Κράτος αγορά και η εκπαίδευση. Η νεοφιλελεύθερη καπιταλιστική αναδιάρθρωση του σχολείου: Βρετανία, Φινλανδία, Σουηδία, του Γιώργου Καλημερίδη

ΚΡΑΤΟΣ, ΑΓΟΡΑ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ.
Η ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΗ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗ
ΑΝΑΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ:
ΒΡΕΤΑΝΙΑ, ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ, ΣΟΥΗΔΙΑ.

του Γιώργου Καλημερίδη

1.

Εισαγωγή

Η αλλαγή του τρόπου ελέγχου και ρύθμισης των εκπαιδευτικών συστημάτων αποτέλεσε το βασικό και αναπόσπαστο χαρακτηριστικό όλων των νεοφιλελεύθερων και νεοσυντηρητικών εκπαιδευτικών πολιτικών, τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, σε μια σειρά από αναπτυγμένες καπιταλιστικά χώρες. Οι έννοιες της αποκέντρωσης, των σχολικών αγορών και της αξιολόγησης διαμόρφωσαν σταδιακά τόσο το βασικό μεταρρυθμιστικό λεξιλόγιο των κυρίαρχων πολιτικών και εκπαιδευτικών ομάδων, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, όσο και το κυρίαρχο εννοιολογικό πλαίσιο της ίδιας της εκπαιδευτικής αντιπαράθεσης. Στο επίκεντρο της νέας διοικητικής δομής βρίσκεται η προσπάθεια επιβολής στο εκπαιδευτικό πεδίο των αρχών του ιδιωτικοοικονομικού μάνατζμεντ, με σκοπό την εφαρμογή πολιτικών μείωσης του κόστους της εκπαίδευσης και ενίσχυσης της ικανότητας του αστικού κράτους να ελέγχει το αποτέλεσμά της.
Το παρόν άρθρο χωρίζεται σε δύο μέρη. Αρχικά περιγράφουμε σε ένα γενικό θεωρητικό επίπεδο το νέο μοντέλο διοίκησης του εκπαιδευτικού συστήματος σε σχέση με την προώθηση των αρχών του νέου δημόσιου μάνατζμεντ στον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Σε αντίθεση με τις θεωρίες της διακυβέρνησης (governance), εκτιμούμε πως η νέα εκπαιδευτική δομή δεν είναι δηλωτική της αποδυνάμωσης του έθνους-κράτους και της ικανότητάς του να διαπιστώνει το βαθμό εφαρμογής μιας ορισμένης εκπαιδευτικής πολιτικής, ιδιαίτερα στο πεδίο του αναλυτικού προγράμματος και των κανόνων της σχολικής και διδακτικής πράξης. Αντίστοιχα, οι προφανείς τάσεις σύγκλισης των εκπαιδευτικών συστημάτων γύρω από ένα σύνολο κοινών εκπαιδευτικών προτάσεων δεν οδηγούν απαραίτητα στην εξάλειψη των εθνικών ιδιαιτεροτήτων κάθε διακριτού εθνικού εκπαιδευτικού συστήματος.
Στο δεύτερο μέρος επικεντρωνόμαστε στην προώθηση του νέου μοντέλου ρύθμισης της εκπαίδευσης σε τρία διαφορετικά εθνικά εκπαιδευτικά συστήματα: το βρετανικό, το σουηδικό και το φινλανδικό εκπαιδευτικό σύστημα και διερευνούμε τις κοινωνικές και μορφωτικές συνέπειες των συγκεκριμένων εκπαιδευτικών αλλαγών. Το βρετανικό εκπαιδευτικό σύστημα και ο χαρακτήρας της μεταρρύθμισης του αποτέλεσαν το εκπαιδευτικό πρότυπο, ήδη από τη δεκαετία του ’80, για το σύνολο των νεοφιλελεύθερων και νεοσυντηρητικών πολιτικών δυνάμεων σε διεθνές επίπεδο. Η γονική επιλογή σχολείου, το σύστημα των σχολικών αγορών και οι ανταγωνιστικές μορφές χρηματοδότησης των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων προωθήθηκαν για πρώτη φορά, σε ευρωπαϊκό τουλάχιστον επίπεδο, στη Βρετανία. Κατά συνέπεια, η ανάδειξη της πολιτικής λογικής και των κοινωνικών συνεπειών των συγκεκριμένων εκπαιδευτικών αλλαγών αποκτά μια ιδιαίτερη πολιτική σημασία στο πλαίσιο της συνολικής αντιπαράθεσης που διεξάγεται σε κάθε κοινωνία, άρα και στην ελληνική, γύρω από το περιεχόμενο και τον προσανατολισμό της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Αντίστοιχα, τα εκπαιδε