«Τα μνημεία είναι όλων των Κυπρίων»

Προσεγγίζουν το τέμενος και την εκκλησία με την ίδια αγάπη και δέος και τονίζουν ότι η πολιτιστική κληρονομία της Κύπρου, που δεν είναι μόνο οι τόποι θρησκευτικής λατρείας, είναι σημαντική, όχι μόνο για το νησί, αλλά για ολόκληρη την ανθρωπότητα.

Το τέμενος στη Δένεια και η εκκλησία της Παναγίας Τραχωνίου είναι τα πρώτα ολοκληρωμένα έργα της Τεχνικής Επιτροπής για την Πολιτιστική Κληρονομιά που από το 2008 έχει να παρουσιάσει

απτά αποτελέσματα αφού 10 έργα έχουν ολοκληρωθεί, πάρει το δρόμο της επισκευής ή στήριξης, ή ανοίγουν οι προσφορές για να γίνουν. Τάκης Χατζηδημητρίου και Αλί Τουντζάι είναι οι επικεφαλής της ομάδας των 10 ανθρώπων, Ε/κ και Τ/κ, που προσπαθούν να διατηρήσουν, να διασώσουν και να κληρονομήσουν στις επόμενες γενιές…. Ξεκινήσαμε ένα πρωί να επισκεφτούμε, μαζί με Τ/κ συναδέλφους, πρώτα το τέμενος και μετά την Παναγιά Τραχωνίου.

Χτισμένο γύρω στο 1850 το τέμενος της Δένειας λειτουργούσε μέχρι τον Γενάρη του 1963 δήλωσε ο Κοινοτάρχης Δένειας, Χριστάκης Παναγιώτου, σημειώνοντας ότι εκεί που βρίσκεται ήταν η γειτονιά των Τ/κ κατοίκων του μεικτού τότε χωριού, απέναντι από την εκκλησία του Αγίου Χαραλάμπους. Το τέμενος έμεινε ασυντήρητο και με τις μάχες το καλοκαίρι του 1974 ερημώθηκε. «Νιώθαμε ντροπή γιατί ήταν ερειπωμένο και τώρα έχουμε απεριόριστη χαρά γιατί έχει συντηρηθεί», ανέφερε ο κ. Παναγιώτου, επισημαίνοντας πως η διαμόρφωση του περιβάλλοντα χώρου με την κατασκευή πεζοδρομίου και την τοποθέτηση λουλουδιών και φυτών έγινε εθελοντικά από κατοίκους της Δένειας.

«Όταν τελέψει το κτίριο θέλουμε να κάνουμε μια εκδήλωση και εμείς, να έρθουν οι συγχωριανοί μας, γιατί είναι αρκετοί στη ζωή, και να μπορέσουμε να βρεθούμε ξανά». Η Δένεια είχε 128 Τ/κ και 170 Ε/κ κατοίκους, τώρα είναι 520, μόνο Ε/κ και μια οικογένεια Τουρκοκυπρίων που έχει εγκατασταθεί πρόσφατα στην κοινότητα, σύμφωνα με τον Κοινοτάρχη. Τουρκοκύπριοι που ζούσαν παλιά στη Δένεια επισκέπτονται, είπε, το χωριό κατά διαστήματα. «Αλλά εμείς θέλουμε κάτι παραπάνω, δεν μας ικανοποιεί τούτο μόνο. Τι θέλετε; Θέλουμε να σμίξουμε. Θέλουμε να έρθουν στα χωράφια τους. Τούτα εν δικά τους χωράφια, όχι δικά μας, τους ανήκουν. Δεν χρειάζεται να είμαστε έτσι σε αντιπαράθεση. Θέλουμε ειρήνη, φιλία, να μεγαλώσουν τα παιδιά μας, να σπουδάσουν, να προσφέρουν στην κοινωνία και στον κόσμο. Με τον πόλεμο τίποτε δεν κάμνουμε, ούτε λύθηκε τίποτε με τον πόλεμο».

