Ομιλία Συλλούρη στην παρουσίαση βιβλίου: «Ωδή στον Β. Λυσσαρίδη»

Ομιλία του Προέδρου της Βουλής κ. Δημήτρη Συλλούρη στην παρουσίαση του βιβλίου «Ωδή στον Βάσο Λυσσαρίδη», στην Αθήνα.

«Εξοχότατε Πρόεδρε της Ελληνικής Δημοκρατίας,

Κυρίες και κύριοι,

Είναι με ιδιαίτερη συγκίνηση και χαρά που βρίσκομαι απόψε μαζί σας, με την ευκαιρία της παρουσίασης του βιβλίου του Ανδρέα Ανδρουλιδάκη «Ωδή στον Βάσο Λυσσαρίδη», ο οποίος εμπνεύστηκε από τον μεγάλο Έλληνα της Κύπρου,

τον ευπατρίδη και τον οικουμενικό ουμανιστή, και έπλεξε εντέχνως με την γραφίδα του εγκώμιο αντάξιο του επιφανούς ανδρός. Και δικαίως. Αφού ο Βάσος Λυσσαρίδης, τον οποίο σήμερα καθηκόντως τιμούμε, αποτελεί λαμπρό παράδειγμα ανυπότακτης συνείδησης, μιας συνείδησης που άλλες αφυπνίζει. Αυτό απέδειξε στην μακρά και γόνιμη πορεία του ως γιατρός, ως πολιτικός, ως ποιητής, ως ζωγράφος, ως άνθρωπος.

Ο Βάσος Λυσσαρίδης ξεκίνησε την πολιτική του σταδιοδρομία όντας φοιτητής ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, αναπτύσσοντας πολυσχιδή δραστηριότητα που άφηνε να διαφανούν από νωρίς οι οργανωτικές, ηγετικές και άλλες του ικανότητες και αρετές. Ίδρυσε την Πανσπουδαστική Επιτροπή Κυπριακού Αγώνα, της οποίας υπήρξε πρόεδρος, κι η οποία πρωτοστάτησε στις μαζικές εκδηλώσεις, προβάλλοντας επιτακτικά το αίτημα για ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Εργάστηκε για την δημιουργία ενός συντονιστικού φορέα, της Συντονιστικής Επιτροπής Κυπριακών Σωματείων της Ελλάδας, της οποίας διετέλεσε γενικός γραμματέας, που συνένωσε τα διάφορα εδώ κυπριακά σωματεία. Υπήρξε υπεύθυνος της εθνοτοπικής Κύπρου στο ΕΑΜ. Και πολλά άλλα ακόμα.

Επιστρέφοντας στην Κύπρο, η πολιτική του δράση επεκτείνεται και εντείνεται. Ένας νέος, διανοούμενος, με ήθος, επαναστατικότητα, με χαρακτηριστικά το πάθος και την ευγλωττία, τάσσεται στην υπηρεσία της πατρίδας. Ηγείται του Κινήματος Ειρήνης, διατελώντας πρόεδρος, θέση από την οποία παραιτείται μετά την εισβολή της Σοβιετικής Ένωσης στην Ουγγαρία το 1956.

Στα χρόνια του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα εντάσσεται στην ΕΟΚΑ. Διατυπώνει την άποψη πως ο αγώνας, για να πετύχει, πρέπει να λάβει παλλαϊκό χαρακτήρα. Βασική του προσφορά, η παροχή ιατρικής φροντίδας στους συναγωνιστές του.

Τον Φεβρουάριο του 1959, ως μέλος συμβουλευτικής ομάδας, συνοδεύει τον Μακάριο στο Λονδίνο για την υπογραφή της συμφωνίας λύσης του Κυπριακού ζητήματος. Τάσσεται ενάντια στις συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου, εμμένοντας στην άποψη ότι νομιμοποιούν την στρατιωτικοπολιτική παρουσία της Τουρκίας στην Κύπρο και οδηγούν σε αδιέξοδο.

