Συνοδοιπόρος στο έργο μου στάθηκε ο οραματιστής Νίκος Μούγιαρης

Συνοδοιπόρος στο έργο μου στάθηκε ο οραματιστής και ιδρυτής του θεατρικού τμήματος του Παγκύπριου Σύνδεσμου Αμερικής ο Νίκος Μούγιαρης.Καθώς επίσης και ο εμβληματικός ηγέτης Φίλιπ Κρίστοφερ.

Και το ταξίδι συνεχίζεται. Αυτό το ταξίδι που ξεκίνησε πριν από αρκετά χρόνια, όταν το όραμά μου για το παγκόσμιο ταξίδι του αρχέγονου ελληνικού πολιτισμού έπαιρνε σάρκα και οστά. Πρώτος σταθμός, οι «Βάκχες» του Ευριπίδη. Η επιτυχία της παράστασης ώθησε τον κινητήρα της μηχανής μας προς τον δεύτερο σταθμό, την επόμενη χρονιά, με τις «Τρωάδες» επίσης του Ευριπίδη. Τρίτος σταθμός η τριλογία του Αισχύλου «Ορέστεια». Το στοίχημα μεγάλο, καθώς το έργο αυτό –πέρα από την περιοδεία– ανέβηκε και σε θέατρο του Μπρόντγουεϊ. Και το κερδίσαμε, παίρνοντας θάρρος για τους επόμενος σταθμούς μας. Συνολικά μέχρι σήμερα ανέβασα τις εξής παραστάσεις: Τραγωδίες του Ευριπίδη: «Βάκχαι», «Ιφιγένεια εν Ταύροις», «Μήδεια», «Τρωάδες», «Ελένη». Τραγωδίες του Αισχύλου: «Ορέστεια». Τραγωδίες του Σοφοκλή:

«Αντιγόνη», «Ηλέκτρα». Συνοδοιπόρος στο έργο μου στάθηκε ο οραματιστής και ιδρυτής του θεατρικού τμήματος του Παγκύπριου Σύνδεσμου Αμερικής ο Νίκος Μούγιαρης.Καθώς επίσης και ο εμβληματικός ηγέτης Φίλιπ Κρίστοφερ.

Τώρα όμως ήρθε η στιγμή να ανεβεί ο Οιδίποδας του Σοφοκλή. Στην πραγματικότητα, πήρα τα δύο έργα από την τριλογία του για τον μύθο των Λαβδακιδών και τα παρουσιάζουμε στο κοινό. Έτσι, έχουμε την παράσταση «Οιδίπους Τύραννος – Επί Κολωνώ», κάτω από τον γενικό τίτλο «Οιδίπους Τύραννος», ώστε ο θεατής να έχει ολοκληρωμένη άποψη για τη ζωή του Οιδίποδα, αλλά και για το μεγάλο μήνυμα του Σοφοκλή μέσα από αυτό το έργο: την ελευθερία του ανθρώπου απέναντι ακόμη και στις πιο τραγικές καταστάσεις.

Στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας γίνεται αναφορά για την άποψη του Αριστοτέλη για τον Οιδίποδα. Συγκεκριμένα: «Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ο “Οιδίποδας τύραννος” είναι η τραγωδία της αμαρτίας με την έννοια του λογικού σφάλματος. Η λογική του Οιδίποδα φαίνεται να ξεγλιστρά σε κρίσιμα σημεία. Πηγαίνει στο μαντείο των Δελφών για να ρωτήσει την ταυτότητα των πραγματικών γονιών του. Το μαντείο δεν απαντά στο συγκεκριμένο ερώτημα και του ανακοινώνει ότι θα σκοτώσει τον πατέρα του και θα παντρευτεί τη μητέρα του. Σε κατάσταση σύγχυσης, ξεχνά τον λόγο για τον οποίο πήγε στο μαντείο, θεωρεί δεδομένο ότι οι γονείς του είναι το βασιλικό ζεύγος της Κορίνθου και φεύγει από εκεί, προκειμένου να μην συναντήσει τη μοίρα του. Διαπράττει ακριβώς το αντίθετο. Ωστόσο, υπάρχει μια λογική σκέψη που, αν την έκαμνε ο Οιδίποδας θα μπορούσε να αποφύγει τη μοίρα του και την πραγματοποίηση του χρησμού: να μη σκοτώσει άνθρωπο μεγαλύτερο απ’ αυτόν ούτε να παντρευτεί γυναίκα μεγαλύτερή του. Όμως ο νους, η λογική, αποδεικνύεται αδύναμη να συνυπολογίσει όλα τα στοιχεία που έχει στη διάθεσή της. Και είναι ακριβώς αυτή η αδυναμία της λογικής (αμαρτία) που οδηγεί στην αμαρτία, με την ηθική πια σημασία της λέξης».

