«Σιωπηλοί ήχοι»: Μια έκθεση φωτογραφίας για το Αλτσχάιμερ

Οι «Σιωπηλοί ήχοι» κάνουν πολύ θόρυβο. Αποτυπώνουν τον υπαρξιακό κρότο που προκαλεί εκείνη η λεπτή γραμμή που διαχωρίζει τον ενεστώτα μας από τον μέλλοντα εξακολουθητικό μας, καθιστώντας -χωρίς δυνατότητα διαφυγής- το παρελθόν μας εξαιρετικά αόριστο.

Ένας φακός, είκοσι πρόσωπα. Είκοσι άνθρωποι που υπάρχουν στο σχεδόν. Αρκετά ζωντανοί ώστε να επαναπροσδιορίζουν την έννοια της ύπαρξης και αρκετά χτυπημένοι από τη νόσο ώστε να αμφισβητείται η πνευματική τους οντότητα. Η φωτογράφος Κάτια Χριστοδούλου «αιχμαλώτισε» μέσα στον φακό της τα φευγαλέα βλέμματα των ανθρώπων που πάσχουν από τη νόσο

Και το έκανε με τεράστια ευαισθησία. Με όλον εκείνο τον σεβασμό που αρμόζει σε ανθρώπους που επιβιώνουν σ’ αυτό το ιδιόμορφο μεταίχμιο, όπου μπερδεύονται οι χρόνοι και ο χρόνος στη σκιά μιας χρόνιας ασθένειας.

Από το «Δεν ξεχνώ» στην απώλεια μνήμης

Μάχιμη φωτορεπόρτερ από τους λίγους, που έμαθε να ζει μονίμως στην καρδιά των γεγονότων, όλων εκείνων των σημαντικών, που οφείλουμε να θυμόμαστε, η Κάτια Χριστοδούλου μάς μιλά για τη μνήμη. «Η πρώτη μου ατομική έκθεση ήταν το ‘Διά χειρός Αττίλα’», μας λέει. Πρόκειται για μια περιδιάβαση στην πράσινη γραμμή της Κύπρου, στα 180 εκείνα χιλιόμετρα, βγαλμένη μέσα από τα προσωπικά της βιώματα από την εισβολή και την κατοχή, όταν δέκα χρονών έφυγε ως πρόσφυγας. «Ήταν ένας τρόπος μνήμης, να μην ξεχνούμε και δεν ξεχάσαμε», εξηγεί.

«Μετά από τόσα χρόνια αυτό ήρθε και το συνάντησε αυτή η έκθεση τώρα, γιατί και πάλι έχει να κάνει με τη μνήμη. Ξεκίνησα τότε με το ‘Δεν ξεχνώ’, ότι πρέπει να θυμόμαστε. Και έρχομαι τώρα και συναντώ τη νόσο του Αλτσχάιμερ, ανθρώπους που έχουν χάσει τη μνήμη τους», αναφέρει, αναδεικνύοντας τη μεγάλη αντίφαση που η έκθεση «Σιωπηλοί ήχοι» προσθέτει στη φωτογραφική της πορεία.

«Το δούλεψα μέσα μου»

«Όταν μου έγινε η πρόταση από το Γεροντολογικό Ερευνητικό Κέντρο, το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας και τον Όμιλο ΜΑΤΕΡΙΑ, να φωτογραφίσω ανθρώπους που πάσχουν από τη νόσο του Αλτσχάιμερ, είπα αμέσως το ναι, γιατί το θεώρησα μια καλή ευκαιρία να ευαισθητοποιήσω τον κόσμο απέναντι σ’ αυτή την ασθένεια. Για μένα ήταν μεγάλη η πρόκληση να αποτυπώσω στις εικόνες μου ένα τόσο ευαίσθητο θέμα. Η εμπειρία μου μαζί με τους ασθενείς αυτούς ήταν μοναδική», σημειώνει η πολυβραβευμένη φωτογράφος.

Της πρότασης ακολούθησε η έρευνα. Η φωτογράφος έμαθε ότι η νόσος είναι μια από τις πιο σημαντικές υγιειονομικές κρίσεις του 21ου αιώνα. Στην Ευρώπη υπολογίζεται πως δέκα εκατομμύρια άνθρωποι πάσχουν από τη νόσο, που αναπτύσσεται ραγδαία. «Δηλαδή, ένας άνθρωπος χάνεται χωρίς να πεθαίνει. Αυτό με σόκαρε», εξομολογείται.

«Θεωρώ μεγάλη τιμή αυτή την πρόταση. Μου έδωσε ακόμα μια εμπειρία, παρόλο που δεν μου ήταν άγνωστο το Αλτσχάιμερ, λόγω του οικογενειακού μου περιβάλλοντος. Όμως, μετά από τόσες εμπειρίες που είχα μέσα από τις αποστολές μου, με έκανε να βουτήξω βαθιά μέσα μου. Μου έδωσε να καταλάβω ότι τα πιο αχαρτογράφητα νερά είναι μέσα στην ψυχή μας», εξηγεί η φωτογράφος.