Κατά τη διάρκεια της τουρκανταρσίας, το 1963, ηγείται του λαϊκού στρατού που απελευθέρωσε τον Πενταδάκτυλο.

Κατά την επταετία στην Ελλάδα αναπτύσσει έντονη αντιδικτατορική δράση ως ενεργό στέλεχος στον αντιχουντικό αγώνα με διασυνδέσεις με τις οργανώσεις αντίστασης του ελληνικού λαού, μη ακολουθώντας την κοινή τότε αντίληψη περί «σιωπής» έναντι του στρατιωτικού καθεστώτος, για να μη «διασαλευθούν» οι σχέσεις Κύπρου-Ελλάδας.

Ξεχωριστό κεφάλαιο στη ζωή του Βάσου Λυσσαρίδη αποτελεί ο κοινοβουλευτικός του βίος. Εκλέγεται για πρώτη φορά βουλευτής το 1960 με το Πατριωτικό Μέτωπο, σχηματισμός που συγκέντρωνε όλες τις τάσεις και φωνές που έλαβαν μέρος στον αντιαποικιακό αγώνα, και στη συνέχεια ως βουλευτής της ΕΔΕΚ. Υπηρετεί τον θεσμό της Βουλής των Αντιπροσώπων, μέχρι το 2006, με συνέπεια, αφοσίωση και αποφασιστικότητα, αντιμετωπίζοντας πάντα συλλογικά κρίσιμα ζητήματα για τον τόπο και τον λαό μας σε καιρούς ιδιαίτερα χαλεπούς. Πρώτιστο μέλημά του ο άνθρωπος, ο συνάνθρωπος, το κοινό καλό, η πατρίδα. Κορυφαία στιγμή στην κοινοβουλευτική του πορεία υπήρξε η εκλογή του στο αξίωμα του Προέδρου της Βουλής των Αντιπροσώπων. Η θητεία του στην προεδρία υπήρξε καθ’ ομολογίαν δόκιμη και επιτυχής. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό γνώρισμα και χάρισμα του: το συναινετικό και συνενωτικό του πνεύμα, χάρη στο οποίο επιτυγχάνονται η ομαλή συνεργασία όλων των πολιτικών τάσεων και η διαμόρφωση κοινής πολιτικής. Επαινετή υπήρξε ακόμα η προσήλωσή του στα θέσμια και η υιοθέτηση μιας ομαλής, λειτουργικής κοινοβουλευτικής πρακτικής, όπου αυτό επέτρεπε, αλλά και υπαγόρευε ο Κανονισμός της Βουλής.

Στο τέλος της πρώτης δεκαετίας του ελεύθερου δημοκρατικού βίου της Κύπρου, το 1969, ο Βάσος Λυσσαρίδης τάσσεται υπέρ της έναρξης ελεύθερης κομματικής ζωής. Εξαγγέλλει την ίδρυση της Ενιαίας Δημοκρατικής Ένωσης Κέντρου, της ΕΔΕΚ, που θα αποτελέσει πόλο έλξης για γιατρούς, δικηγόρους και άλλους επιστήμονες, αλλά και για εργάτες, αγρότες και άλλα στρώματα του λαού. Όραμα: Η προάσπιση των δικαίων και συμφερόντων της πατρίδας, της δημοκρατικής της υπόστασης και η οικοδόμηση μιας δίκαιης κοινωνίας που να έχει στο επίκεντρό της τον άνθρωπο στην βάση των ιδεωδών του σοσιαλισμού και του ουμανισμού.

