Αρχαίος πολιτισμός: Γηραιοί προκαλούσαν οράματα – Επιστήμονες βρήκαν πώς το έκαναν

Δύο χιλιετίες πριν οι Ίνκας ιδρύσουν τη μεγάλη τους αυτοκρατορία, ένας άλλος πολιτισμός είχε ήδη βρει τρόπους να χρησιμοποιεί την πνευματικότητα και τις αισθήσεις ως όπλα κοινωνικού ελέγχου.

Στο τελετουργικό κέντρο του Chavín de Huántar, σε υψόμετρο περίπου 3.000 μέτρων στην καρδιά των Άνδεων, αρχαιολόγοι εντόπισαν οστέινους σωλήνες εισπνοής  που περιείχαν μικροσκοπικά ίχνη άγριων ποικιλιών καπνού (Nicotiana) και vilca, μια ισχυρή παραισθησιογόνα ουσία συγγενής της DMT.

Πρόκειται για την αρχαιότερη άμεση απόδειξη χρήσης ψυχοδραστικών φυτών στις κεντρικές Άνδεις. Όμως η σημασία της

ανακάλυψης ξεπερνά την αρχαιοχημεία. Όπως εξηγούν οι ερευνητές, οι παραισθησιογόνες τελετές ήταν βασικό στοιχείο κοινωνικής συνοχής και ιεραρχίας.

«Η χρήση ψυχοδραστικών δεν είχε να κάνει μόνο με οράματα,» λέει ο Daniel Contreras, αρχαιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Φλόριντα.

«Ήταν μέρος αυστηρά ελεγχόμενων τελετών, πιθανότατα προσβάσιμων μόνο στην ελίτ της κοινωνίας, ενισχύοντας την κοινωνική ιεραρχία του συνόλου.»

Photo: Lombards MuseumΟι Τσαβίν: Θρησκεία, αρχιτεκτονική και ψευδαισθήσεις

Ο πολιτισμός των Τσαβίν άνθισε περί το 1200–500 π.Χ. και είχε επίκεντρο το Chavín de Huántar, ένα εντυπωσιακό τελετουργικό συγκρότημα στις Άνδεις. Η αρχιτεκτονική του χαρακτηρίζεται από μνημειακούς ναούς, πολύπλοκα συστήματα αποστράγγισης και υπόγειες στοές σχεδιασμένες για να εντείνουν τις αισθήσεις των συμμετεχόντων.

Η τέχνη τους αποτυπώνει αιλουροειδείς θεότητες, γεωμετρικά μοτίβα και παραστάσεις που, εδώ και δεκαετίες, έκαναν τους αρχαιολόγους να υποψιάζονται έντονη σύνδεση με παραισθησιογόνα φυτά.

«Ο πολιτισμός των Τσαβίν έχει συνδεθεί με ψυχοδραστικά φυτά εδώ και δεκαετίες, κυρίως μέσω των παραστάσεων στη λίθινη τέχνη τους» σημειώνει ο Contreras στο ZME Science.

Αισθητηριακός έλεγχος και ιδεολογική κυριαρχία

Η νέα μελέτη (δημοσιευμένη στο Proceedings of the National Academy of Sciences) περιγράφει λεπτομερώς πώς οι Τσαβίν συνδύασαν χημεία, αρχιτεκτονική και τελετουργία για να διαμορφώσουν μια κοινωνία που δεν βασίζεται στην βία αλλά στην ιδεολογική υπεροχή.

Οι αρχαιολόγοι είχαν ήδη εντοπίσει μουσικά όργανα από κοχύλια, γλυπτά με τρομακτικά δόντια και σχεδιαστικά στοιχεία που προκαλούσαν αισθητηριακή αποπροσανατόλιση (όπως σκοτεινές στοές και παραμορφωτικοί ήχοι). Η παρουσία νικοτίνης και vilca στους οστέινους σωλήνες ήταν το τελευταίο κομμάτι του παζλ.

«Τα αποτελέσματα των ουσιών αυτών είναι δύσκολο να προβλεφθούν, καθώς εξαρτώνται από τη δόση, την προετοιμασία και τη φυσιολογία κάθε ατόμου,» εξηγεί ο Contreras.
«Αυτό που ξέρουμε είναι ότι είχαν απτές επιδράσεις, που ενίσχυαν τη δύναμη και τη σημασία των τελετουργιών.»

Σε αντίθεση με άλλους πολιτισμούς που χρησιμοποιούσαν παραισθησιογόνα σε μαζικές, κοινοτικές τελετές, οι Τσαβίν τα χρησιμοποιούσαν σε ιδιωτικά, ελεγχόμενα περιβάλλοντα, αποκλειστικά για την ελίτ. Έτσι, οι θρησκευτικοί ηγέτες αποκτούσαν μονοπώλιο στις «θεϊκές» εμπειρίες, μετατρέποντας τις παραισθήσεις σε πολιτικό εργαλείο.

«Οι τελετουργίες αυτές ήταν μεταμορφωτικές εμπειρίες που ενίσχυαν τα συστήματα πίστης και τις κοινωνικές δομές,» υπογραμμίζει ο Contreras.
«Η ανισότητα δεν επιβλήθηκε διά της βίας, αλλά θεωρήθηκε φυσική — ακόμη και απαραίτητη.»

Ένας πολιτισμός που παραμένει μυστήριο

Παρά τα εκατοντάδες ευρήματα, πολλά ερωτήματα παραμένουν ανοιχτά. Δεν γνωρίζουμε τη γλώσσα των Τσαβίν, ούτε με ποιους εμπορεύονταν. Όμως, όπως φαίνεται, ο τρόπος που χρησιμοποίησαν τις παραισθησιογόνες ουσίες τους καθιστά μοναδικούς στην ιστορία της Αμερικής.

«Υπάρχουν κι άλλα τελετουργικά κέντρα με ενδείξεις χρήσης παραισθησιογόνων,» λέει ο Contreras.
«Αλλά όχι με αυτόν τον συγκεκριμένο συνδυασμό και αυτόν τον βαθμό κοινωνικού ελέγχου.»