχουμε περιθώρια για πειραματισμούς μαθητευόμενων μάγων, όπως ο υφιστάμενός σας υφυπουργός, που μπήκε με διάθεση ταύρου σε υαλοπωλείο, και τον οποίο, ευτυχώς, εγκαίρως συμμαζέψατε.

Δυστυχώς, δεν έχετε περιθώρια για δοκιμές, και μάλιστα αποτυχημένες. Η ανικανότητα και ο τυχοδιωκτισμός των προκατόχων σας, σάς εκκινεί από μειονεκτική θέση. Ώρα να (απο)δείξετε ότι δεν είστε μόνο διακεκριμένος θεωρητικός της εκπαίδευσης και αδιαμφισβήτητα επιτυχημένος δάσκαλος. Εξάλλου, από θεωρίες χορτάσαμε. Από έλλογες πράξεις πάσχουμε. Και είθε, για το καλό όλων μας και κυρίως των παιδιών μας, να επιτύχετε και να διορθώσετε τα κακώς κείμενα, που δεν είναι και λίγα.

Tags: ΑΕΙΜιχάλης ΠετρόπουλοςΛύκειοπανελλήνιεςΕισαγωγικές εξετάσειςπανελλαδικές