Χειρόγραφα της Νεκράς Θάλασσας: Νέα μελέτη ανατρέπει ότι γνωρίζαμε μέχρι τώρα

Τα Χειρόγραφα της Νεκράς Θάλασσας, η σημαντικότερη συλλογή εβραϊκών αρχαίων κειμένων που έχουν βρεθεί ποτέ, ενδέχεται να είναι πολύ παλαιότερα απ’ όσο θεωρούσε έως σήμερα η επιστημονική κοινότητα, σύμφωνα με νέα μελέτη που συνδυάζει ραδιοχρονολόγηση και αλγόριθμους τεχνητής νοημοσύνης. Η ανακάλυψη αυτή ενδέχεται να αλλάξει θεμελιωδώς την κατανόησή μας για τις εβραϊκές και χριστιανικές ρίζες των κειμένων, καθώς και για τις πολιτικές εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο κατά την αρχαιότητα.

Τα

Χειρόγραφα, κυρίως γραμμένα στα εβραϊκα, ανακαλύφθηκαν το 1947 από Βεδουίνους βοσκούς κοντά στη Νεκρά Θάλασσα, καθώς αναζητούσαν ένα πρόβατο που είχε απομακρυνθεί από το κοπάδι και είχε χαθεί. Στην αναζήτηση τους, ανακαλύψαν και τα αρχαιότερα σωζόμενα αντίγραφα βιβλικών κειμένων, με αποσπάσματα της Παλαιάς Διαθήκης που χρονολογούνται από 1.800 έως 2.000 χρόνια πριν.

Photo: Wikipedia

Μέχρι σήμερα, η χρονολόγηση των κειμένων βασιζόταν κυρίως στην παλαιογραφία, δηλαδή στη μελέτη της γραφής, με τους περισσότερους πάπυρους να τοποθετούνται μεταξύ του 3ου αιώνα π.Χ. και του 2ου αιώνα μ.Χ. Ορισμένα χειρόγραφα με αναγραφόμενες χρονολογίες, γραμμένα στα αραμαϊκά ή εβραϊκά, εκτιμάται ότι χρονολογούνται από τον 5ο ή 4ο αιώνα π.Χ., καθώς και από τα τέλη του 1ου και τις αρχές του 2ου αιώνα μ.Χ.

Ωστόσο, η συντριπτική πλειονότητα των περίπου χιλίων χειρογράφων δεν διαθέτει εσωτερικές ενδείξεις ημερομηνίας, καθιστώντας έως σήμερα αβέβαιη τη χρονολόγησή τους.

Ερευνητές από διεθνή επιστημονικά ιδρύματα προχώρησαν τώρα σε μια νέα μεθοδολογική προσέγγιση, συνδυάζοντας την παραδοσιακή ραδιοχρονολόγηση με ένα μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης που εκπαιδεύτηκε να αναλύει ψηφιοποιημένες εικόνες χειρογράφων και τα ίχνη μελανιού.

Το μοντέλο εκπαιδεύτηκε ώστε να αναγνωρίζει γεωμετρικά μοτίβα της γραφής, εστιάζοντας στην καμπυλότητα και τη μορφολογία των χαρακτήρων. Η προσέγγιση αυτή επέτρεψε στους επιστήμονες να ξεπεράσουν τα όρια της παραδοσιακής παλαιογραφίας, προσφέροντας μεγαλύτερη ακρίβεια στις εκτιμήσεις.

Photo: Wikipedia

Τα αποτελέσματα της μελέτης, που δημοσιεύτηκαν στο επιστημονικό περιοδικό PLOS One, αποκάλυψαν ότι το μοντέλο μπορεί να εκτιμήσει την ηλικία ενός χειρογράφου με απόκλιση περίπου 30 ετών. Η ομάδα πρώτα ανέλυσε ψηφιακές εικόνες 135 χειρογράφων και οι προβλέψεις της τεχνητής νοημοσύνης επικυρώθηκαν από εξειδικευμένους παλαιογράφους.

Η τεχνητή νοημοσύνη επιβεβαίωσε ότι πολλά από τα χειρόγραφα είναι σημαντικά αρχαιότερα απ’ ό,τι θεωρούσε έως τώρα η επιστήμη. Συγκεκριμένα, κείμενα γραμμένα σε δύο παλαιοεβραϊκά συστήματα γραφής, γνωστά ως «Ασμοναϊκή» και «Ηρωδιανή», φαίνεται να ανάγονται στον ύστερο 2ο αιώνα π.Χ., και όχι στον μέσο 1ο αιώνα π.Χ., όπως ήταν η κυρίαρχη άποψη μέχρι σήμερα.

Παράλληλα, δύο βιβλικά αποσπάσματα των Χειρογράφων αποδείχθηκαν –μέσω ραδιοχρονολόγησης– ότι χρονολογούνται στην ίδια περίοδο με τους πιθανούς συγγραφείς τους, δηλαδή από τον 4ο αιώνα π.Χ. έως τον 2ο αιώνα μ.Χ.

Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι τα χειρόγραφα σε Ασμοναϊκή γραφή πιθανόν να έχουν γραφτεί πολύ νωρίτερα από το σημερινό εύρος που προτείνεται (150 π.Χ. έως 50 π.Χ). Η ταυτότητα των συγγραφέων παραμένει ασαφής, ωστόσο υπάρχουν ενδείξεις ότι πρόκειται για ανώνυμους γραφείς της ελληνιστικής περιόδου, γύρω στον 3ο αιώνα π.Χ.

Photo: Wikipedia

Η μελέτη φωτίζει εκ νέου τις πολιτικές και διανοητικές διεργασίες που εκτυλίχθηκαν στην Ανατολική Μεσόγειο κατά τους ελληνιστικούς και πρώιμους ρωμαϊκούς χρόνους. Όπως σημειώνουν οι ερευνητές, οι χρονολογικές μεταβολές στην εκτίμηση των χειρογράφων προσφέρουν ένα πιο σύνθετο και λεπτομερές χρονικό των εξελίξεων που επηρέασαν τις θρησκευτικές και κοινωνικές δομές του εβραϊκού και χριστιανικού κόσμου.