Σύγχρονη Τοπική Αυτοδιοίκηση…

Στο επίπεδο της γενικής διακυβέρνησης λαμβάνονται αποφάσεις, οι οποίες από το ένα μέρος ισορροπούν την πλανητική και ιδιαιτέρως την ευρωπαϊκή δυναμική με την πορεία σε εθνικό επίπεδο και από το άλλο οι επιπτώσεις αυτών των αποφάσεων βιώνονται στις τοπικές κοινωνίες... οι οποίες με κύριο όργανο την Τοπική Αυτοδιοίκηση καλούνται να τις διαχειρισθούν και να τις εντάξουν στην καθημερινότητα των πολιτών, διαφυλάσσοντας ταυτοχρόνως την κοινωνική ειρήνη, όταν η πραγματικότητα οριοθετείται από τις δυσκολίες και τα προβλήματα μιας συνολικής κρίσης. Μιας κρίσης, η οποία αρχίζει από την οικονομία και ολοκληρώνεται με την κρίση αξιών και την αδυναμία λειτουργικού προσανατολισμού της κοινωνίας. Βεβαίως η Τοπική Αυτοδιοίκηση εμπλέκεται σε αυτή τη διαδικασία στο μέτρο που διαθέτει τις ανάλογες αρμοδιότητες και μηχανισμούς. Ο βαθμός ανταπόκρισης σε αυτή την λειτουργία εξαρτάται από την πολιτική-κομματική αναφορά της Δημοτικής Αρχής. Και τούτο, διότι ο κομματισμός στην Ελλάδα σε μεγάλο βαθμό διαπερνά και την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Βασικό χαρακτηριστικό όμως της σχέσης Δημοτικής Αρχής και δημοτών είναι η «προστατευτική» λειτουργία της πρώτης. Ανάλογα δε με την κυβερνητική ή αντιπολιτευτική της αναφορά σε σχέση με την κεντρική πολιτική σκηνή μετατρέπει την «προστατευτική» της λειτουργία σε συμφωνία ή διαφωνία με την ακολουθούμενη κυβερνητική πολιτική. Ο στόχος παραμένει ο ίδιος και στις δύο περιπτώσεις και είναι η άσκηση επιρροής στην τοπική κοινωνία, χωρίς να αναπτύσσεται ελεύθερος διάλογος με τους πολίτες-δημότες και τις δομές της τοπικής κοινωνίας πολιτών. Οι υποψήφιοι ή οι εκλεγμένοι δημοτικοί άρχοντες γνωρίζουν πάντα τις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας.

Το τραγικό δε είναι, ότι ο προσδιορισμός αυτών των αναγκών δεν είναι αποτέλεσμα επιστημονικής προσέγγισης και τεκμηρίωσης. Απλά τα μέλη των παρατάξεων καταθέτουν σκόρπιες ιδέες και προτάσεις προεκλογικά βασιζόμενοι είτε σε ιδεολογήματα είτε σε προσωπικές απόψεις χωρίς γενικευμένη ισχύ στο κοινωνικό πεδίο, οι οποίες και συνθέτουν το προεκλογικό πρόγραμμα ή το μετεκλογικό πλαίσιο λειτουργίας, εάν οι παρατάξεις, οι οποίες τις καταθέτουν, εκλεγούν. Παράλληλα δεν γίνεται συστηματικός δημόσιος διάλογος με τους δημότες, ώστε να εκφράσουν τη γνώμη τους κατά τη διάρκεια διαμόρφωσης του προγράμματος, ούτε και αποτελεί στόχευση η ουσιαστική συμμετοχή των δομών της κοινωνίας πολιτών στα κοινά. Η ευρύτερη συμμετοχή έτσι και αλλιώς είναι ανέφικτη, διότι δεν πληρούνται ορισμένες βασικές προϋποθέσεις. Από το ένα μέρος ο διαθέσιμος από το άτομο χρόνος είναι ανεπαρκής και από το άλλο η δυνατότητα νοητικής επεξεργασίας της πραγματικότητας στη δυναμική προβολή της στο μέλλον, ώστε να είναι εφικτός ο προγραμματικός σχεδιασμός, είναι πολύ μικρή. Ακόμη και στην καλύτερη περίπτωση της ενεργοποίησης στα κοινά μεμονωμένων πολιτών από το χώρο της διανόησης, το μεθοδολογικό εργαλείο της επιστήμης, που υπηρετούν, δεν επαρκεί. Η σύγχρονη πραγματικότητα είναι σύνθετη και η κατανόηση της απαιτεί πολυδιάστατους μηχανισμούς επιστημονικής ανάλυσης και τεκμηρίωσης, οι οποίοι δεν είναι διαθέσιμοι σε αυτό το επίπεδο πολιτικής λειτουργίας.