Το τέμενος της Δένειας είναι το πρώτο έργο στήριξης και μερικής επιδιόρθωσης της Τεχνικής Επιτροπής που άρχισε πέρυσι, το 2012 και ολοκληρώθηκε πρόσφατα αποκαθιστώντας τον περίγυρο, τους τοίχους (υπήρχαν μόνο δύο) και το Μιχράπ (το ιερό μέρος του τεμένους που κοιτά προς την Μέκκα, ανατολή), ενώ και η ζωγραφιά σε αυτό που είχε απομείνει επιδιορθώνεται για να επανατοποθετηθεί. Θα ακολουθήσει η οροφή και τα πορτοπαράθυρα. «Ελπίζουμε πως η δεύτερη φάση θα αρχίσει του χρόνου», δήλωσε ο Αλί Τουντζιάι, λέγοντας ότι μέχρι τώρα οι εργασίες κόστισαν 60.000 ευρώ και εκτιμά πως 10.000 ευρώ είναι αρκετά για την δεύτερη φάση. Το τέμενος είναι στην άκρη του χωριού και κοιτά προς την πράσινη γραμμή, κοντά στο παλιό τ/κ κοιμητήριο που τουλάχιστον έχει περιφραχθεί, με πρωτοβουλία του Κοινοτάρχη.

Η αρχή έγινε με τη Δένεια και τη Φιλιά, όπου είναι η εκκλησία του Προφήτη Ηλία, ανέφερε ο Τάκης Χατζηδημητρίου, επειδή επρόκειτο για δύο μικρά, διαχειρίσιμα έργα σε παρόμοια κατάσταση και μέγεθος.

Ο Αλί Τουντζιάι εξήγησε ότι η Επιτροπή έχει μια λίστα με 40 συνολικά μνημεία, 26 στα κατεχόμενα και 14 στις ελεύθερες περιοχές. Με την οικονομική βοήθεια της ΕΕ άρχισαν τα έργα στήριξης για αποφυγή της κατάρρευσης σε αρκετά από αυτά και αν βρουν χρήματα στο μέλλον θα τα αποκαταστήσουν, καθώς αυτό είναι πιο δαπανηρό, σημείωσε.

Στην Κώμη Κεπίρ όπου βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Αυξεντίου έχουν ανοίξει οι προσφορές, όπως και για το Μουσταφά Πασιά τέμενος στην Αμμόχωστο και την εκκλησία του Αγίου Νικολάου στο Συριανοχώρι. Στην Καλογραία και την εκκλησία Μελανδρίνα έχουν σχεδόν τελειώσει οι εργασίες στήριξης, όπως και τα Λουτρά στην Κάτω Πάφο. Θα ανοίξουν οι δημοπρασίες για το τέμενος Τσερκέζ στο Φασούρι και το τέμενος στην Ευρέτου.

Έχουν ολοκληρωθεί τα έργα στο τέμενος της Δένειας, την εκκλησία του Προφήτη Ηλία στη Φιλιά και την εκκλησία Παναγίας Τραχωνίου. Όπως μας εξήγησαν, οι εργασίες γίνονται από τοπικά συνεργεία ανάλογα με το πού βρίσκονται τα έργα, εκτός από μεγάλα σχέδια όπως ο πύργος του Οθέλλου στην Αμμόχωστο και την επισκευή του Μοναστηριού του Αποστόλου Ανδρέα στο Ριζακάρπασο, που θα γίνουν με διεθνείς δημοπρασίες. Θα ανοίξουν επίσης προσφορές για την ετοιμασία σχεδίων για το μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονα στη Μύρτου, μέρος των τειχών της Αμμοχώστου και το υδραγωγείο στην Πόλη Χρυσοχούς από την Οθωμανική περίοδο.

Κάτω από τη σκιά ενός μεγάλου και παλιού ευκαλύπτου στην αυλή της εκκλησίας Παναγίας Τραχωνίου ο Τάκης Χατζηδημητρίου τόνισε ότι οι επισκευές και τα έργα σε μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς δεν σταματούν ποτέ. «Το σημαντικό είναι ότι η Επιτροπή άνοιξε το δρόμο. Η δουλειά που πρέπει να γίνει είναι τεράστια. Είναι θέμα συνεργασίας και αλληλοκατανόησης μεταξύ των δύο κοινοτήτων».

Στην αυλή της εκκλησίας υπάρχουν κάποιοι τάφοι και ένα πηγάδι. Ο ναός μικρός, αλλά ολόφωτος μόλις ανοίξεις την ξύλινη πόρτα. Ο γυναικωνίτης έχει επισκευαστεί, ο σκελετός του ιερού υπάρχει και το εικονοστάσι επιδιορθώνεται για να επανατοποθετηθεί.

Ως προς την οικονομική στήριξη της Επιτροπής ο κ. Τουντζιάι εξηγεί πως η ΕΕ έδωσε πέρυσι και φέτος από δύο εκ. ευρώ και το έργο αναστήλωσης του Αποστόλου Ανδρέα, που θα χρηματοδοτηθεί από την Εκκλησία της Κύπρου και το ΕΒΚΑΦ, θα κοστίσει συνολικά πέντε εκ. ευρώ, και τη διαχείριση αυτών των χρημάτων θα αναλάβει η Τεχνική Επιτροπή για την Πολιτιστική Κληρονομιά που θα επιβλέπει τις εργασίες. «Η Επιτροπή λειτουργεί γεφυρωτικά μεταξύ διαφορετικών θεσμών, κάτι που δεν θα μπορούσε να συμβεί χωρίς αυτή», σημείωσε ο κ. Χατζηδημητρίου.

«Αρχίσαμε από την προπαγάνδα, τις κατηγορίες και την αντιπαράθεση και το μετατρέψαμε σε συνεργασία, κοινή προσπάθεια, κοινή κληρονομιά, κοινό πολιτισμό, κοινό μέλλον. Θεωρούμε τον πολιτισμό ως την πολυτιμότερη βάση για οποιεσδήποτε εξελίξεις στο μέλλον στην Κύπρο. Γιατί αν έχουμε μια τέτοια γερή βάση, τότε μπορούμε να χτίσουμε κάτι», πρόσθεσε.

Στην Κύπρο υπάρχουν 1000 μνημεία και στις δύο πλευρές και με τη βοήθεια της ΕΕ έχουν γίνει μελέτες για 140 από αυτά που θέλουν στήριξη, επισκευή και αναστήλωση, με την Επιτροπή να επικεντρώθηκε στα 40 που θέλουν άμεσα παρέμβαση. Και οι δύο επικεφαλής της Τεχνικής Επιτροπής, από κοινού, στην σκιά της εκκλησίας, αλλά προσηλωμένοι – όπως δηλώνουν – στο μέλλον, απευθύνουν έκκληση για διεθνή και τοπική στήριξη, καλώντας αυτούς που ενδιαφέρονται να συμβάλουν σ’ αυτή την προσπάθεια και να έρθουν σε επαφή μαζί τους, με συγκεκριμένα σχέδια και προτάσεις.

Είναι ο καιρός για πρακτική ένδειξη του ενδιαφέροντος, επισήμανε ο κ. Χατζηδημητρίου, κάνοντας αναφορά στο ΕΒΚΑΦ που βοηθά στο μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονα, το Ίδρυμα Λεβέντης και τη Συνεργατική Λευκονοίκου που συνέβαλε στην τοπογραφική εργασία για το τέμενος της Λεμεσού και την εκκλησία Αρχαγγέλου Μιχαήλ στο Λευκόνοικο.

Ερωτηθείς για τη Μονή του Αποστόλου Ανδρέα, ο Αλί Τουντζιάι είπε ότι το UNDP PFF κάνει τη μηχανολογική, τεχνική μελέτη πριν να ανοίξουν τις προσφορές, πράγμα που αναμένεται εντός των προσεχών μηνών, εντός του πρώτου τριμήνου του 2014. Ο κ. Χατζηδημητρίου είπε ότι υπήρξε μια καθυστέρηση ενός μηνός, που έχει ξεπεραστεί, έχουν δοθεί οι λεπτομέρειες και τώρα θα χρειαστεί αναμονή τουλάχιστον τριών μηνών.

Και οι δύο δήλωσαν πως έχουν αφιερώσει τη ζωή τους σε αυτό, δεν θεωρούν ότι έχουν να κάνουν μόνο με πέτρες και μνημεία αλλά με τον πολιτισμό και την ψυχή αυτού του τόπου και του λαού της, που τους ενώνει. Αν θέλεις να δείξεις σεβασμό στον άλλο, πρέπει πριν απ’ όλα να σεβαστείς αυτό που έχει αφήσει, αυτό που δημιούργησε στο παρελθόν, επεσήμανε ο Τουντζιάι. Το τέμενος στη Δένεια και η εκκλησία στο Τραχώνι είναι και για τους δυο, όπως οι ίδιοι σημείωσαν, μνημεία και των δυο, μνημεία όλων των Κυπρίων.