Το θρυμματισμένο τοπίο του άστεως

Κάνοντας μιαν αναγκαστική παύση από την ατέρμονα περιστροφή των μεταβάσεων στην ασύδοτη πολεοδομία της πρωτεύουσας μού ήρθε στο μυαλό το καίριο, γι’ αυτό επίκαιρο, πάντοτε, κείμενο του Κώστα Αξελού, «Η πόλη-πρόβλημα». «Πρόκειται για την πόλη. Πρόκειται για το πρόβλημα. Πρόκειται πριν απ’ όλα για ένα ενωτικό σημείο που συνδέει την πόλη και το πρόβλημα. Πρόκειται για την πόλη-πρόβλημα», έγραφε ο μεγάλος φιλόσοφος. Την πόλη ως πρόβλημα ιστορικό, ως πρόβλημα πολιτικό, κοινωνικό, αισθητικό, ανθρωπογεωγραφικό, χωροταξικό, ως πρόβλημα ζωής και κυριαρχίας, καθώς, πάντα, η πόλη, είναι πόλη «του χώρου

και του χρόνου», τη διασχίζουν πολλαπλές χρονικότητες, γεννά τους χώρους, «ριζώνει μέσα στον ‘κόσμο της ζωής’», «διανοίγει και προσφέρει τόπους -χρονικούς πάντα- που, θεσμιζόμενοι, θεσμιζόμενοι οι ίδιοι, ελευθερώνουν και γεννούν χώρους ζωής”», συνδέει το κοντινό με το απόμακρο, περικλείει την αναγέννηση και την καταστροφή… Μες στη ζωή της πόλης, «η επιθυμία για ζωή και η θέληση για ζωή τέμνονται με την επιθυμία του θανάτου και τη θέληση του θανάτου, μέσα σ’ έναν κόσμο όπου ξεχύνονται οι δυνάμεις της λήθης».

Η Λευκωσία, μέσα στην πολύμορφη και αντιφατική συνθετότητά της, τα περικλείει όλα τούτα. Στο βαθύτερο και, παράδοξα, πιο ακραίο σημείο αυτής της τομής, εκεί που μετεωρίζεται ο χρόνος και ο χώρος περι-κλείεται, η πόλη ορθώνεται σχεδόν ανείπωτη. Κι αν αντέχεις να τη βλέπεις σαν κάτι που παραπαίει και εκφυλίζεται στον χρόνο, είναι γιατί την κοιτάς μ’ εκείνο το βλέμμα που σώζει τη μεγαλοπρέπεια των πραγμάτων μες στη φθορά. Ένα πρώτο σημείο προσήλωσης: το αναφαίρετο του τόπου. Ένα δεύτερο σημείο προσήλωσης, υπαγμένο στο πρώτο, η ευθύνη των ανθρώπων: Οι άνθρωποι, οι χώροι, οι χρονικότητες…

Η Λευκωσία κοντά στη διαχωριστική γραμμή φαντάζει βουβή και απρόσωπη. Το βίαιο πέρασμα της ιστορίας άφησε, θαρρείς, παντού, την αλλόκοτη διαύγεια του ανεπανόρθωτου. Κατεστραμμένα κτίσματα, ξεφλουδισμένοι σουβάδες, επίφοβες, χορταριασμένες επικράτειες, ξεθωριασμένα γκράφιτι, σαν αποκηρυγμένα απομνημονεύματα στους τοίχους. Μια σκοτεινή πλευρά, στο απειλητικό ημίφως, πέρα από τους αμήχανους συνωστισμούς των βηματισμών μας. Όπως στις φωτογραφίες του Θοδωρή Τζαλαβρά - «Nicosia in Dark &White». Η Λευκωσία στο μαύρο και το άσπρο. Αλλά δεν είναι, απλώς, μια περαστική επίσκεψη. Είναι η προσήλωση της μνήμης, μέσα από τις κερματισμένες εικόνες του παρόντος, σ’ αυτό που μπορεί να επέλθει ως η αποκατεστημένη ευγένεια μιας ζωντανής ομιλίας των πραγμάτων, όπου το νόημα της εγκατάλειψης δεν θα είναι πια ο θάνατος, η συντριμμένη φυγή, η ανήμπορη καρτερία. Αλλά, η αναζήτηση μιας απροσδιόριστης διαύγειας, που αχνοφέγγει στο ζοφερό ανάβλυσμα των πραγμάτων, για να μεταφέρει, σαν ένα ανέλπιστο φωτεινό οδόσημο σε σκοτεινό δρόμο, στην αθέατη πλευρά του ιδίου μας του εαυτού.

Από την άλλην, η εκτός των τειχών πόλη, «ξεχειλωμένη», σύμφωνα με την έκφραση του αρχιτέκτονα και πολεοδόμου Ανδρέα Σαββίδη, σε μια σχεδόν περιαστική άναρχη διασπορά, που ανακατανέμει, υπέρ της αγοράς και της εμπορευματοποίησης, τις κυριαρχίες και τις κυριότητες.