Στο επίπεδο δε των παρατάξεων, τα υποψήφια να διαχειρισθούν τα δημοτικά πράγματα μέλη τους επιλέγονται είτε με κριτήριο την αναγνωρισιμότητα στην τοπική κοινωνία είτε διότι είναι διασφαλισμένη η νομιμοφροσύνη τους στον υποψήφιο δήμαρχο ή το κόμμα αναφοράς τους. Τα ίδια κριτήρια ισχύουν ακόμη και στην περίπτωση προέλευσης ενός υποψήφιου δημοτικού συμβούλου από τον χώρο της διανόησης ή της κοινωνίας πολιτών. Ιδιαιτέρως οι τελευταίοι θα μπορούσαν να συμβάλλουν θετικά, διότι οι δομές της κοινωνίας πολιτών, όταν έχουν θεματική αναφορά (περιβάλλον, πολιτισμός κλπ.) και είναι δικτυωμένες σε ευρύτερο εθνικό ή ευρωπαϊκό επίπεδο, έχουν ως ένα βαθμό το απαραίτητο γνωστικό φορτίο για να ενεργοποιηθούν στα κοινά των τοπικών κοινωνιών. Εάν μάλιστα υπάρξει σύνδεση και με τη διανόηση, οι δυνατότητες θετικής συμβολής αυξάνονται σε ικανοποιητικό βαθμό.
Στο μέτρο που η Τοπική Αυτοδιοίκηση προωθεί και βασίζεται στην δημιουργική συνεργασία με τις δομές της κοινωνίας πολιτών και τη διανόηση διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις για την λειτουργία της ως πεδίου παραγωγής πολιτών με κριτική σκέψη και συνείδηση. Στη σύγχρονη εποχή της πολυπλοκότητας λόγω παραμέτρων, οι οποίες υπερβαίνουν τα όρια της τοπικής κοινωνίας (παγκοσμιοποίηση, οριοθέτηση της δυναμικής της εξέλιξης σε ευρωπαϊκό και πλανητικό επίπεδο κλπ.) αποτελεί αδήριτη ανάγκη και προϋπόθεση επιβίωσης των τοπικών κοινωνιών η ύπαρξη πολιτών με δυνατότητα ανάλυσης και κατανόησης της σύνθετης πραγματικότητας, ώστε να είναι σε θέση να παίρνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις σε σχέση με το μέλλον τους.
Αυτό σημαίνει, ότι η Τοπική Αυτοδιοίκηση μπορεί και πρέπει να λειτουργεί ως μοχλός ενεργοποίησης της τοπικής κοινωνίας για την εξισορρόπηση των πλανητικής διάστασης αξιών, οι οποίες διοχετεύονται από την κοινωνία του θεάματος μαζικά με τη μορφή εικονικών προτύπων και στοχεύουν στον άκρατο καταναλωτισμό και την ανταγωνιστική λογική, με την ενεργό συμβολή της τοπικής κοινωνίας στην παραγωγή αξιών αντίστοιχων της δυναμικής, την οποία αναπτύσσει η ίδια. Ειδάλλως η προοπτική της παγκοσμιοποίησης του αξιακού συστήματος θα οδηγήσει στην απώλεια της πολιτισμικής ταυτότητας ιδιαιτέρως των περιφερειακών κοινωνιών, όπως είναι η Ελλάδα.
Σε αυτό το πλαίσιο είναι πολύ σημαντικό να λειτουργεί η Τοπική Αυτοδιοίκηση ως πεδίο προώθησης και ανάπτυξης δομών της κοινωνίας πολιτών, οι οποίες θα αποτελέσουν συνεκτικό ιστό της τοπικής κοινωνίας. Σε αυτές μπορεί να γίνεται ο απαραίτητος διάλογος και οι αναγκαίες διεργασίες για την μορφοποίηση ακόμα και τοπικών μοντέλων βίωσης της πραγματικότητας. Προϋπόθεση είναι η μη παρέμβαση είτε των δημοτικών αρχών είτε των κομμάτων για τον έλεγχο των διεργασιών της κοινωνικής βάσης και την αποκόμιση πολιτικού οφέλους.
