Η ζωή και το έργο του Καζαντζάκη σε κόμικς

Το graphic novel, το «εικονογραφημένο μυθιστόρημα» όπως το ονομάζουμε τα τελευταία χρόνια, επιζητεί όλο και συχνότερα, όλο και πιο επιτακτικά, την προσοχή μας.

Ο Νίκος Καζαντζάκης δεν θα μπορούσε να λείψει από αυτό το σχετικά νέο πεδίο. Στο πλαίσιο της επανέκδοσης των καζαντζακικών έργων, που έχει ξεκινήσει εδώ και καιρό η Διόπτρα, έχουν ήδη κυκλοφορήσει τα βιβλία του Παναγιώτη Πανταζή «Καπετάν Μιχάλης» και του Soloup «Ζορμπάς. Πράσινη πέτρα ωραιοτάτη» (αμφότερα το 2023), εικονογραφώντας τα δύο διάσημα ανά τον κόσμο μυθιστορήματα του εμβληματικού Κρητικού. Σειρά έχουν τώρα δύο τόμοι για τη ζωή,

για τη δράση και για τη συγγραφική πορεία του Καζαντζάκη, σε σενάριο του Allain Glykos, εικονογράφηση του Antonin και μετάφραση της Κατερίνας Ζωγραφιστού: «Η κρητική ματιά, 1883-1919» και «Ο πολύβουος κόσμος, 1921-1957».

Ο Αλέν Γκλικός, γεννημένος το 1948, ελληνικής καταγωγής από την πλευρά του πατέρα του, είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μπορντό 1 και συγγραφέας σχεδόν είκοσι μυθιστορημάτων. Είναι επίσης ο δημιουργός ενός ντοκιμαντέρ με θέμα τον πατέρα του, που γυρίστηκε για τη γαλλική και την ελληνική τηλεόραση. Μαζί με τον εικονογράφο Αντονέν έχουν δημιουργήσει άλλα δύο εικονογραφημένα μυθιστορήματα.

Τα δύο βιβλία για τον Καζαντζάκη βασίζονται σε μια φανταστική συνομιλία του Γκλικός μαζί του.

Ο αναγνώστης εύκολα θα διακρίνει στον πρώτο τόμο την πηγή του Γκλικός, που δεν είναι άλλη από την καζαντζακική «Αναφορά στον Γκρέκο». Προηγούνται τα παιδικά χρόνια στην Κρήτη, με κυρίαρχη τη μορφή του πατέρα και με πλήθος παραπομπές στη μητρική φιγούρα. Ακολουθούν οι σπουδές στην Αθήνα και στο Παρίσι, οι πρώτοι έρωτες και ο κατοπινός δύσκολος συζυγικός βίος (με τη Γαλάτεια Καζαντζάκη), οι Βαλκανικοί Πόλεμοι και ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, το ταξίδι στο Άγιο Όρος με τον Σικελιανό, η καταλυτική επίδραση του Μπερξόν, το διδακτορικό για τον Νίτσε, καθώς και η σύντομη γνωριμία με τον Καβάφη.

Οδηγός για τον δεύτερο τόμο είναι σε μεγάλο βαθμό τα ταξιδιωτικά κείμενα του Καζαντζάκη. Θα δούμε τη γοητεία την οποία του ασκεί η Σοβιετική Ένωση, τις βαριές σκιές του Λένιν, του Βούδα και του Χριστού, τον Ισπανικό Εμφύλιο, τα τοπία της Ιαπωνίας και της Κίνας, τις διαδοχικές περιπέτειες της υγείας ή την προσωπικότητα της Ελένης, της δεύτερης συζύγου. Πριν και πάνω από όλα, ωστόσο, σεναριογράφος και εικονογράφος θα μεταδώσουν το ανήσυχο πνεύμα του Καζαντζάκη, τη διαρκή πορεία του σε ένα βασανιστικό ανήφορο, που είναι και ο τίτλος του ανέκδοτου μυθιστορήματός του από τη Διόπτρα. Ανήφορος, ο οποίος περικλείει και τους συνεχείς διχασμούς του μαζί με το πλήθος των αμφιβολιών, οι οποίες τον καταπονούν ακόμα κι όταν αρχίζει να γράφει σε μεγάλη ηλικία -και ήδη άρρωστος- τα μυθιστορήματά του. Κι ας συνυπολογίσουμε τις ψυχοσωματικές, φροϋδικού τύπου ταλαιπωρίες, τις ατελείωτες αναζητήσεις για την ενότητα σάρκα και πνεύματος, τις ποικίλες ιδεολογικές διαψεύσεις και τον πεισματικά μονήρη βίο.

Αν ο Γκλικός παίρνει κάποιες ελευθερίες από τις πηγές του, χωρίς να απομακρύνεται ποτέ ιδιαιτέρως από το γράμμα τους, ο Αντονέν χρησιμοποιεί ως βάση του σχεδίου του πίνακες, φωτογραφίες και τοιχογραφίες της Κνωσσού για να «κεντήσει» επάνω τους τα δικά του αφαιρετικά πλάνα. Πλάνα, τα οποία οδηγούν σε αυτόνομες εικαστικές συνθέσεις, μοιρασμένες σε τέσσερα κατά βάσιν χρώματα, με κυρίαρχα το κόκκινο και το κίτρινο. Ιδιαίτερη θέση στην εικονογράφηση θα κρατήσει η αποτύπωση των φόβων, του πανικού και των οραμάτων – με διαφορετικά λόγια των καλλιτεχνικών φαντασιώσεων, αλλά και των καλλιτεχνικών προσδοκιών του συγγραφέα: από τη χαρά και την ευδία των παιδικών χρόνων μέχρι την εποχή της φθοράς και του γήρατος. Και εκείνο που πετυχαίνει πρωτίστως ο Αντονέν στο σχέδιό του είναι μια ατμόσφαιρα γοητευτικής μίξης, που συνταιριάζει, όπως το έκανε και ο Καζαντζάκης, τη στιβαρή θέληση με την αβυσσαλέα αίσθηση του κενού, την πορεία προς το υψηλό και τον Θεό με την καταβύθιση στο κενό και το μηδέν.