Τι είναι η «προκαλούμενη ατμοσφαιρική δόνηση» και πώς μπορεί να προκάλεσε το μπλακ άουτ σε Ισπανία και Πορτογαλία

Το μαζικό μπλακ άουτ που παρέλυσε τις μετακινήσεις, τα νοσοκομεία και τις υποδομές σε ολόκληρη την Ισπανία και την Πορτογαλία, αλλά και σε περιοχές της νοτιοδυτικής Γαλλίας, έχει προκαλέσει σύγχυση στις αρχές, καθώς ακόμα δεν έχει βρεθεί τι ακριβώς προκάλεσε το συγκεκριμένο περιστατικό. Ανάμεσα στα σενάρια που εξετάζονται, είναι και ένα εξαιρετικά σπάνιο φυσικό φαινόμενο, γνωστό ως «προκαλούμενη ατμοσφαιρική

δόνηση» (induced atmospheric vibration).

Το blackout σημειώθηκε το πρωί της Δευτέρας 28 Απριλίου, προκαλώντας σοβαρά προβλήματα, όπως  ακινητοποιημένα τρένα, σταματημένα αεροδρόμια, χειρουργεία που ακυρώθηκαν ενώ εκατομμύρια πολίτες έμειναν χωρίς ρεύμα σε μεγάλες πόλεις όπως η Μαδρίτη, η Λισαβόνα και η Βαρκελώνη.

Η αρχική εξήγηση: Θερμικές διαταραχές και ατμοσφαιρική δόνηση

Σύμφωνα με την πορτογαλική εταιρεία διαχείρισης ενέργειας REN (Redes Energéticas Nacionais), η αρχική αιτία αποδόθηκε σε ακραίες θερμοκρασιακές μεταβολές στο εσωτερικό της Ισπανίας. Αυτές προκάλεσαν «ανώμαλες ταλαντώσεις» σε γραμμές πολύ υψηλής τάσης (400 kV), ένα φαινόμενο που οι μηχανικοί αποκαλούν «προκαλούμενη ατμοσφαιρική δόνηση».

Όπως εξήγησαν εκπρόσωποι της REN στο Guardian:

«Οι διακυμάνσεις αυτές προκάλεσαν αποτυχία συγχρονισμού μεταξύ των ηλεκτρικών συστημάτων, οδηγώντας σε αλυσιδωτές διαταραχές σε ολόκληρο το διασυνδεδεμένο ευρωπαϊκό δίκτυο».

Ανατροπή στην επίσημη εκδοχή: δεν φταίει η ατμόσφαιρα

Ωστόσο, λίγες ώρες αργότερα, η ίδια η REN ανακάλεσε αυτή της της δήλωση. Σε νέα ανακοίνωση, ανέφερε ότι η διακοπή στην Πορτογαλία ήταν αποτέλεσμα σημαντικής τάσης που προήλθε από το ισπανικό δίκτυο.

«Η διακοπή ρεύματος στην ηπειρωτική Πορτογαλία οφείλεται σε έντονη διακύμανση της τάσης στο ισπανικό δίκτυο, σε ώρα κατά την οποία η Πορτογαλία εισήγαγε ενέργεια από την Ισπανία», αναφέρει η REN. «Οι μονάδες προστασίας ενεργοποιήθηκαν αυτόματα, απομονώνοντας τα εργοστάσια και προκαλώντας το blackout, όπως προβλέπεται σε τέτοιες καταστάσεις».

Τι είναι η «προκαλούμενη ατμοσφαιρική δόνηση»;

Το φαινόμενο αφορά μηχανικές ταλαντώσεις σε καλώδια υψηλής τάσης, όταν αλλάζει απότομα η θερμοκρασία και μεταβάλλεται η ένταση του ανέμου. Τα καλώδια διαστέλλονται και αποκτούν ασυνήθιστα αεροδυναμικά χαρακτηριστικά, τα οποία σε συνδυασμό με το ηλεκτρικό φορτίο μπορούν να οδηγήσουν σε:

Μηχανική αστάθειαΣπάσιμο αγωγώνΒραχυκυκλώματαΑυτόματες αποσυνδέσεις μονάδων παραγωγής

Ο καθηγητής Victor Becerra, ειδικός στα ηλεκτρικά δίκτυα στο Πανεπιστήμιο του Πόρτσμουθ, δήλωσε:

«Αν υπήρξαν τέτοιες συνθήκες, θα μπορούσαν να προκληθούν αφύσικες ταλαντώσεις στα δίκτυα υψηλής τάσης. Τα συστήματα προστασίας είναι σχεδιασμένα να αποσυνδέουν τις γραμμές σε περίπτωση τέτοιων σφαλμάτων. Αυτό όμως μπορεί να δημιουργήσει ντόμινο και τελικά να οδηγήσει σε διακοπές μεγάλης κλίμακας».

Η Grazia Todeschini, μηχανικός στο King’s College London, εξηγεί:

«Η σταθερότητα των δικτύων βασίζεται στην απόλυτη ισορροπία μεταξύ παραγωγής και ζήτησης. Αν μια περιοχή αποσυνδεθεί, προκαλεί αλυσιδωτές αντιδράσεις σε άλλες περιοχές του δικτύου».

Αποκλείστηκε κυβερνοεπίθεση – η έρευνα συνεχίζεται

Η Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής,Teresa Ribera , απέκλεισε επίσημα το ενδεχόμενο κυβερνοεπίθεσης, όπως είχε κυκλοφορήσει σε φήμες. Παράλληλα, ο Eduardo Prieto, επικεφαλής λειτουργίας του ισπανικού διαχειριστή Red Eléctrica, δήλωσε την Τρίτη ότι δεν υπήρξε καμία ένδειξη για κυβερνοεισβολή στο σύστημα.

Παρελθόν με αντίστοιχα μπλακ άουτ στην Ευρώπη

Το περιστατικό φέρνει στη μνήμη αντίστοιχα ευρωπαϊκά μπλακάουτ, όπως:

Το μπλακ άουτ στην Ιταλία το 2003 που κράτησε 12 ώρες λόγω δυσλειτουργίας σε υδροηλεκτρική γραμμήΗ διακοπή ρεύματος σε 7 χώρες το 2006 μετά από θερμική υπερφόρτιση του γερμανικού δικτύουΤο ιστορικό black out στην Ινδία το 2012 που επηρέασε πάνω από 600 εκατομμύρια ανθρώπουςΣταδιακή αποκατάσταση

Μέχρι την Τρίτη το πρωί (29 Απριλίου), το ρεύμα είχε επανέλθει σε όλη την Πορτογαλία και στο 99% της Ισπανίας, ενώ συνεχίζεται η διερεύνηση των πραγματικών αιτίων και ο σχεδιασμός μέτρων αποτροπής μελλοντικών καταρρεύσεων του δικτύου.