Η Αναγέννηση πίσω από τους μύθους της…

Γράφει ο ΑΠΕΛΛΗΣ

Μέρος Α΄

Το σημερινό άρθρο μου αφορά το θέμα της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού, σύμφωνα με παλαιότερη επιθυμία κάποιων φίλων. Το κείμενο αποτελεί μέρος μιας πολυσέλιδης μελέτης με τον τίτλο: «Τα φυσικά πρότυπα στην τέχνη και στην θρησκεία». Στην παρούσα μορφή του, μιας και το θέμα είναι πολύ μεγάλο, οι σελίδες που θα αφιερώσουμε σε αυτό, θα είναι κατ΄ανάγκη συμπυκνωμένες. Ωστόσο, πιστεύω ότι αξίζει τον κόπο να διαβαστεί, αν μη τι άλλο για τις πληροφορίες που παρατίθενται και που σπάνια δημοσιοποιούνται.

Το αντικείμενο της έρευνας μας καλύπτει ένα

διάστημα 4 αιώνων, από τα μέσα του 15ου έως τα μέσα του 19ου αιώνα και ακολουθεί διαγραμματικά την εξής εξελικτική κίνηση: Αναγέννηση-Ουμανισμός-Διαφωτισμός.

Ταυτόχρονα, όμως, θρησκειολογικού τύπου έννοιες, όπως Μεταρρύθμιση και Αντιμεταρρύθμιση, θα παίξουν πολύ σημαντικό ρόλο στα ευρωπαϊκά δρώμενα και στη διαμόρφωση των τριών προηγούμενων όρων, και πάντα με βάση τη σχέση δράσης-αντίδρασης μεταξύ αυτών. Αυτό θα εξεταστεί στο β΄μέρος. Ο ρόλος του Πάπα και της ρωμαιοκαθολικής εξουσίας, παραμένει πάντα πρωταγωνιστικός σε όλον αυτόν τον καμβά της εξέλιξης, καθώς η πνευματική και κοσμική αρχή του πέφτει σα σκιά πάνω στο μεγαλύτερο μέρος της Δυτικής Ευρώπης.

Από την άλλη, η Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία, δε συμμετείχε σε αυτές τις εξελίξεις στη δύση, ούτε αντιμετώπισε τέτοιου είδους προκλήσεις, καθόσον τελούσε υπό οθωμανική κατοχή, αλλά και επειδή ο Πατριάρχης δεν απόκτησε σε καμία περίοδο της ρωμανικής αυτοκρατορίας την πολιτική δύναμη και το κύρος του Πάπα. Δεν ήταν αυτός ο ρόλος του. Ένας άλλος λόγος είναι το γεγονός, ότι η Ελληνική Αναγέννηση, στην οποία θα αναφερθούμε παρακάτω, υπήρξε περισσότερο ένα κίνημα αναμόρφωσης και ανάπτυξης της ορθόδοξης χριστιανικής παράδοσης στα γράμματα και στις τέχνες, που δεν έθεσε ποτέ ζήτημα επιστροφής στο παγανιστικό παρελθόν, με μεγάλη εξαίρεση τον Γεώργιο Πλήθωνα Γεμιστό, που όμως και οι δικές του προθέσεις έμειναν στο θεωρητικό επίπεδο της φιλοσοφίας. Άλλωστε, έντονη υπήρξε η ανθενωτική του στάση απέναντι στους δυτικούς. Σημείο μάλιστα, στο οποίο οι δύο μεγάλοι αντίπαλοι, ο Πλήθων και ο Σχολάριος, είχαν κοινή βάση.

 

Η Αναγέννηση ξεκίνησε σχεδόν ταυτόχρονα με την ολοσχερή πτώση της Ρωμανίας και της Κωνσταντινούπολης. Οι χρονικές συγκυρίες δεν θα πρέπει ποτέ να μας διαφεύγουν, γιατί έχουν τη σημασία τους. Πριν, αλλά κυρίως μετά από το 1453, δεκάδες Ελλήνων λογίων μετανάστευσαν στη δύση και ειδικά στην Φλωρεντία, στην κοιτίδα της Αναγέννησης, όπου βρήκαν καταφύγιο στην αυλή των Μεδίκων. Ο Μανουήλ Χρυσολωράς και ο Γεώργιος Πλήθων Γεμιστός αναζωπύρωσαν στην Ιταλία τη μελέτη του Πλάτωνα, όπως και ο Βησσαρίων. Έζησα στην Φλωρεντία για πολύ καιρό και έχω περπατήσει στην Via dei Greci, που πήρε το όνομα της από τους Έλληνες πρόσφυγες, που κατοικούσαν εκεί, στο ιστορικό κέντρο. Από αυτούς έμαθαν οι Φλωρεντίνοι και ο κύκλος του Marcilio Ficino για τον Πλάτωνα και ήρθαν σε επαφή με τα κείμενα του (1).