Σαν σήμερα 27/6: Το δημοψήφισμα του 2015 και τα capital controls

Το ημερολόγιο έδειχνε 27 Ιουνίου 2015. Ήταν μια καλοκαιρινή νύχτα σαν όλες τις άλλες, με θερμό αέρα και βαριά αίσθηση προσμονής στην ατμόσφαιρα. Κι όμως, λίγο μετά τα μεσάνυχτα, η ιστορία αποφάσισε να σταθεί για λίγο στην Ελλάδα – και να κοιτάξει κατάματα έναν λαό που καλούνταν να αποφασίσει για το μέλλον

του με τα μέσα του παρελθόντος. Ήταν η στιγμή που ο πρωθυπουργός, Αλέξης Τσίπρας, εμφανίστηκε στις οθόνες των πολιτών. Το ύφος του βαρύ, το βλέμμα του φορτισμένο. Με φωνή σταθερή αλλά κουρασμένη, ανακοινώνει δημοψήφισμα. Μέσα σε λίγα λεπτά, το πολιτικό σκηνικό μετατράπηκε σε αρένα. Και η κοινωνία – ήδη βαθιά τραυματισμένη από πέντε χρόνια λιτότητας – άρχισε να διχάζεται μπροστά σε ένα ερώτημα που ήταν απλό μόνο στη διατύπωση: Ναι ή Όχι.

Η νύχτα της ανατροπής

Ήταν μια κίνηση-αιφνιδιασμός. Για πρώτη φορά στη μεταπολίτευση, ένας πρωθυπουργός καλούσε τον λαό να αποφασίσει όχι για την πολιτειακή μορφή του κράτους ή την ένταξή του σε διεθνή οργανισμό, αλλά για ένα πολυτεχνικό έγγραφο, γεμάτο αριθμούς, παραγράφους και αγγλικούς όρους. Κι όμως, πίσω από τη γραφειοκρατική γλώσσα, βρισκόταν κάτι βαθύτερο: μια απόφαση για το πού ανήκει η χώρα. Στην Ευρώπη ή εκτός; Στον συμβιβασμό ή στη ρήξη; Οι πρώτες ώρες μετά την ανακοίνωση ήταν σχεδόν κινηματογραφικές. Τα ΑΤΜ πλημμύρισαν από πολίτες με άγχος στο βλέμμα και ιδρωμένα χέρια. Οι ουρές ξεκινούσαν από τα ξημερώματα. Γέμιζαν τα βενζινάδικα, τα super market, τις καρδιές με φόβο. Για πρώτη φορά, ο όρος “bank run” έπαψε να είναι μια μακρινή οικονομική έννοια και έγινε καθημερινότητα.

Μια εβδομάδα στο κενό

Η εβδομάδα που ακολούθησε δεν ήταν απλώς γεμάτη ένταση – ήταν βαρύτερη από την Ιστορία. Οι τράπεζες έκλεισαν. Τα capital controls ήρθαν με βία και ξαφνικά: 60 ευρώ όριο αναλήψεων την ημέρα. Ήταν μια επιστροφή στο βασικό: πώς θα αγοράσεις φάρμακα, πώς θα πληρώσεις το νοίκι, πώς θα κρατήσεις μια επιχείρηση ανοιχτή. Η ελληνική κοινωνία, συνηθισμένη να αγωνίζεται, μπήκε σε κατάσταση επιβίωσης. Στο πολιτικό προσκήνιο, η πόλωση άγγιξε οριακά σημεία. Στη Βουλή, το δημοψήφισμα εγκρίθηκε με την υποστήριξη ΣΥΡΙΖΑ, ΑΝΕΛ και… Χρυσής Αυγής – μια σύμπλευση που άφησε σκιά πάνω από τη διαδικασία. Αντίθετα, τα κόμματα της αντιπολίτευσης – ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, Ποτάμι, ΚΚΕ – καταψήφισαν ή αμφισβήτησαν τη νομιμότητα του εγχειρήματος. Ο Αντώνης Σαμαράς προειδοποίησε πως το πραγματικό δίλημμα είναι “ναι ή όχι στο ευρώ”, βάζοντας το πλαίσιο σε εντελώς διαφορετική βάση από αυτή που παρουσίαζε το Μαξίμου.

