Τα μέτωπα με τη Λιβύη και τα πλεονεκτήματα της Ελλάδας

Οσο και αν υπάρχουν δικαιολογημένη ανησυχία και αβεβαιότητα για το μέλλον -άμεσο και μεσοπρόθεσμο- των ελληνοτουρκικών σχέσεων, δεν μπορεί κανείς να παραβλέψει το γεγονός της ικανοποιητικής για όλους στασιμότητας της συγκυρίας. Μιας στασιμότητας που επιτρέπει την επικέντρωση σε άλλα άμεσης προτεραιότητας ζητήματα, εσωτερικής πολιτικής αλλά και περιφερειακής διάστασης. Για την ελληνική εξωτερική πολιτική η βασική και σε κάποιο βαθμό επείγουσα προτεραιότητα είναι η διευθέτηση ζητημάτων ερευνών και διασυνδέσεων.

Εκεί που φαίνεται οι εξελίξεις να επιταχύνονται είναι στο μέτωπο των ελληνολιβυκών σχέσεων. Η αντίδραση της Λιβύης στις ελληνικές πρωτοβουλίες, όπως η προκήρυξη ερευνών για υδρογονάνθρακες νότια της Κρήτης σε θαλάσσιες «συντεταγμένες» που σχεδόν εξαντλούν τα απώτατα όρια της δυνητικής ελληνικής ΑΟΖ, στη μέση γραμμή μεταξύ Κρήτης και Λιβύης αλλά και η απόφαση ήπιας και λελογισμένης στρατιωτικοποίησης της επιτήρησης των θαλάσσιων οδών που χρησιμοποιούν οι «μεταναστευτικές μαφίες» στη διακίνηση παράτυπων μεταναστών, μπορεί να χαρακτηριστεί υποτονική. Η Λιβύη ανακοίνωσε τη δική της εκδοχή αδειοδοτήσεων και μάλιστα με την κρατική τουρκική εταιρεία πετρελαίων -καμία έκπληξη- αλλά η αποτύπωση στον χάρτη των σχετικών «οικοπέδων» αποφεύγει, σε αυτήν τουλάχιστον τη φάση, να αμφισβητήσει εμπράκτως την ελληνική θέση, για τη μέση γραμμή και για τα απώτατα όρια της ελληνικής ΑΟΖ και άρα και της λιβυκής.

Αυτή είναι μία καλή εξέλιξη, η οποία θα μπορούσε να αποτελέσει τον οδηγό μιας -όχι στο μακρινό μέλλον- διαδικασίας οριοθέτησης μεταξύ των δύο χωρών. Βεβαίως το βασικό αγκάθι του τουρκολιβυκού μνημονίου παραμένει και είναι αυτό που επί της ουσίας θα καθορίσει τις εξελίξεις. Η Αθήνα, όμως, σε αυτή τη συγκυρία έχει λόγους να θεωρεί τον εαυτό της δικαιωμένο ως προς τις πρωτοβουλίες που έχει αναλάβει. Εάν, επίσης, υποθέσουμε ότι η Λιβύη και ιδιαίτερα η κυβέρνηση της Τρίπολης δεν κάνουν τίποτε χωρίς προηγούμενη συνεννόηση με την Αγκυρα, τότε τουλάχιστον σε αυτές τις περιοχές, εμμέσως, η Τουρκία και αυτή αποδέχεται τα απώτατα όρια της ελληνικής ΑΟΖ και αυτό δεν πρέπει να υποτιμάται.