«Δεν το έκανα επαγγελματικά. Το έκανα και προσωπικά, το δούλεψα μέσα μου. Ένιωθα ότι θα μπορούσε ο συγκεκριμένος άνθρωπος να ήταν η γιαγιά μου, ο παππούς μου, ο θείος μου, η θεία μου. Από αυτά τα είκοσι πορτρέτα έχουν πεθάνει οι τέσσερις μέσα στο διάστημα των εννέα μηνών πορείας αυτής της δουλειάς. Είναι τρομερό. Είναι μια οικογενειακή απώλεια για μένα, ασχέτως αν δεν είναι οικογένειά μου», προσθέτει.

Για ευαισθητοποίηση

Μιλώντας για την εμπειρία της, για όσα έμαθε όταν το μόνο που τη χώριζε από τη νόσο ήταν η φωτογραφική της μηχανή, η Κάτια Χριστοδούλου ανέφερε: «Πιστεύω ότι αυτοί οι άνθρωποι έχουν συναίσθημα, νιώθουν, απλώς δεν θυμούνται. Και δεν μπορούν να το εκφράσουν και να το πουν. Είναι πολύ δύσκολο και για τους δικούς τους ανθρώπους, που είναι παρόντες και βιώνουν αυτό το πράγμα, να μην τους αναγνωρίζουν οι δικοί τους». Όπως όλοι μας στον χώρο της δημοσιογραφίας και η ίδια προσπαθεί πάντοτε, όταν κάνει τη δουλειά της, να είναι επαγγελματίας.

Έτσι έγινε και κατά τη διαδικασία φωτογράφισης των είκοσι αυτών πορτρέτων. «Αλλά φεύγοντας από εκεί, για εμένα το κάθε άτομο που φωτογράφισα ήταν λες και ήταν δικός μου άνθρωπος. Σίγουρα είναι ψυχοφθόρο αλλά συγχρόνως μου έδινε δύναμη εσωτερική, για να μπορώ, έστω με αυτό που έκανα και θα παρουσιαστεί, τουλάχιστον να ευαισθητοποιήσω κι άλλους ανθρώπους», επισημαίνει, παρατηρώντας ότι, παρόλο που η νόσος είναι αρκετά κοινή, πάρα πολύς κόσμος δυσκολεύεται να την αποδεχτεί.

«Επικεντρώνομαι πάνω στους ανθρώπους»

Όπως είπε στη «Σημερινή» η φωτογράφος, αυτή η δουλειά ήταν πολύ ενδιαφέρουσα, γιατί επικεντρωνόταν στον άνθρωπο. «Πάντα όλη μου η δουλειά περιστρέφεται γύρω από ανθρώπινες ιστορίες στην καθημερινότητά τους μέσα από ειδησεοφωτογραφία, λόγω της δουλειάς. Εγώ δεν είμαι ούτε του τοπίου ούτε της καλλιτεχνικής φωτογραφίας. Επικεντρώνομαι πάνω στο θέμα άνθρωπος», αναφέρει. Και σε αυτή την περίπτωση δούλεψε με τον ίδιο τρόπο, δηλαδή δεν χρησιμοποίησε φώτα ή στούντιο. «Με τη μηχανή μου και τον φακό μου προσπάθησα να αποτυπώσω την πραγματικότητα, την αλήθεια εκείνου του ανθρώπου που έβλεπα μπροστά μου», σημειώνει.

Η εμπειρία της ήταν, ταυτόχρονα, και πολύ διαφορετική από την καθημερινή της δράση ως φωτογράφος. «Ήταν ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα, διότι, όπως γνωρίζουμε, δεν έχεις την επαφή με τους ανθρώπους που έχουν τη νόσο. Με πολύ λίγους υπήρχε η επικοινωνία και εκείνη ήταν πολύ τυπική, γιατί, λόγω της ιδιαιτερότητας, ούτε μπορείς να στήσεις μια εικόνα και ούτε θα το ήθελα αυτό. Ήθελα να μπορεί να βγει αληθινό και όχι ωραιοποιημένο ή ψεύτικο. Εύχομαι να τα κατάφερα», καταλήγει.

Η έκθεση της Κάτιας Χριστοδούλου «Σιωπηλοί ήχοι» θα παρουσιαστεί στο Πολυδύναμο Δημοτικό Κέντρο του Δήμου Λευκωσίας στην «Παλιά Αγορά Παλουριώτισσας» την Παρασκευή, 30 Σεπτεμβρίου, στις 7.00 μ.μ. Την έκθεση διοργανώνει το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, το Γεροντολογικό Ερευνητικό Κέντρο και ο Όμιλος ΜΑΤΕΡΙΑ και θα είναι ανοικτή μέχρι τις 9 Οκτωβρίου, από τις 10 το πρωί μέχρι τις 9 το βράδυ. Οι προηγούμενες σημαντικές εκθέσεις της φωτογράφου ήταν η «Διά χειρός Αττίλα» το 1997-1998, η «Αϊτή μια πληγή στον κόσμο» το 2010-2011, η «Μαδαγασκάρη» το 2011 και η «Αιθιοπία» το 2013.