Καθαγιάζοντας την αποτυχίας μας

Οι Κλόουν – José Gutiérrez Solana

Θα ήταν κάποιος σίγουρα αφελής αν αμφισβητούσε τον βαθιά πολιτικό χαρακτήρα του ελληνικού ζητήματος, με ρίζες που πρέπει να εντοπιστούν μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του σχετικά νεογέννητου ελλαδικού κράτους. Θα είχε κανείς όμως και αυταπάτες αν πίστευε πως το πρόβλημα περιορίζεται στην έλλειψη ηγετών και δεν πηγάζει από αυτές καθ’ αυτές τις θεσμοθετημένες και μη σχέσεις εξουσίας και τις προτεραιότητες που θέτουμε ως λαός, ως κοινωνία.

Όπως πολύ εύστοχα σημειώνει ο Κώστας Παπαϊωάννου, στο εξαιρετικό βιβλίο του Τέχνη και Πολιτισμός στην Αρχαία Ελλάδα,

«κάθε λαός αρχίζει την ιστορία του με αυτή την εκούσια αυτο-απαλλοτρίωση», την συνειδητή αυτο-εγκατάλειψη και παραίτησή του από την εξουσία, θεσπίζοντας έτσι μοναδικό φορέα της τον βασιλιά (ή κάποια ομάδα ανθρώπων). Το δίλημμα, όμως, ανάμεσα στο κράτος και στην αναρχία παραμένει και αφήνει τον άνθρωπο μετέωρο αλλά και «υποταγμένο σε μια εξουσία πάνω στην οποία δεν έχει κανένα έλεγχο». Έτσι σύμφωνα με τον Παπαϊωάννου «ο άνθρωπος υπεραναπλήρωνε την ανικανότητα του αυτη είτε «καταργώντας», με μαγικό τρόπο, στην οργιαστική εορτή, κάθε τάξη και νομιμότητα [που δεν μπορεί να αλλάξει πραγματικά στην καθημερινή ζωή], είτε υποτάσσοντας το πρόσωπο του άρχοντα σε ένα πλήθος εκδικητικών ταμπού, είτε αναζητώντας την σωτηρία έξω από το κράτος, σε μυστικές αδελφότητες ή σε αντικρατικές Εκκλησίες.» Αλλά πάντα, ο χαρακτήρας αυτού του παραδοσιακού κοινωνικού ελέγχου παραμένει συμβολικός και προ πάντων απολιτικός.

Ένα ιδιαίτερο παράδειγμα τέτοιου συμβολικού ελέγχου την εξουσίας μας δίνουν οι Βαβυλώνιοι. Στην Βαβυλώνα, ο εορτασμός του Ακίτου (Akitu, περισσότερα εδώ και εδώ), ή ότι θα ονομάζαμε σήμερα εορτή της πρωτοχρονιάς, είχε μια ιδιαίτερη θέση μέσα στον χρόνο μιας και μεταξύ άλλων, τελείται όχι μόνο ο εξαγνισμός του ναού αλλά και του βασιλιά σε μια ταπεινωτική τελετή. Την πέμπτη μέρα του Ακίτου, ο βασιλιάς εξαναγκάζεται να παραδώσει τα βασιλικά διακριτικά του όπως το στέμμα και το σκήπτρο στον ιερέα, έπειτα ο ιερέας θα τον χαστουκίσει και θα τον εξαναγκάσει να γονατίσει μπροστά στο άγαλμα του θεού Μαρντούκ και μετά να απολογηθεί για τα πεπραγμένα του προηγούμενου έτους καθώς και να διαβεβαιώσει πως δεν έχει αμαρτήσει, δεν έχει καταστρέψει την Βαβυλώνα ή τα τείχη της, δεν έχει παραμελήσει τον ναό και ότι δεν έχει χτυπήσει ή προσβάλει κανέναν πολίτη. Ο ιερέας θα του δώσει συγχώρεση και τα διακριτικά του πίσω, αλλά θα συνεχίσει να τον χτυπάει στο πρόσωπο ή ακόμα να του τραβάει τα αυτιά μέχρι να δακρύσει. Όπως σημειώνει ο Παπαϊωάννου «η εχθρότητα της κοινωνίας αντί να ομολογείται ως τέτοια, καλύπτεται και εξαντλείται στα επιφαινόμενα της τελετουργίας, δίχως να ενσωματώνεται στην ίδια την άσκηση της εξουσίας, δίχως να δημιουργεί ένα μόνιμο, άμεσο και συνειδητό έλεγχο.» Ο βασιλιάς έτσι είναι έτοιμος να βασιλέψει για ακόμη ένα έτος. Ο θεσμός της βασιλείας αυτός καθ’ αυτός δεν αμφισβητείται και μόνο το ιερατείο, το οποίο κατέχει το ιδεολογικό μονοπώλιο, την «αλήθεια», μπορε