Επισημάνσεων συνέχεια για το “ὅτι, ὅ,τι” του αδίδακτου θέματος των Αρχαίων Ελληνικών των Πανελλαδικών εξετάσεων, του Χρίστου Ακρίδα

Ανακοινώσεις

Επισημάνσεων συνέχεια για το “ὅτι, ὅ,τι” του αδίδακτου θέματος των Αρχαίων Ελληνικών των Πανελλαδικών εξετάσεων της 27/5/2013

Επειδή η μισή αλήθεια είναι χειρότερη του ψεύδους και επειδή ανώνυμος σχολιαστής υπεραμύνεται της ορθής γραφής ὅτι στο αδίδακτο κείμενο του Θουκυδίδη Ζ28 επικαλούμενος(-η) τη σχολική γραμματική, θα ήθελα να προσθέσω τα παρακάτω:

Α. Γράφει ο ανώνυμος σχολιαστής (Τετ. 24/5/2013):
Στη σελίδα

249 η σχολική γραμματική αναφέρει πως το “ὅτι” έχει για τρίτη σημασία του και τη σημασία του “ὅ,τι”. Μεταφέρω, λοιπόν, ό,τι ακριβώς γράφει η σχολική γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής του ΜΙΧ. Χ. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ στη σελ. 249:

ὅτι 1) σύνδ. αιτιολογ. (=γιατί) (παρ. 367,6)· 2) σύνδ. ειδικός (παρ. 367,9)· 3) ὅ,τι αναφορ. αντωνυμία (παρ. 240,3)

Ερχόμαστε, τώρα, στις αντίστοιχες παραγράφους και διαβάζουμε:

(παρ. 367,6) Αιτιολογικοί λέγονται οι σύνδεσμοι με τους οποίους εισάγεται ένα νόημα που είναι αιτία ή δικαιολογία άλλου: γάρ- ὅτι, ὡς, διότι, ἐπεί, ἐπειδή (σελ.247)(παρ. 367,9) Ειδικοί λέγονται οι σύνδεσμοι με τους οποίους εισάγεται πρόταση που συμπληρώνει την έννοια άλλης πρότασης ως υποκείμενο ή ως αντικείμενο ή επεξηγεί κάποια λέξη άλλης πρότασης: ὅτι, ὡς (σελ. 247)(παρ. 240) Αναφορικές λέγονται οι αντωνυμίες με τις οποίες κανονικά μια ολόκληρη πρόταση αναφέρεται σε λέξη άλλης πρότασης ή στο όλο νόημά της. Αναφορικές αντωνυμίες της αρχαίας ελληνικής είναι: 1) ὅς, ἥ, ὅ (=ο οποίος, αυτός που)· 2) ὅσπερ, ἥπερ, ὅπερ (=αυτός ακριβώς που)· 3) ὅστις, ἥτις, ὅ,τι (=όποιος) κλπ.

Για όποιον, επομένως, ξέρει να διαβάζει ή και απλά μόνο να αναγιγνώσκει,σε καμιά περίπτωση δεν προκύπτει ότι το ὅτι έχει ως τρίτη σημασία τη σημασία του ὅ,τι, ούτε, βέβαια, θα μπορούσε να έχει και τη συντακτική λειτουργία της αναφορικής αντωνυμίας ὅστις, ἥτις, ὅ,τι. Συγκεφαλαιωτικά, λοιπόν, το ὅτι είναι διαφορετικό από το ὅ,τι.

Το ὅτι, όπως έχουμε ήδη τονίσει, εισάγει προτάσεις είτε δευτερεύουσες ειδικές (=ότι, πως) είτε δευτερεύουσες αιτιολογικές (=διότι, επειδή κλπ.), ενώ το ὅ,τι εισάγει δευτερεύουσες αναφορικές (=το οποίο, όποιο, που) ή δευτερεύουσες πλάγιες ερωτηματικές ανάλογα με την εξάρτηση (=τι, ποιο κλπ.)

Β. Ερχόμαστε, τώρα, στο κείμενο του Θουκυδίδη Ζ28. Είναι ολοφάνερο ότι το ὅτι της οξφορδιανής θουκυδίδειας έκδοσης ως ειδικός ή αιτιολογικός σύνδεσμος δεν ευσταθεί (ας επιχειρήσει κάποιος να αποδώσει τη μετάφραση του συγκεκριμένου χωρίου!), όπως πασίδηλο είναι, επίσης, ότι πρόκειται για το αναφορικό ὅ τι (ὅ,τι), όπως το έχουν ξεκάθαρα και άλλες εκδόσεις του Θουκυδίδη [έκδοση της Λιψίας (LIPSIAE IN AEDIBUS B.G. TEUBNER MCMXXV – CAROLUS HUDE), του ΑΡΙΣΤΟΤ. ΠΑΝΤΑΖΗ ΜΙΣΙΟΥ ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ ΞΥΓΓΡΑΦΗ ΜΕΤΑ ΣΧΟΛΙΩΝ ΕΡΑΝΙΣΘΕΝΤΩΝ ΕΚ ΤΩΝ ΔΟΚΙΜΩΤΕΡΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ, ΒΗΤΑ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΑΝΑΤΥΠΩΣΗ 1971, Α. ΓΕΩΡΓΟΠΑΠΑΔΑΚΟΥ ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ ΙΣΤΟΡΙΑ σελ. 234 κ.ά.]