Εξάλλου μέσα από την ενεργοποίηση χωρίς έλεγχο των δομών της κοινωνίας πολιτών σε τοπικό επίπεδο μπορεί να προωθηθεί και η βιωματική διάσταση της κοινωνικής ζωής, σε αντιδιαστολή με την κυρίαρχη λογική της εποχής της εικονικής πραγματικότητας. Αυτή οδηγεί στην αποξένωση και στρεβλώσεις σε σχέση με την αίσθηση, που προκαλείται στο άτομο σε ό,τι αφορά την κοινωνική ζωή. Ταυτοχρόνως ασκείται στην εικονική προσέγγιση της καθημερινής του πραγματικότητας χωρίς την ενεργοποίηση του ορθολογισμού για την κατανόηση της. Παρενέργεια αυτής της κατάστασης είναι η μη βίωση του χρόνου στις πραγματικές του διαστάσεις. Η δυναμική της εξέλιξης τόσο σε τοπικό όσο και σε ευρωπαϊκό και πλανητικό επίπεδο προχωρά και τα μέλη της τοπικής κοινωνίας δεν την αντιλαμβάνονται. Παραμένουν στατικά και αρκούνται στις εντυπώσεις της εικόνας, χωρίς να αναπτύσσονται νοητικές διεργασίες, οι οποίες οδηγούν στην ανάγκη ανάπτυξης διαλόγου και συμμετοχής στην πορεία της εξέλιξης, η οποία δεν έχει εικονικές αλλά πραγματικές διαστάσεις. Κινείται δε με πολύ μεγάλη ταχύτητα και το άτομο δεν μπορεί να την ακολουθήσει, όταν αρκείται μόνο στην εικονική προσέγγιση των μίντια, η οποία έτσι και αλλιώς είναι αποσπασματική.
Τέλος η σύγχρονη Τοπική Αυτοδιοίκηση έχει καθήκον να προωθεί τον πολιτισμό της ενσυναίσθησης τόσο για την δημιουργία κοινωνίας της αλληλεγγύης όσο και για την ευρωπαϊκή σύγκλιση. Αυτό μπορεί να γίνει με την προώθηση τα συμμετοχής σε δομές της κοινωνίας πολιτών και την ευαισθητοποίηση των μεμονωμένων ατόμων για την αλληλεξάρτηση, που διέπει την ιστορική πορεία της τοπικής, ευρωπαϊκής και πλανητικής κοινωνίας. Ο μικρόκοσμος της ατομικής πορείας δεν έχει προοπτική, όταν εγκλωβίζεται στις περιχαρακώσεις του ατομικού συμφέροντος. Αυτή η λογική οδηγεί στο κενό. Η κρίση που μαστίζει μια σειρά από ευρωπαϊκές χώρες δεν θα αντιμετωπισθεί χωρίς την αλληλεγγύη των ευρωπαϊκών κοινωνιών. Ούτε οι επιπτώσεις της κρίσης σε ατομικό επίπεδο (ανεργία, φτώχια, ασιτία παιδιών κλπ.) μπορούν να μπουν στο περιθώριο ή να αμβλυνθούν, εάν οι πολίτες δεν μπορούν να μπούνε στη θέση των πληττόμενων συμπολιτών τους και να συναισθανθούν αυτό που περνάνε και για το οποίο έχουμε όλοι ευθύνη. Το πολιτικό σύστημα και οι διάφορες οικονομικές ελίτ τη μεγαλύτερη, όμως το σύνολο των κοινωνικών συστημάτων και τα μέλη της κοινωνίας έχουν την ευθύνη, που τους αναλογεί.
Η τοπική Αυτοδιοίκηση, πέρα από τις παραδοσιακές λειτουργίες που διεκπεραιώνει, πρέπει να επαναπροσδιορίσει το ρόλο της και να ανταποκριθεί στις νέες συνθήκες. Και μάλιστα όσο γίνεται πιο γρήγορα. Σε αυτή δε τη νέα πορεία των τοπικών κοινωνιών δεν χρειάζονται οι διάφοροι «πολιτικοί μεσολαβητές» (Δημήτρης Ζαχαριάδης, σχόλιο «Κομματισμός και Δημοκρατία», Μεταρρύθμιση, 29.09.2013).
Υ.Γ. Αφετηρία για τη συγγραφή αυτού του άρθρου είναι συζητήσεις με τον αντιδήμαρχο Ηλιούπολης κο. Κώστα Σεφτελή. Φαίνεται ότι υπάρχουν ελπίδες.
Ο Χρίστος Αλεξόπουλος είναι ερευνητής Κοινωνιολόγος
metarithmisi.gr