Όταν η Κύπρος αξίωνε την Ένωσιν με την Ελλάδα το 1950

Το ενωτικό δημοψήφισμα του 1950 μέσα από την έκθεση τού τότε Βρετανού διοικητή της επαρχίας Λεμεσού, φέρνει σήμερα στο φως η εφημερίδα Σημερινή.

Μέσα από μια διαδικασία συγκέντρωσης υπογραφών, η οποία έμεινε γνωστή ως το ενωτικό δημοψήφισμα και που διεξήχθη σε δύο συνεχόμενες

Κυριακές,­ στις 15 και 22 του Γενάρη 1950,­ το σύνολο σχεδόν των Ελλήνων της Κύπρου υπέγραψαν υπέρ της Ένωσης της ιδιαίτερής τους πατρίδας με την Ελλάδα.

Για την ακρίβεια συγκεντρώθηκαν 215.108 υπογραφές επί συνόλου 224.757 ατόμων που είχαν δικαίωμα ψήφου. Το εκπληκτικό αυτό ποσοστό αντιπροσώπευε το 95,7% του εκλογικού σώματος. Ας σημειωθεί ότι υπέρ της Ένωσης υπέγραψαν και αρκετοί Τουρκοκύπριοι.

Αίτημα για άμεση Ένωση

Το 1949 βρίσκει τη Δεξιά και την Αριστερά στην Κύπρο να συμπίπτουν στην τακτική της απαίτησης του αιτήματος για άμεση Ένωση. Η ιδέα της συγκέντρωσης υπογραφών ως μέτρο πίεσης για την εφαρμογή του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης γεννήθηκε στους κόλπους της κυπριακής Αριστεράς. Η ηγεσία του ΑΚΕΛ, σε ανακοίνωσή της τον Σεπτέμβρη του 1949, αναγγέλλει την πρόθεσή της να συγκεντρώσει υπογραφές υπέρ της Ένωσης.

Η Εθναρχία υπό την καθοδήγηση του Μακαρίου Γ', νεαρού τότε Μητροπολίτη Κιτίου και μετέπειτα πρώτου Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, υιοθετεί αυτήν την ιδέα και αναγγέλλει ότι θα ανελάμβανε η ίδια τη διοργάνωση του όλου εγχειρήματος. Το ΑΚΕΛ τότε, χάριν της ενότητας, ακυρώνει τα δικά του σχέδια και καλεί τα μέλη και τους οπαδούς του να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης στο ενωτικό δημοψήφισμα της Εθναρχίας Κύπρου. Η βρετανική αποικιακή διοίκηση απορρίπτει την πρόσκληση - πρόκληση της Εκκλησίας να αναλάβει αυτήν τη διοργάνωση του δημοψηφίσματος (12 Δεκέμβρη 1949). Έτσι η Εθναρχούσα Εκκλησία προχωρεί στη διοργάνωσή του τον αμέσως επόμενο μήνα.

Στο παρόν άρθρο εξετάζονται ορισμένες πτυχές της εκλογικής διαδικασίας του δημοψηφίσματος με βάση την έκθεση τού τότε Βρετανού διοικητή της επαρχίας Λεμεσού, Αrthur Frederick John Reddaway, έτσι όπως ο ιστορικός ερευνητής και ακαδημαϊκός στο King’s College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου τα αναφέρει στο ερευνητικό του έργο.

Δέκα ημέρες μετά την ολοκλήρωση του δημοψηφίσματος, ο Αrthur Reddaway υποβάλλει προς τον Αποικιακό Γραμματέα του Κυβερνείου της Λευκωσίας δεκασέλιδη έκθεση, περιγράφοντας τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στην επαρχία του λίγο πριν αλλά και μετά τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος.

Η εκτίμηση του κυβερνήτη Αndrew Wright, όπως διατυπώθηκε σε συνοδευτική τής έκθεσης επιστολή του προς τον Υπουργό Αποικιών Αrthur Creech Jones, ήταν ότι η έκθεση του Reddaway εξέθετε με αξιέπαινη σαφήνεια τόσο την πραγματική σειρά των γεγονότων κατά τη διάρκεια του μήνα, όσο και τη στάση της Δεξιάς αλλά και της Αριστεράς σχετικά με τη συγκέντρωση των υπογραφών που ολοκληρώθηκε στις 22 του Γενάρη.

Ήπια η Δεξιά

Στο διάστημα των δώδεκα πρώτων ημερών του 1950, η πόλη της Λεμεσού γνώρισε επτά και η επαρχία της 98 συγκεντρώσεις υπέρ του ενωτικού δημοψηφίσματος. Από αυτές, 81 οργανώθηκαν από τη Δεξιά και 24 από την Αριστερά. Ενδεικτικά ο Reddaway αναφέρει ότι, με βάση τα δεδομένα της Κύπρου, ο τόνος των ομιλιών της Δεξιάς ήταν ήπιος και όχι έντονα αντιβρετανικός. Ενώ για τους ομιλητές της Αριστεράς σημειώνει ότι ήταν σαφώς πιο προκλητικοί και υβριστικοί, αλλά και πάλι δεν έφθαναν τα συνηθισμένα τους επίπεδα συμπεριφοράς. Ο Βρετανός διοικητής πρόσθεσε ότι δεν αντιμετώπισε επικρίσεις αναφορικά με την απόφασή του να μην επιτρέψει άλλες συναντήσεις μετά τις 12 του μήνα.