Ωστόσο, οι τραγωδίες του Σοφοκλή με θέμα τον Οιδίποδα κέντρισαν, όπως είναι γνωστό πλέον, και τον Σίγκμουντ Φρόυντ, ο οποίος εισήγαγε τον όρο «Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα» στην ψυχαναλυτική θεωρία, κάνοντας με τον δικό του τρόπο γνωστό σε ολόκληρο τον πλανήτη τον Οιδίποδα. Ο Φρόυντ βασίστηκε στους στίχους του Σοφοκλή: «Σὺ δ᾽ εἰς τὰ μητρὸς μὴ φοβοῦ νυμφεύματα· / πολλοὶ γὰρ ἤδη κἀν ὀνείρασιν βροτῶν μητρὶ ξυνηυνάσθησαν», που σημαίνουν: «Μη φοβάσαι γάμους με τη μητέρα σου· / πολλοί θνητοί στα όνειρά τους κοιμήθηκαν με τη μητέρα τους». Μελετώντας τη ζωή του Οιδίποδα μέσα από τις τραγωδίες του Σοφοκλή, ο Φρόυντ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η μη σωστή επίλυση του Οιδιπόδειου Συμπλέγματος θα μπορούσε να οδηγήσει έναν άνθρωπο σε νεύρωση, παιδοφιλία και ομοφυλοφιλία, ενώ για τον Οιδίποδα είχε πει, μη κρύβοντας τον θαυμασμό του: «Αν η μοίρα του μας συγκινεί, είναι επειδή θα μπορούσε να ήταν και δική μας μοίρα, επειδή το μαντείο έχει επιτάξει πριν από τη γέννησή μας την ίδια κατάρα για μας όπως γι’ αυτόν. Για όλους μας ίσως η μοίρα έχει ορίσει να στρέψουμε την πρώτη σεξουαλική μας παρόρμηση προς την μητέρα, μας πείθουν γι’ αυτό τα όνειρά μας» (Σίγκμουντ Φρόυντ, «Η ερμηνεία των ονείρων», κεφάλαιο V «Το υλικό και οι πηγές του ονείρου», (Δ) Χαρακτηριστικά όνειρα, Εκδόσεις Επίκουρος, σελ. 238).

Αλλά ο Σίγκμουντ Φρόυντ δεν ήταν ο μοναδικός που ασχολήθηκε με τον Σοφοκλή και τον Οιδίποδά του. Ο στενός φίλος και συνεργάτης του αρχικά, Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ, επίσης λάτρεψε τον σπουδαίο Έλληνα τραγωδό, θεωρώντας, αν όχι εμπνευστή, τουλάχιστον προάγγελο βασικών ψυχαναλυτικών ιδεών. Κάνει αναδρομή στη μοίρα και στο ασυνείδητο του Οιδίποδα, στη ζωή του Φρόιντ, καθώς και σε πιο σύγχρονες θεωρίες που έχουν αναπτυχθεί για το οιδιπόδειο τρίγωνο μέσα στην οικογένεια. Το διεπιστημονικό έργο του καλύπτει ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, από την ψυχανάλυση έως την ιστορία των ιδεών.

