Πώς δημιουργήθηκε το Αιγαίο: Όταν τα ηφαίστεια και οι σεισμοί έφτιαξαν έναν “παράδεισο”

Η συνεχής σεισμική δραστηριότητα στις Κυκλάδες προκαλεί ανησυχία στους κατοίκους, καθώς αποτελεί μέρος ενός γεωδυναμικού φαινομένου που εξελίσσεται εδώ και εκατομμύρια χρόνια. Ο καθηγητής Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Νίκος Ζούρος, εξηγεί ότι πρόκειται για τη βύθιση της αφρικανικής λιθοσφαιρικής πλάκας κάτω από τη λεκάνη του Αιγαίου. «Καθώς βυθίζεται, το υλικό της λιώνει και προκαλεί την άνοδο μάγματος, το οποίο διεισδύει στη λιθόσφαιρα του Αιγαίου, οδηγώντας σε σεισμούς

Το Αιγαίο δεν είχε πάντα τη μορφή που γνωρίζουμε σήμερα. Πριν από περίπου 20 εκατομμύρια χρόνια, ήταν μια εκτεταμένη χερσαία περιοχή, γνωστή ως Αιγηίδα. Εκείνη την εποχή, το κλίμα ήταν θερμότερο και η περιοχή καλυπτόταν από δάση και σαβάνες, ενώ φιλοξενούσε πλούσια πανίδα. «Η Αιγηίδα είχε δάση από γιγαντιαίες σεκόιες, κουνιχάμιες, κυπαρισσίδες, αλλά και καμηλοπαρδάλεις, ρινόκερους και ελέφαντες», αναφέρει ο Νίκος Ζούρος. Η περιοχή υπέστη τεράστιες γεωλογικές μεταβολές, με έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα που διήρκεσε τέσσερα εκατομμύρια χρόνια, καλύπτοντας μεγάλα τμήματα της ξηράς με ηφαιστειακή στάχτη και λάβα. Τα απολιθωμένα δάση της Λέσβου και της Λήμνου αποτελούν σήμερα απομεινάρια αυτής της περιόδου.

Η περιοχή του Αιγαίου παραμένει μία από τις πιο σεισμογενείς του πλανήτη. Η βύθιση της αφρικανικής πλάκας κάτω από την ευρασιατική συνεχίζεται, προκαλώντας έντονες γεωλογικές διεργασίες. Ο καθηγητής Ζούρος εξηγεί ότι οι τάσεις που δημιουργούνται οδηγούν σε μεγάλα ρήγματα, τα οποία προκαλούν σεισμούς. Παράλληλα, το μάγμα που ανεβαίνει προς την επιφάνεια έχει σχηματίσει το ηφαιστειακό τόξο του Νοτίου Αιγαίου, που περιλαμβάνει τα ηφαίστεια της Σαντορίνης, της Νισύρου, της Μήλου και άλλων περιοχών.

Η γεωδυναμική δραστηριότητα του Αιγαίου επηρεάζεται επίσης από την κίνηση της αραβικής μικροπλάκας, η οποία πιέζει τη μικρασιατική λιθοσφαιρική πλάκα, οδηγώντας σε μεταβολές και επεκτάσεις του φλοιού. «Πριν από 20 εκατομμύρια χρόνια, η βύθιση της αφρικανικής πλάκας συνέβαινε βορειότερα, στην περιοχή των σημερινών Κυκλάδων, δημιουργώντας ηφαιστειακά κέντρα στο βόρειο και κεντρικό Αιγαίο», σημειώνει ο Ζούρος.

Οι μεταβολές συνεχίστηκαν μέχρι και το Πλειόκαινο, όταν η ξηρά περιορίστηκε και τα νησιά αποκόπηκαν από τις μικρασιατικές ακτές. Στη Λέσβο, για παράδειγμα, τα ηφαιστειακά κέντρα βρίσκονται σήμερα σε περιοχές όπως ο Λεπέτυμνος και η Βατούσα, ενώ οι εκρήξεις που συνέβησαν στο παρελθόν δημιούργησαν τα εντυπωσιακά απολιθωμένα δάση της περιοχής.

Ο Ζούρος επισημαίνει ότι οι διαδοχικές ηφαιστειακές εκρήξεις είχαν σημαντικές επιπτώσεις στην περιοχή. «Κατά τη διάρκεια των εκρήξεων, τεράστιες ποσότητες ηφαιστειακής στάχτης εκτινάχθηκαν στην ατμόσφαιρα και μεταφέρθηκαν σε μεγάλες αποστάσεις, ενώ ποτάμια λάβας σκέπασαν εκτεταμένες εκτάσεις», εξηγεί. Αυτές οι διεργασίες συνεχίζονται μέχρι και σήμερα, διαμορφώνοντας το σύγχρονο Αιγαίο.

Η ιστορία του Αιγαίου είναι μια ιστορία συνεχών μεταβολών. Η ξηρά που υπήρχε κάποτε βυθίστηκε, τα ηφαίστεια δημιούργησαν νέα εδάφη, και οι σεισμοί συνεχίζουν να αλλάζουν το ανάγλυφο της περιοχής. Παρόλο που σήμερα το Αιγαίο θεωρείται ένας φυσικός παράδεισος, η γεωλογική του εξέλιξη παραμένει ενεργή. «Ο χώρος του σημερινού Αιγαίου ήταν πάντοτε παραδεισένιος», λέει χαρακτηριστικά ο Νίκος Ζούρος, επισημαίνοντας ότι η φύση δεν έχει αρχή, μέση ή τέλος – είναι μια αδιάκοπη διαδικασία διαμόρφωσης και μεταμόρφωσης.