Ουδείς, βέβαια, φιλόλογος διαφωνεί ούτε αμφιβάλλει ότι οι εκδόσεις της Οξφόρδης είναι παγκοσμίως οι εγκυρότερες και καλύτερες, ουδείς όμως παράλληλα επιτρέπεται να αγνοεί ότι η συγκεκριμένη οξφορδιανή θουκυδίδεια έκδοση χρησιμοποιεί το ὅτι και ως ειδικό η αιτιολογικό σύνδεσμο και ως το ουδ. της αναφορικής αντωνυμίας ὅ,τι (ενώ π.χ. οι εκδόσεις της Οξφόρδης για τους Δημοσθένη, Λυσία, Ξενοφώντα κλπ. διακρίνουν το ειδικό ή αιτιολογικό ὅτι από το αναφορικό ὅ τι).

Ο ”δυστυχής”, όμως, υποψήφιος είχε στο κείμενό του ένα ὅτι που έπρεπε να το αντιμετωπίσει μόνο ως ειδικό ή αιτιολογικό σύνδεσμο. Είναι, άραγε, ασήμαντος ο Γολγοθάς που πέρασαν αυτός και οι οικείοι του τον τελευταίο τουλάχιστον χρόνο προετοιμασίας του και θα έπρεπε να τον υποβάλουμε και στη βάσανο ανίχνευσης του ὅ,τι του αγνώστου κειμένου; Ή μήπως το άγχος του ήταν λίγο και μπορούσε με ψυχραιμία να αντιμετωπίσει προβλήματα τέτοιου τύπου, τη στιγμή, μάλιστα, που είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα με εκτενείς απαντήσεις στις ερωτήσεις του διδαγμένου κειμένου σε μια τρίωρης διάρκειας εξέταση; Μήπως θα έπρεπε οι Πανελλαδικές Εξετάσεις στο συγκεκριμένο τουλάχιστον μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών να ελέγχουν περισσότερο την κριτική σκέψη και ικανότητα των υποψηφίων με διαβάθμιση δυσκολίας των θεμάτων παρά την αντοχή τους στον μαραθώνιο του γραψίματος, να είναι, δηλαδή, μάλλον ποιοτικές παρά ποσοτικές; Ή μήπως θα έπρεπε να αντιμετωπίζουν οι σημερινοί υποψήφιοι προβληματισμούς που αντιμετωπίζαμε εμείς οι παλιότεροι, όταν εξεταζόμασταν σε άγνωστο(μόνο άγνωστο!) κείμενο και μάλιστα καθ' υπαγόρευση; Και πώς θα γίνει η βαθμολόγηση των γραπτών;

Και αν πάλι κάποιοι από τους χιλιάδες υποψηφίους είχαν τη φαεινή ιδέα να συλλάβουν το ὅτι ως ὅ,τι και να αποδώσουν σωστά, ποια βαθμολογική αμοιβή, άραγε, θα έχουν; Κι εκείνοι, επίσης, που ακολούθησαν πιστά τη γραφή ὅτι “τοῖς κείνων ῥήμασι πειθόμενοι, ποῦ κείσονται”; Ποια ανταμοιβή θα έχουν;

Ή μήπως πειθόμενοι και μη πειθόμενοι, δουλεύσαντες και μη, κοπιάσαντες και μη, θα αντιμετωπίσουν όλοι την αμοιβή του “τσουβαλιάσματος στο ίδιο σακί”, την αμοιβή της ισοπέδωσης μετά από τις συνήθεις, σε τέτοιες περιστάσεις, οδηγίες της επιτροπής εξετάσεων προς τους βαθμολογητές να βαθμολογηθούν όλες οι απαντήσεις ως σωστές;

Μήπως θα έπρεπε να δείξουμε μεγαλύτερο σεβασμό στον μόχθο και τον αγώνα των υποψηφίων αλλά και των οικογενειών τους και να μην τους υποτιμούμε με τα δικά μας λάθη και τις δικές μας αβελτηρίες;

Και ασφαλώς ουδείς αναμάρτητος, ουδείς αλάθητος. Εξάλλου, για να θυμηθούμε και το τελευταίο εξετασθέν μάθημα της θεωρητικής κατεύθυνσης, “errare humanum est”. Θα προσέθετα όμως: “fateri autem aliquem se erravisse forte et honestum est”.

Καλοπροαίρετα και με εκτίμηση,

Χρίστος Ακρίδας

Φιλόλογος 1ου Γ/σίου Μελισσίων

(6942473355, [email protected])

ΥΓ. Το αδίδακτο κείμενο (Θουκ. Ζ28) αναφέρεται στην παρωδία των Ελευσινίων μυστηρίων και στον ακρωτηριασμό των Ερμών αλλά και άλλων αγαλμάτων που κοσμούσαν τους δρόμους της αρχαίας Αθήνας. Γι' αυτά, όπως αναφέρει ο μεγάλος ιστορικός, εκτός των άλλων, κατηγορούσαν και τον Αλκιβιάδη “ὧν καί τόν Ἀλκιβιάδην ἐπῃτιῶντο”. Εμείς, σήμερα, ποιους άραγε θα μπορούσαμε να κατηγορήσουμε για τον ακρωτηριασμό των αγαλμάτων (πάντων ἐφ' οἷς πάντες ἀγαλλόμεθα) της μακραίωνης ιστορίας μας και του υπέρλαμπρου πολιτισμού μας, ιδιαίτερα δε για τον ακρωτηριασμό του πλέον λαμπρού αγλαΐσματός μας, της γλώσσας μας της ελληνικής;

“Ὧν πάντων τίνα οὖν ἄν ἐπαιτιῴμεθα;”

Tags: Χρίστος Ακρίδας