Η κάθοδος των εξ εσπερίας νεογραικύλων

Γράφει ο ΑΠΕΛΛΗΣ

Οι Έλληνες, που έχουν ζήσει για κάποιο χρονικό διάστημα στις μεγάλες χώρες της Δύσης, για εργασία ή για σπουδές, και που επέστρεψαν στην πατρίδα, διακρίνονται, όπως πολύ σωστά περίγραψε ο Φ. Κόντογλου, σε δύο βασικές κατηγορίες αντίληψης και ελληνοθεωρίας, αν μου επιτραπεί ο νεολογισμός. Θα αναφερθώ, λοιπόν, και στις δύο και ξεκινώ με την πρώτη, επειδή την γνωρίζω καλύτερα.
Στην πρώτη κατηγορία, ανήκουν αυτοί οι Έλληνες, οι οποίοι περπατώντας στους δρόμους των μεγάλων πόλεων και των πρωτευουσών της εσπερίας, ανακαλύπτουν μπροστά τους σε κάθε βήμα, κάτι που τους θυμίζει

Ελλάδα. Στα ωραία δημόσια κτίρια και στον κλασικό ρυθμό τους, στις ορολογίες των τεχνών και των επιστημών, στα μουσεία τους με τα λεηλατημένα σπαράγματα του κάλλους. Έρχονται αντιμέτωποι με την ληστρική αντίληψη, που κρύβει επιμελώς κάτω από την πέτσα του, ο επιδερμικός ευρωπαϊκός πολιτισμός και η ημιτελής εξημέρωσή του από την βαρβαρότητα. Σαν να μπορούσε ποτέ ο ακρωτηριασμός ενός πολιτισμού, να διατηρήσει ζωντανά, μακριά από το σώμα του, τα αποκοπέντα με βίαιο και βάνδαλο τρόπο μέλη του. Μόνο νεκροτόμοι και ταριχευτές θα είχαν μια τέτοια παράλογη και αποτρόπαια ιδέα. Να διακοσμήσουν δηλαδή τα μουσεία τους με σπαραγμένα τρόπαια, όπως άλλοι τα σαλόνια τους με ταριχευμένα πουλιά και ελάφια. Αυτόν τον παραλογισμό κρύβει η βαρβαρότητα του φραγκικού και του γοτθικού παρελθόντος και παρόντος. Αυτών, που άλλαξαν μεν τις γούνες τους με τα μοντέρνα ρούχα, αλλά, δυστυχώς, όχι και τα μυαλά τους.
Αυτοί οι Έλληνες, μπόρεσαν να εννοήσουν, τι ακριβώς σημαίνει ελληνικός πολιτισμός και τι «ευρωπαϊκός». Αισθάνθηκαν υπερήφανοι για αυτή τη μεγάλη αξία, που συνδέεται με το όνομα της πατρίδας. Κάποιοι από αυτούς μπορεί και να δάκρυσαν πληγωμένοι από την Ελλάδα, όπως και ο Σεφέρης στο γνωστό ποίημά του. Τόσο για το ένδοξο παρελθόν αυτού του έθνους, όσο και για τη σύγκριση με το θλιβερό παρόν του, που αποτελεί ένα ακόμη χαμηλό σημείο στη χρονική καμπύλη της ύπαρξης του.
Όμως, αυτοί οι Έλληνες δεν το έβαλαν κάτω, δεν απογοητεύτηκαν. Δε θαμπώθηκαν από τα αστραφτερά και πομπώδη επιτεύγματα της εσπερίας και από τα διαφωτιστικά εννοιολογήματα της. Αυτά, που έχουν μεν στη δομή τους πυρήνα ελληνικό, αλλά έχουν και μια απόλυτη παραμόρφωση στα αναπτύγματα τους.
Η διαπίστωση αυτών των Ελλήνων, ήταν αντίθετα τόσο αποκαλυπτική, ώστε τους έκανε να αγαπήσουν ακόμη περισσότερο την Ελλάδα. Γιατί γνώρισαν την αξία της μέσα από τα μάτια των ξένων. Των ξένων, που όταν κάποιος τους συστήνεται ως Έλλην, η αντίδραση τους αναλύεται επίσης σε δύο βασικές κατηγορίες. Στην πρώτη, αυτών που τον κοιτάζουν στριφνά και στη δεύτερη εκείνων που τον αντιμετωπίζουν με σεβασμό και με συμπάθεια. Συνάντησα και τις δύο περιπτώσεις. Στους τελευταίους ανήκουν κυρίως οι πιο μορφωμένοι, αλλά και εδώ ευδοκιμεί ενίοτε ένας λανθάνων φθόνος, που οι πιο έξοχοι σοφοί τους, όπως ο Γκαίτε, ο Σίλερ και ο Νίτσε, κατεχόμενοι υπό πνεύματος ενθουσιασμού και ειλικρίνειας, τον έχουν κατά καιρούς ομολογήσει. Τότε, που ανακ