Ο Reddaway έφθασε μέχρι του σημείου να ισχυριστεί ότι επειδή η αποικιακή κυβέρνηση έδειξε να είναι διατεθειμένη να λάβει σοβαρά υπόψη την πιθανότητα προκλήσεως ταραχών με αφορμή το δημοψήφισμα, η Δεξιά «συνετίστηκε» και ότι πιθανόν στο μέλλον θα σκέφτονταν λίγο περισσότερο τους κινδύνους που εμπερικλείονται πριν αρχίσουν διαδηλώσεις σε παγκύπρια κλίμακα.

Ο ρόλος του Μακαρίου

Κάνοντας λόγο για τον Μακάριο, ο Reddaway ισχυρίστηκε ότι ο τριανταεξάχρονος τότε μητροπολίτης Κιτίου επισκέφθηκε πέντε χωριά στις 15 του Γενάρη και ξέπεσε στο να εκβιάζει τους κοινοτάρχες τους να υπογράψουν υπέρ της Ένωσης.

Επικαλούμενος τους πληροφοριοδότες του, ο Βρετανός διοικητής παρατήρησε ότι η διεξαγωγή του δημοψηφίσματος φαίνεται να ήταν κατά πολύ διαφορετική από εκκλησία σε εκκλησία. Παραδέχτηκε ότι οι περισσότεροι ιερείς κατέβαλαν κάποια προσπάθεια να περιορίσουν τη νοθεία, αλλά, παραπέμποντας και πάλι στους πληροφοριοδότες του, πρόσθεσε πως αυτοί γενικά συμφωνούν ότι:

(α) Οι ιερείς δεν ήταν και ιδιαίτερα σχολαστικοί στην εφαρμογή του ορίου ηλικίας των 18 χρονών κατά την ετοιμασία των εκλογικών καταλόγων.

(β) Ένα μέλος μίας οικογένειας μπορούσε να ψηφίσει εκ μέρους άλλων μελών της ίδιας οικογένειας.

(γ) Επετράπη σε άτομα που ισχυρίστηκαν ότι ήταν γραμμένα σε ένα εκλογικό κέντρο να υπογράψουν σε ένα άλλο, χωρίς να εξεταστεί επισταμένα η ταυτότητά τους.

Με βάση τα πιο πάνω, γράφει ο Reddaway, δεν ξενίζει το γεγονός ότι ο αριθμός των υπογραφών στην πόλη της Λεμεσού στην πραγματικότητα ξεπέρασε τον αριθμό των καταχωρισμένων ψηφοφόρων στους εκλογικούς καταλόγους που ετοιμάστηκαν από τους ιερείς. Για να προσθέσει αμέσως συμπερασματικά:

«Αυτό δεν φαίνεται στα δημοσιευμένα αποτελέσματα (του δημοψηφίσματος) και υποθέτω ότι αντιλαμβανόμενοι το παράλογο (της υπόθεσης), οι διοργανωτές γρήγορα διόρθωσαν τους αρχικούς καταλόγους με τέτοιο τρόπο, ώστε να φαίνεται ένα λογικό περιθώριο. Ο αρχικός αριθμός των ψηφοφόρων στον κατάλογο ήταν 12.898, ο αριθμός των συγκεντρωμένων υπογραφών 12.991 και ο αριθμός των ψηφοφόρων στον αναθεωρημένο εκλογικό κατάλογο 13.235. Σε ένα χωριό, τα Αγρίδια, οι διοργανωτές προφανώς παρέλειψαν να διορθώσουν τον αρχικό κατάλογο, αφού συγκεντρώθηκαν 273 υπογραφές έναντι 269 εγγεγραμμένων ψηφοφόρων.

Οι φιλοβρετανοί εξηγούν τη στάση τους αυτή με βάση έναν ή περισσότερους από τους παρακάτω λόγους, σύμφωνα με τον Βρετανό διοικητή:

(α) Γιατί είναι ειλικρινά δεσμευμένοι με την «ένωση» ως ιδανικό.

(β) Θεωρούν το δημοψήφισμα ως ένα ακόμη πολιτικό κόλπο και υπέγραψαν απλώς για να αποφύγουν φασαρίες και γνωρίζοντας σαφώς ότι δεν σήμαινε τίποτα.

(γ) Θεωρούν ότι η κυβέρνηση μπορεί να μέμφεται μόνο τον εαυτό της διότι έχει επιτρέψει να φτάσει η κατάσταση σε τέτοιο βαθμό εκτός ελέγχου, που να μην μπορούν οι φίλοι της να διακινδυνέψουν τις συνέπειες μιας δημόσιας δήλωσης υποστήριξής της.

(δ) Σε συνέχεια του πιο πάνω λόγου, θα ήταν καλύτερα να έχουμε ένωση και να τελειώνουμε, παρά να συνεχίζεται η σημερινή κατάσταση πραγμάτων. Η ελληνική κυβέρνηση θα έβαζε τους κομμουνιστές τουλάχιστον στη θέση τους και τα οικονομικά μειονεκτήματα θα αντισταθμίζονταν σε κάποιο βαθμό από τον τερματισμό της αβεβαιότητας σχετικά με το μέλλον της νήσου, πράγμα που είναι τόσο κακό για τη μακροπρόθεσμη εμπορική ανάπτυξη.

(ε) Όποιος αρνιόταν να υπογράψει το δημοψήφισμα, θα μπορούσε βεβαίως να αποχαιρετήσει την οποιαδήποτε προοπτική πολιτικής ανέλιξής του στην Κύπρο, πόσω μάλλον προοπτική επηρεασμού τών συμπατριωτών του υπέρ της συνεργασίας με την Κυβέρνηση.

Ολοκληρωμένο το άρθρο με όλα τα στοιχεία ΕΔΩ