Η κοινωνία στους δρόμους

Το Σύνταγμα έγινε σκηνή. Από τη μια το πλήθος του “Όχι”, με τραγούδια, συνθήματα και σημαίες. Ετερόκλητο, ενθουσιώδες, γεμάτο πίστη. Από την άλλη, το “Ναι”, πιο μετρημένο, αλλά εξίσου αποφασισμένο. «Μένουμε Ευρώπη» φώναζαν. Σαν να υπήρχαν δύο Ελλάδες, σε δύο παράλληλες πραγματικότητες που δεν επικοινωνούσαν πια. Οι εικόνες αυτές δεν ήταν μόνο πολιτικές. Ήταν βαθιά συναισθηματικές. Ο πατέρας που δεν μπορούσε να βγάλει χρήματα για τη δόση του παιδιού του στο εξωτερικό. Η γιαγιά που έστεκε στην ουρά για 60 ευρώ σύνταξης. Ο τουρίστας που ρωτούσε αμήχανα πού να πληρώσει μετρητά. Το συλλογικό άγχος είχε γίνει προσωπικό βάρος.

Το αποτέλεσμα και η στροφή

Το βράδυ της 5ης Ιουλίου, η χώρα βούιζε. Το “Όχι” νίκησε με 61,3%. Πανηγυρισμοί, δάκρυα, ανακούφιση. Και ύστερα, σιωπή. Μέσα σε λίγα εικοσιτετράωρα, το Όχι έγινε Ναι. Ο Γιάνης Βαρουφάκης παραιτήθηκε. Ο Αλέξης Τσίπρας πήγε στις Βρυξέλλες και συμφώνησε με τους όρους που λίγο πριν είχε απορρίψει. Το τρίτο μνημόνιο υπογράφηκε, σκληρότερο από τα προηγούμενα. Ήταν μια στιγμή πολιτικής ωρίμανσης ή η αρχή μιας μεγάλης αυταπάτης; Η στροφή αυτή σόκαρε ακόμη και τους υποστηρικτές της κυβέρνησης. Ο ΣΥΡΙΖΑ διχάστηκε, η Λαϊκή Ενότητα γεννήθηκε, αλλά η ηγεσία του κόμματος προκήρυξε εκλογές και κέρδισε ξανά τον Σεπτέμβριο του 2015. Η κοινωνία, κουρασμένη, έδωσε δεύτερη ευκαιρία – ίσως γιατί δεν έβλεπε εναλλακτική.

Δέκα χρόνια μετά: μια πληγή ή ένα μάθημα;

Σήμερα, δέκα χρόνια μετά, ο Ιούλιος του 2015 μοιάζει μακρινός αλλά και ανεξίτηλος. Ήταν μια περίοδος που σημάδεψε τη συλλογική μνήμη. Ένα πολιτικό πείραμα με υπαρξιακή διάσταση. Ένα “όχι” που κουβαλούσε όνειρα, προσδοκίες, θυμό, ελπίδα – και που δεν μπόρεσε να σταθεί στο βάρος του. Ήταν η στιγμή που ένας λαός μίλησε, αλλά κανείς δεν άκουσε. Ή ίσως, άκουσε και δεν ήξερε τι να κάνει με την απάντηση.

Δημοσκόπηση MRB: Στο 30,2% η ΝΔ, πάνω από τα ποσοστά ευρωεκλογών -Προβάδισμα 16,2% από το ΠΑΣΟΚ, τρίτη η Πλεύση

Το βράδυ της 27ης Ιουνίου 2015, η Ιστορία πέρασε από τη χώρα και άφησε ένα γράμμα στο τραπέζι. Δεν ξέρουμε αν διαβάστηκε σωστά. Ίσως κάποτε, όταν η μνήμη θα έχει καθαρίσει από το συναίσθημα, να ξαναδιαβάσουμε αυτό το γράμμα και να καταλάβουμε τι πραγματικά μας είπε. Μέχρι τότε, η Ελλάδα του 2015 θα είναι πάντα η χώρα που τόλμησε να πει ένα μεγάλο “Όχι”, χωρίς να ξέρει πού πηγαίνει, και που τελικά είπε ένα δύσκολο “Ναι”, για να μην πέσει στο κενό.