Στο μέτωπο του τουρκολιβυκού, όμως, ποιες είναι οι επιλογές της Αθήνας και πώς επηρεάζονται από μία πιθανή, όπως φαίνεται, επικύρωση από την πλευρά του Χαφτάρ και των δυνάμεων που εκπροσωπεί στην ανατολική Λιβύη, στην οποία η ελληνική πλευρά επένδυσε πολιτικά και διπλωματικά την περίοδο του λιβυκού εμφυλίου. Επί της ουσίας δεν αλλάζει κάτι δραματικά. Ετσι και αλλιώς, η Ελλάδα έχει σε μεγάλο βαθμό εξουδετερώσει το τουρκολιβυκό μνημόνιο μετά την οριοθέτηση με την Αίγυπτο. Αυτό που θα επηρέαζε αρνητικά τα ελληνικά συμφέροντα θα ήταν μια αλλαγή της στάσης της Αιγύπτου, δηλαδή μία υπαναχώρηση της Αιγύπτου στην προοπτική μιας γενικότερης προσέγγισής της με την Τουρκία. Αυτό δεν φαίνεται να είναι ένα σοβαρό ενδεχόμενο, προς ώρας. Κατά συνέπεια, η κατάσταση που έχει διαμορφωθεί μετά το 2020 παραμένει το βασικό πλαίσιο μιας πιθανής διαπραγμάτευσης με τη Λιβύη και ενδεχομένως με τρίτους. Το ζητούμενο για την Αθήνα είναι να κατανοήσει η όποια λιβυκή κυβέρνηση το αδιέξοδο της επιμονής της στη σουρεαλιστική οριοθέτηση με την Τουρκία και σε αυτό η Αίγυπτος είναι δυνητικά αποφασιστικός παράγοντας, καθώς πέρα από την οριοθέτηση με την Ελλάδα έχει αμφισβητήσει και μονομερώς τα όρια της λιβυκής ΑΟΖ.

Η επίσκεψη του Ελληνα υπουργού Εξωτερικών στην Τρίπολη οφείλει να έχει αυτό το μήνυμα ως βασικό πλαίσιο αναφοράς και δεν χρειάζεται ο οποιοσδήποτε «πανικός» στο ενδεχόμενο η πλευρά Χαφτάρ να συντονιστεί με την Αγκυρα. Δεν πρέπει, άλλωστε, να μας διαφεύγει ότι η αποτυχία του Χαφτάρ να καταλάβει την εξουσία οφείλεται εν πολλοίς στην αποφασιστική στάση και στρατιωτική εμπλοκή της Τουρκίας στη Λιβύη. Η πλευρά Χαφτάρ έχει συνειδητοποιήσει (και αυτό είναι καλό για το μέλλον της Λιβύης) ότι η κατάληψη της εξουσίας με τη βία δεν είναι βιώσιμη επιλογή και ότι, αντιθέτως, είναι μονόδρομος η συμμετοχή στην πολιτική διαδικασία, δηλαδή οι εκλογές. Οι δυνάμεις της ανατολικής Λιβύης έχουν εδώ και καιρό αποδεχθεί ότι μόνο μέσα από τις εκλογές έχουν πιθανότητα να επικρατήσουν και αυτό είναι που καθοδηγεί τις επιλογές της και που κατέστησε την προσέγγιση με την Τουρκία sine qua non. Η εξομάλυνση των σχέσεων με την Αγκυρα είναι προϋπόθεση μιας ομαλής πολιτικής διαδικασίας στο εσωτερικό της Λιβύης και η προϋπόθεση της εξομάλυνσης είναι ίσως η αποδοχή των όσων ενδιαφέρουν την Αγκυρα.

Αυτό δεν σημαίνει ότι τα πλεονεκτήματα της Αθήνας ξαφνικά απαξιώνονται. Η ευρωπαϊκή πολιτική στη Λιβύη, την οποία η Ελλάδα έχει τη δυνατότητα να συνδιαμορφώσει (ή να μπλοκάρει) είναι ένα σημαντικό στρατηγικό πλεονέκτημα. Η παρουσία των αμερικανικών ενεργειακών κολοσσών είναι ένα τεράστιο στρατηγικό πλεονέκτημα, η σχέση με την Αίγυπτο και ο συντονισμός των ενεργειών με το Κάιρο απέναντι στον «άξονα» Τρίπολης – Αγκυρας είναι επίσης ένα στρατηγικό πλεονέκτημα που παράγει αποτελέσματα «στο έδαφος». Αυτά είναι που καλείται συνεχώς να αξιοποιεί η ελληνική διπλωματία σε μια αντιπαράθεση στην οποία χρειάζονται αντοχές και υπομονή.