Κατά το πραξικόπημα στην Κύπρο, το 1974, λαμβάνει μέρος στην αντίσταση ενάντια στην προδοτική στάση της χούντας και της ΕΟΚΑ Β’. Με την εκδήλωση της τουρκικής εισβολής, που ακολούθησε, καθοδηγεί μέλη των ομάδων του, ώστε να δημιουργηθεί μια αμυντική ασπίδα γύρω από τη Λευκωσία. Σε μια ιστορικά κρίσιμη, και τραγική θα λέγαμε, στιγμή για την Κύπρο, στη σύσκεψη της πολιτικής ηγεσίας, στις 15 Αυγούστου 1974, επί των ερειπίων του πραξικοπήματος και της εισβολής και υπό την απειλή ενόπλων υποστηρικτών του πραξικοπήματος, ματαιώνει την αποδοχή του Σχεδίου Γκιουνές, το οποίο προνοούσε «ειρηνική» τουρκική κατοχή του νησιού. Ο λόγος του, ενώπιον των οπλοφόρων, τολμηρός και καταπελτικός: «Καταθλιπτική σύσκεψη, σε καταθλιπτικό περιβάλλον, με καταθλιπτική ανάμειξη. Ένοχοι και αθώοι, συνένοχοι και συναθώοι, ζητούμε θεραπεία μιας εθνικής τραγωδίας.». Δεν διστάζει, πρωτοπορώντας, αργότερα να απευθύνει το τολμηρό «δεν υπάρχουν προδότες λαοί, αλλά μόνο προδομένοι», πιστεύοντας ότι πολλοί παρασύρθηκαν από εύηχα συνθήματα και, βλέποντας την βδελυρή πραγματικότητα, είναι καλοδεχούμενοι στην εθνική οικογένεια. Διακηρύττει ότι η μεταπραξικοπηματική κατάσταση στην Κύπρο εξακολουθεί να είναι παράνομη και μόνο με την επάνοδο του νόμιμα εκλεγέντος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου θα μπορούσε να αποκατασταθεί η νομιμότητα.

Στη πιο δύσκολη περίοδο της σύγχρονης κυπριακής ιστορίας η φωνή του Βάσου Λυσσαρίδη δε σίγησε. Το τίμημα γι’ αυτό υπήρξε βαρύ. Στις 30 Αυγούστου 1974 γίνεται απόπειρα δολοφονίας εναντίον του, κατά την οποία σκοτώνεται από τους δολοφόνους της ελευθερίας και της δημοκρατίας ο συναγωνιστής του Δώρος Λοΐζου. Ο ίδιος διασώζεται.

Στα χρόνια που ακολούθησαν, με την Κύπρο μοιρασμένη και υπό κατοχή, ο Βάσος Λυσσαρίδης δίνεται ολόψυχα στον αγώνα για άρση των τετελεσμένων της εισβολής, για διαφώτιση αναφορικά με τα τραγικά προβλήματα της προσφυγιάς, των εγκλωβισμένων, των αγνοουμένων, που αυτή άφησε πίσω της. Στο επίκεντρο της δράσης του τοποθετεί τη διεθνοποίηση του κυπριακού προβλήματος, επιτυγχάνοντας τη συμπαράταξη πολλών χωρών με το μέρος της Κύπρου. Πιστεύοντας ακράδαντα στη φιλία των λαών και στην ισχύ της, στην αρχή της αλληλεγγύης και του κοινού αγώνα, καταφέρνει να συνενώσει δυνάμεις. Ευαισθητοποιεί αρχηγούς κρατών και πολιτικές προσωπικότητες παγκόσμιας εμβέλειας.

Για επτά και πλέον δεκαετίες ο Βάσος Λυσσαρίδης, με ακλόνητη την πίστη στο δίκαιο του κυπριακού ελληνισμού, προσφέρει το άπαν των δυνάμεών του με μοναδικό του γνώμονα ο τόπος μας να διατηρήσει την εθνική του ταυτότητα, να ζήσει ειρηνικά σε μια χώρα ελεύθερη, όπου θα διασφαλίζονται τα δικαιώματα του ανθρώπου και οι βασικές του ελευθερίες.

