Και ο Κώστας Καζάκος παίζει και σκηνοθετεί τον Γαλιλαίο στο ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας

Το ίδιο έργο, αλλά σε διαφορετική παράσταση, κάνει αυτή την στιγμή πρεμιέρα και στην Αθήνα

του Κώστα Νταλιάνη, επιμέλεια Ηρώ Μητρούτσικου

Ο ΓΑΛΙΛΑΙΟΣ (1564–1642)

Ο σπουδαίος, αυτός, αστρονόμος, φυσικός και μαθηματικός σημάδεψε την πορεία της επιστήμης και συνέβαλε σημαντικά στην επιστημονική επανάσταση του 17ου αιώνα. Εγκλωβισμένος στα στενά πνευματικά και επιστημονικά όρια, που έθετε η εποχή του Μεσαίωνα, αλλά και στις προκαταλήψεις, που αυτός συνεπαγόταν, απέδειξε, πως το θάρρος και η επιμονή είναι αρετές βασικές για την εξέλιξη του ανθρώπου και ολόκληρου του

Βελτιώνοντας το τηλεσκόπιο και κάνοντας συστηματική χρήση για αστρονομικές παρατηρήσεις, ο Γαλιλαίος εισήγαγε την επιστημονική μέθοδο της παρατήρησης και του πειράματος ως τρόπο εξαγωγής συμπερασμάτων. Έως τότε, η επιστημονική έρευνα περιοριζόταν μονάχα στην ερμηνεία κειμένων του Αριστοτέλη και του Πτολεμαίου και των υπολοίπων σοφών της αρχαιότητας, χωρίς καμία δυνατότητα αμφισβήτησης αυτών.

Ο Γαλιλαίος κατόρθωσε, επίσης, να ανακαλύψει τους τέσσερις δορυφόρους του Δία, να εφεύρει το θερμόμετρο και τους νόμους του εκκρεμούς, που χρησιμοποιήθηκαν στα ρολόγια, όπως και να διατυπώσει το νόμο της πτώσεως των σωμάτων.

Θεωρείται «πατέρας της σύγχρονης αστρονομίας», ενώ υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής της Κοπερνίκειας αντίληψης για το Ηλιακό Σύστημα. Σύμφωνα με αυτήν, η Γη και οι άλλοι πλανήτες στρέφονται γύρω από τον Ήλιο. Η αντίληψη αυτή ανέτρεπε την καθιερωμένη και, κοινώς αποδεκτή, άποψη ότι ο Ήλιος, η Σελήνη και τα άστρα γύριζαν γύρω από την Γη, η οποία αποτελούσε το κέντρο του Σύμπαντος.

Αυτή του η πίστη στην ηλιοκεντρική θεωρία στάθηκε αφορμή για σκληρές επιθέσεις και αντιδράσεις από την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Η ελευθερία της σκέψης ήρθε αντιμέτωπη με την εξουσία και τις μεσαιωνικές προκαταλήψεις, που τον ήθελαν αιρετικό και άκρως επικίνδυνο λόγω των θεωριών, που διέδιδε μέσω των βιβλίων και των διδασκαλιών του. Αν και τον ανάγκασαν να αποκηρύξει δημόσια τις απόψεις του, ο Γαλιλαίος μυστικά εξακολουθούσε να πιστεύει στην ηλιοκεντρική θεωρία του. Από αυτό τον διωγμό του Γαλιλαίου έμεινε γνωστή η παροιμιώδης φράση: «Και όμως κινείται».

Έπρεπε να περάσουν 300 ολόκληρα χρόνια μετά τον διωγμό του, για να αποκατασταθεί, τόσο πρόσφατα, η μνήμη του από τον Πάπα στις 31 Οκτωβρίου 1992.

ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

«Η ζωή του Γαλιλαίου» θεωρείται το οικουμενικότερο έργο του Μπέρτολτ Μπρεχτ (1898 – 1956) και αναφέρεται στη ζωή του μεγάλου Ιταλού επιστήμονα. Ο Μπρεχτ έγραψε συνολικά τρεις εκδοχές του έργου. Η πρώτη χρονολογείται το Νοέμβριο του 1938 στη Δανία. Το έργο παίχτηκε για πρώτη φορά ύστερα από πέντε χρόνια, το 1943, στη Ζυρίχη.

Ο Μπρεχτ ξαναέγραψε μια δεύτερη μορφή του έργου σε συνεργασία με τον ηθοποιό Τσαρλς Λώτον, το 1945-46, την εποχή που ζούσε στην Αμερική, και μια τρίτη μορφή το 1955, όταν ο Μπρεχτ εγκαταστάθηκε στο ανατολικό Βερολίνο, λίγο πριν το θάνατό του. Βγαίνοντας από την πρόβα του Γαλιλαίου, πέθανε στις 14 Αυγούστου 1956, ύστερα από συμφόρηση.