Και φυσικά δεν είναι οι μοναδικοί που ασχολήθηκαν με τον Οιδίποδα του Σοφοκλή. Ακόμη και ο Όμηρος αναφέρεται στον Οιδίποδα – όχι λόγω Σοφοκλή, βεβαίως: «Του Οιδίπου η μάνα πρόβαλε, η όμορφη Επικάστη,/ που πήρε με ζαβό το νου, παράνομα, το γιο της, / κι εκείνος τον πατέρα του σαν σκότωσε την πήρε, / κι άξαφνα τα φανέρωσε στον κόσμο ο γιος του Κρόνου. / Με πίκρες στην πολύποθη βασίλεψε τη Θήβα / και κυβερνούσε από θεών κατάρα τους Θηβαίους. / Κι εκείνη στον αγύριστο κατέβηκε τον Άδη. / Αφού κρεμάστηκε ψηλά με μια θηλιά από λύπη, / απ’ τη σκεπή του πύργου της κι άφησε πίσω εκείνου πάθη, όσα φέρνουν άπειρα της μάνας οι κατάρες» (Οδύσσεια, Ραψ. λ, στ. 271-285, μετ. Ζ. Σιδέρης).

Οι τραγωδίες του Οιδίποδα έχουν ανεβεί σε όλο τον κόσμο, καθώς τα μηνύματά τους έχουν παγκόσμια σημασία και διαχρονικότητα. Μηνύματα ωστόσο πολλά και διαφορετικά μεταξύ τους, όπως η σοφία, που τον οδήγησε στο να λύσει το αίνιγμα της Σφίγγας γλιτώνοντας από τον θάνατο γενεές νέων (=ήρωας), η άγνοια, που τον οδήγησε στο να γίνει φονιάς και αιμομίκτης (=εγκληματίας), και τέλος στη γνώση, που οδήγησε τη μητέρα του στην αυτοκτονία κι εκείνον στην αυτοτύφλωση (= τιμωρία).

Ο Σοφοκλής δεν ήταν άδικα σπουδαίος τραγωδός, αφού πρωτοπόρησε στην εποχή του, βάζοντας και άλλο πρόσωπο στους πρωταγωνιστές των έργων του, και αυξάνοντας τον αριθμό των μελών στον χορό. Ο οποίος χορός έχει διαφορετικό ρόλο από αυτόν που ξέρουμε, αφού απλώς παρακολουθεί τα τεκταινόμενα και εκφράζεται συναισθηματικά, αναδεικνύοντας τα σημεία της αρμονίας στην ποίηση του Σοφοκλή.

Δεν ήταν λοιπόν δυνατόν να μείνω ασυγκίνητος σε αυτές τις δύο τραγωδίες του Σοφοκλή, «Οιδίπους Τύραννος – Επί Κολωνώ». Θεωρώ πως ήρθε η στιγμή να ανεβάσω τη νέα μου παράσταση με τίτλο «Οιδίπους Τύραννος». Από σκηνοθετική ματιά, παρέμεινα όπως πάντα πιστός στον τρόπο με τον οποίο οι αρχαίοι Έλληνες παρουσίαζαν τις τραγωδίες τους. Και αυτό επειδή, αν και οι καιροί αλλάζουν στο διάστημα των δυόμισι χιλιάδων χρόνων που μεσολάβησαν, οι ανθρώπινες αξίες παραμένουν ίδιες. Εξάλλου, αν θέλουμε να καταλάβουμε το μέλλον, πρέπει να μελετήσουμε το παρελθόν. Ένα παρελθόν που ο πρόεδρος του Παγκύπριου Συνδέσμου Αμερικής Φίλιπ Κρίστοφερ και εγώ θέλαμε να φέρουμε κοντά σας, σε μια παράσταση που θα χαραχτεί στη μνήμη σας, ως ένδειξη του πολιτισμού ενός λαού που δημιούργησε και δεν έπαψε ποτέ να δημιουργεί.

ΣΗΜΕΙΩΜΑ: ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΛΟΪΖΙΔΗΣ (ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ)