Μέση Ανατολή: Όταν ο Χαμενεΐ ξαναδεί το φως της ημέρας, το Ιράν θα είναι μια άλλη χώρα

Έπειτα από δύο εβδομάδες σιωπής και απομόνωσης σε άγνωστη τοποθεσία, εν μέσω του πολέμου με το Ισραήλ, ο Ανώτατος Ηγέτης του Ιράν, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, φέρεται να κρύβεται από τον φόβο στοχευμένης δολοφονίας. Ακόμα και κορυφαία κυβερνητικά στελέχη φέρονται να μην έχουν καταφέρει να έρθουν σε επαφή μαζί του. Η εκεχειρία που επετεύχθη με τη μεσολάβηση του προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ και του Εμίρη του Κατάρ του προσφέρει ίσως μια ευκαιρία να επανεμφανιστεί. Ωστόσο, η

κατάσταση που θα βρει δεν θυμίζει το Ιράν που άφησε πίσω του. Παρά τις πιθανές δηλώσεις νίκης που θα προβληθούν από την κρατική τηλεόραση, η πραγματικότητα θα είναι σκληρή: ένα Ιράν βαθιά τραυματισμένο και ένας Χαμενεΐ με σοβαρά “σπασμένο” κύρος. Κατά τη διάρκεια των εχθροπραξιών, το Ισραήλ επέβαλε αεροπορική κυριαρχία και προχώρησε σε εκτεταμένους βομβαρδισμούς στρατιωτικών εγκαταστάσεων, σκοτώνοντας υψηλόβαθμα στελέχη του στρατού και των Φρουρών της Επανάστασης. Η έκταση των καταστροφών παραμένει αδιευκρίνιστη, όμως οι επανειλημμένες επιθέσεις καταδεικνύουν σημαντική απώλεια στρατιωτικής ισχύος. Οι πυρηνικές εγκαταστάσεις, καρπός δεκαετιών ακριβών επενδύσεων και αιτία δυτικών κυρώσεων, υπέστησαν σοβαρές ζημιές. Πολλοί πλέον αναρωτιούνται: άξιζε τελικά αυτή η στρατηγική πορεία;

Πλήθος Ιρανών θεωρεί τον Χαμενεΐ προσωπικά υπεύθυνο για την πορεία σύγκρουσης με τις ΗΠΑ και το Ισραήλ. Κατηγορείται ότι θυσίασε την εθνική ευημερία στο όνομα ενός ιδεολογικού πολέμου, τον οποίο η πλειοψηφία των πολιτών δεν υποστηρίζει. Η επιδίωξή του για πυρηνικά όπλα, που παρουσιάστηκε ως εγγύηση επιβίωσης του καθεστώτος, τελικά οδήγησε σε οικονομική ασφυξία και διεθνή απομόνωση. Όπως επισημαίνει η καθηγήτρια Λίνα Χατίμπ του Χάρβαρντ: «Αυτό ίσως είναι το ξεκίνημα του τέλους για το σημερινό καθεστώς. Ο Χαμενεΐ είναι πιθανό να είναι ο τελευταίος Ανώτατος Ηγέτης με απόλυτη εξουσία». Παράλληλα, φήμες για εσωτερικές εντάσεις κυκλοφορούν εντός του καθεστώτος. Πληροφορίες κάνουν λόγο για πρώην αξιωματούχους που προτρέπουν θρησκευτικούς ηγέτες της Κομ να αναλάβουν δράση για μεταβατική αλλαγή ηγεσίας.

Κατά τη διάρκεια των βομβαρδισμών, πολλοί Ιρανοί συσπειρώθηκαν όχι για να υπερασπιστούν την κυβέρνηση, αλλά για να στηρίξουν τους συμπολίτες τους. Άνοιξαν τα σπίτια τους, βοήθησαν τους πρόσφυγες των πόλεων, πρόσφεραν τρόφιμα και αλληλεγγύη. Όμως η απέχθεια προς το καθεστώς παραμένει βαθιά. Πολλοί βλέπουν με ελπίδα την προοπτική αλλαγής ηγεσίας, αλλά ταυτόχρονα απορρίπτουν ένα σενάριο που θα επιβληθεί εξωτερικά. Το καθεστώς έχει εξοντώσει την εσωτερική αντιπολίτευση και η διασπορά δεν έχει καταφέρει να αρθρώσει ενιαίο λόγο. Η καθηγήτρια Χατίμπ προειδοποιεί: «Η πτώση δεν θα έρθει από μέσα. Το καθεστώς έχει ακόμη τον έλεγχο και θα εντείνει την καταστολή». Ήδη, τουλάχιστον έξι άνθρωποι έχουν εκτελεστεί για φερόμενη κατασκοπεία υπέρ του Ισραήλ και 700 έχουν συλληφθεί. Μια γυναίκα δήλωσε στο BBC Persian: «Περισσότερο κι από τις βόμβες, με φοβίζει η οργή μιας ταπεινωμένης εξουσίας που στρέφεται εναντίον του λαού της».

Πυρηνική απειλή και μάχη διαδοχής

Παρά τους βομβαρδισμούς, τα σιλό βαλλιστικών πυραύλων του Ιράν – κρυμμένα κάτω από βουνά – φέρονται να έχουν επιβιώσει. Το Ισραήλ γνωρίζει ότι απομένουν περίπου 1.500 πύραυλοι. Υπάρχει επίσης αυξανόμενη ανησυχία ότι η Τεχεράνη θα επιδιώξει εκ νέου τη δημιουργία πυρηνικής βόμβας. Παρόλο που εγκαταστάσεις υπέστησαν ζημιές, οι Αρχές ισχυρίζονται ότι έχουν μεταφέρει το εμπλουτισμένο ουράνιο σε ασφαλή τοποθεσία. Εάν αυτό μετατραπεί σε ουράνιο 90% καθαρότητας – κάτι που θεωρείται τεχνικά εφικτό – επαρκεί για εννέα πυρηνικές κεφαλές. Το ιρανικό κοινοβούλιο έχει ήδη εγκρίνει μείωση συνεργασίας με τον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας, γεγονός που ενδέχεται να οδηγήσει ακόμα και σε αποχώρηση από τη Συνθήκη Μη Διάδοσης.

Ο Χαμενεΐ ενδέχεται να θεωρεί ότι διέσωσε – προσωρινά – το καθεστώς του. Αλλά, στα 86 του και με εύθραυστη υγεία, είναι πιθανό να αναζητήσει οδούς συντεταγμένης διαδοχής: είτε σε άλλο ανώτατο κληρικό είτε σε συλλογικό θεσμό. Πίσω από τη βιτρίνα, οι τελευταίοι πιστοί του – υψηλόβαθμοι Φρουροί της Επανάστασης – ίσως ετοιμάζονται να ελέγχουν τη χώρα από τα παρασκήνια. Όταν τελικά ξαναεμφανιστεί, ο Χαμενεΐ θα βρεθεί σε ένα Ιράν βαθιά αλλαγμένο: πολιτικά αποδυναμωμένο, στρατιωτικά λαβωμένο, κοινωνικά διχασμένο – και με το ίδιο του το μέλλον, για πρώτη φορά, αβέβαιο.