Ο Μπρεχτ έγραψε το έργο σε μια περίοδο, που πολλοί πίστευαν, ότι τίποτα πια δεν μπορούσε να αναχαιτίσει την άνοδο του φασισμού. Στην πρώτη του μορφή, ο Γαλιλαίος παρουσιάζεται ως ένας αγωνιστής, που απαρνήθηκε τη θεωρία του μπροστά στην Ιερά Εξέταση μόνο και μόνο για να γλυτώσει το θάνατο στην πυρά και να συνεχίσει το επιστημονικό του έργο.

Την εποχή που ο Μπρεχτ συνεργαζόταν με τον Λώτον για την αμερικανική μορφή του έργου, επιστήμονες στη χιτλερική Γερμανία αλλά και στη Δανία, στην Αγγλία και την Αμερική, πειραματίζονταν πάνω στη διάσπαση του ατόμου. Ο Μπρεχτ διέκρινε τότε τις προοπτικές που άνοιγαν, αλλά και τους κινδύνους, που έκρυβαν για την ανθρωπότητα τα πειράματα αυτά. Έτσι, στη διαπίστωση ότι πραγματικά άρχισε μια καινούργια εποχή, προστίθεται ένα πολύ πιο καυτό ερώτημα: Πού κατευθύνεται αυτή η νέα εποχή;

Τη στιγμή που η έκρηξη της ατομικής βόμβας έσκιζε τα αυτιά της ανθρωπότητας, ο Μπρεχτ έβαζε τον Γαλιλαίο του, στον τελευταίο μονόλογο της 14ης σκηνής, να μιλάει για τον εαυτό του σαν να μιλά για τρίτο πρόσωπο, να κρίνει και να καταδικάζει το παρελθόν του.

Βασική κατάληξή του: Όταν ο φυσικός επιστήμονας απαρνιέται την αλήθεια και χαρίζει τη γνώση του στους ισχυρούς για να τη χρησιμοποιήσουν κατά το συμφέρον τους, είναι ανάξιος της επιστήμης του. Ο Γαλιλαίος δεν είναι πια για τον Μπρεχτ ο επιστήμονας, που αγωνίζεται να επιβάλει την αλήθεια κάτω από οποιασδήποτε συνθήκες, αλλά ένας επιστήμονας, που το έγκλημα τον έκανε εγκληματία. Ποιό είναι το έγκλημα; Ότι δεν μπόρεσε να σηκώσει το κοινωνικό βάρος της επιστήμης του. Η υποταγή αυτού, του πρωτοπόρου, που ήταν το φως της εποχής του, δεν μπορούσε παρά να ανακόψει την πρόοδο, να κάνει και τους άλλους επιστήμονες να κλειστούν στο κλουβί τους. Η έρευνα κατάντησε, έτσι, μια κλειστή υπόθεση, που αφορούσε μόνο τους επιστήμονες.

Αυτό που απασχολούσε πρωταρχικά τον Μπρεχτ ήταν οι επιπτώσεις, που είχε η υποταγή του Γαλιλαίου στην παραπέρα εξέλιξη της επιστήμης και στην τοποθέτησή της μέσα στην κοινωνική εξέλιξη. Ο Γαλιλαίος ήταν η αιτία, που η επιστημονική εξέλιξη έπαψε να διαδίδεται από στόμα σε στόμα και αυτό ήταν το έγκλημα ενάντια στην κοινωνική εξέλιξη.

Ο Μπρεχτ δείχνει την πορεία, που θα ακολουθήσουν οι επιστήμονες στη θέση, που υποστηρίζει ο μαθητής του Γαλιλαίου και η οποία αποτελεί την καινούργια ηθική βάση για τους επιστήμονες. «Η επιστήμη γνωρίζει μονάχα μια επιταγή: τη συμβολή στην επιστήμη». Όταν, μετά την έκρηξη της ατομικής βόμβας οι ατομικοί επιστήμονες ξαναγύρισαν στα εργαστήριά τους, ο Μπρεχτ μέσω του Γαλιλαίου έλεγε: «Εγώ παρέδωσα τη γνώση μου στους δυνάστες για να τη μεταχειριστούν ή να μην τη μεταχειριστούν ή να την κακομεταχειριστούν, ανάλογα με το συμφέρον τους».

Μέσα από το συγκεκριμένο έργο του Μπέρτολτ Μπρεχτ, τίθενται ερωτήματα και αναφύεται γόνιμος προβληματισμός σχετικά με την αναγκαιότητα της επιστήμης στο σύγχρονο κόσμο, καθώς και τον ρόλο και τους σκοπούς, που θα πρέπει να υπηρετεί ένας ευσυνείδητος επιστήμονας. Όπως, άλλωστε, αναφέρει χαρακτηριστικά ο ήρωας στο τέλος του έργου: «Αλίμονο στον λαό που έχει ανάγκη από ήρωες».

Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ προσπαθεί να κοινωνήσει επίκαιρα μηνύματα για τη βία της εκάστοτε εξουσίας, που θέλει να υποδουλώνει το λαό με την αμάθεια, για να αντιμετωπίζει την εξαθλίωση ως φυσική κι αναπότρεπτη κατάσταση και παίρνει σαφή θέση υπέρ της απελευθερωτικής τάσης από τα όποια δεσμά (ο Γαλιλαίος υπερτονίζει, ότι θέλει την επιστήμη εργαλείο απελευθέρωσης τον καταπιεσμένων στρωμάτων).

Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ

Έχοντας αναλάβει τον διπλό ρόλο σκηνοθέτη-πρωταγωνιστή, ο Κώστας Καζάκος, στηριζόμενος στην μεστή και ισορροπημένη μετάφραση του Οδυσσέα Νικάκη, στήνει μία παράσταση άρτια υποκριτικά και στέρεη σκηνοθετικά, που αποδίδει άψογα το κλίμα της εποχής. Ωστόσο, καλό θα ήταν να υπήρχε μια δραματουργική επεξεργασία του κειμένου, ώστε η παράσταση να μην φτάσει τις τρεις ώρες, διάρκεια εξουθενωτική.

Οι φωτισμοί του Νίκου Σωτηρόπουλου δημιουργούν μία «σκοταδιστική» ατμόσφαιρα, όπως αυτή, που βιώνει ο Γαλιλαίος την εποχή του Μεσαίωνα. Το σκηνικό της Θάλειας Ιστικοπούλου, με το γραφείο και την καρέκλα του Γαλιλαίου και την κινηματογραφικών διαστάσεων οθόνη, στο πίσω μέρος της σκηνής, που προβάλλει εικόνες, μας εισάγει πειστικά στην ατμόσφαιρα της εποχής.

Στα ατού της παράστασης τα μουσικά διαλείμματα από την τετραμελή μπάντα, με τη συνοδεία της εξαιρετικής φωνής της Μαρίας Ρούτση.

Ο Κ.Καζάκος, με την φυσική επιβλητικότητά του, υποδύεται με τρομερή απλότητα, αλλά και αφοπλιστική αλήθεια τον εμβληματικό επιστήμονα, σκιαγραφώντας άριστα την προσωπικότητα ενός σύνθετου χαρακτήρα. Εξέφρασε με ευθύτητα, ειρωνεία και χιούμορ τη δίψα του Γαλιλαίου για γνώση και αλήθεια, σε αντιδιαστολή με τη δογματικότητα της Εκκλησίας και την αυταρχική εξουσία της. Σε πολλά σημεία, σου δημιουργεί την αίσθηση πως έχεις απέναντι σου τον ίδιο τον Γαλιλαίο, αυτοπροσώπως.

Παρακολουθώντας την παράσταση, αντιλαμβάνεσαι πραγματικά πόσο σημαντικό είναι το μέτρο στην υποκριτική τέχνη και πόσο κακό κάνει η υπερβολή στην ερμηνεία των χαρακτήρων. Η ερμηνεία του αποτελεί διδασκαλία υποκριτικής και αποκαλύπτει την πείρα και το ταλέντο του Κ.Καζάκου, που ξέρει να κρατά τις ισορροπίες, δεν επιδιώκει τον εύκολο εντυπωσιασμό, δεν καταφεύγει σε εύκολα τρικ για να συγκινήσει και κυρίως ξέρει να δημιουργεί δραματική ατμόσφαιρα «εκ των έσω».

Από τον πολυμελή θίασο ξεχώρισα τον Σπύρο Κουβαρδά, τον Φάνη Δίπλα και την Πέτρα Μαυρίδη (η οποία ερμήνευσε πειστικά τις εσωτερικές συγκρούσεις του ρόλου της).

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ

Μια παράσταση με άρτιες ερμηνείες, που, όμως, πέφτει στην παγίδα του εντυπωσιασμού και κουράζει με την μεγάλη διάρκεια της.

ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ:

Η παράσταση παίζεται στο θέατρο “Απόλλων” της Πάτρας (Πέμπτη-Κυριακή) σε μετάφραση Οδυσσέα Νικάκη & σκηνοθεσία Κώστα Καζάκου.

Το ίδιο έργο σκηνοθετεί στην Αθήνα, στο Εθνικό θέατρο, ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος (10/12/2015-31/01/2016, Τετάρτη-Κυριακή) σε μετάφραση & δραματουργική επεξεργασία Κοραλίας Σωτηριάδου, Σκηνικά Έλλης Παπαγεωργακοπούλου, Κοστούμια Κλαιρ Μπρέισγουελ και Μουσική Νίκου Κυπουργού. Στον ρόλο του Γαλιλαίου ο Χρήστος Στέργιογλου.