Η πλούσια δράση όμως του γιατρού δεν περιορίζεται στα στενά γεωγραφικά σύνορα της μικρής του πατρίδας. Το οικουμενικό του όραμα τον οδηγεί σε συστράτευση με παγκόσμια ειρηνικά και απελευθερωτικά κινήματα και με τις μεγαλύτερες προσωπικότητες της πολιτικής σκηνής του 20ού αιώνα. Υπερασπίζεται, στη βάση αρχών και αξιών, την κυριαρχία και την ελευθερία λαών και εθνών, που διακαώς επιθυμεί για τη δική του πατρίδα. Στο πλαίσιο αυτό διατελεί αντιπρόεδρος της Οργάνωσης Αφρικανοασιατικής Αλληλεγγύης, γενικός γραμματέας της Οργάνωσης Αλληλεγγύης προς τους Λαούς της Νότιας Αφρικής και για την Απελευθέρωση του Νέλσον Μαντέλα. Συνδέεται στενά με το παγκόσμιο εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα και το Κίνημα των Αδεσμεύτων. Συνεργάζεται και αναπτύσσει μακρά φιλία με εξέχουσες πολιτικές προσωπικότητες, όπως τον Γιασέρ Αραφάτ, τον Γκαμάλ Νάσερ, τον Φιντέλ Κάστρο, τον Βίλι Μπραντ, τον Νέλσον Μαντέλα, τον Ούλοφ Πάλμε, τον Νικήτα Χρουστσόφ, τον Γεώργιο Παπανδρέου, τον Όλιβερ Τάμπο, τον Φρανσουά Μιτεράν κ.ά.

Βάσος Λυσσαρίδης. Ο πολιτικός που έγινε γνωστός με το προσωνύμιο «Γιατρός», ένας γιατρός που άσκησε το λειτούργημα αυτό για δεκαετίες με ευσυνειδησία, επιστημοσύνη, αλλά και φιλαλληλία και αλτρουισμό, τιμώντας στο έπακρο τον όρκο του Ιπποκράτη. Υπήρξε, ως γνωστόν, ο προσωπικός γιατρός του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, αλλά και ακούραστος φίλος και συνεργάτης του. Υπήρξε επίσης πρόεδρος του Ιατρικού Συλλόγου «Ιπποκράτης» και του Παγκύπριου Ιατρικού Συλλόγου.

Κυρίες και κύριοι,

Στην πολυσχιδή προσωπικότητα του Βάσου Λυσσαρίδη χώρεσαν ομολογουμένως πολλά. Είναι ήδη γνωστή η ποιητική του δημιουργία, αλλά και το ζωγραφικό του έργο, στα οποία τον οδήγησαν η ευαισθησία, η πνευματική εμβάθυνση και καλλιέργεια και η βαθιά αγάπη για τον γενέθλιο τόπο και τον άνθρωπο. Εξομολογείται ο ίδιος: «Υπάρχει μια σχιζοφρενική σχέση μεταξύ του ποιητικού και του ζωγραφικού μου έργου. Το ζωγραφικό τραγουδάει, έχει τα χρώματα της Κύπρου, τα οποία αν και σκλαβωμένα ακόμα είναι ωραία και αισιόδοξα. Η πολιτική ανάλυση που κάνω στην ποίησή μου δεν είναι τόσο ξέγνοιαστη και δεν θα έπρεπε να είναι. Αυτό βγαίνει στην ποίησή μου. Έχω και την οργισμένη περίοδο, τότε που είχαμε γεμάτες τις πλατείες στην Ευρώπη και στην Ελλάδα. Δεν έχω έναν αγαπημένο ποιητή, έχω πολλούς. Θα έλεγα τον Ανδρέα Κάλβο, αλλά γιατί να σταματήσω εκεί; Αγαπώ όλους τους γνήσιους ποιητές, αυτούς που έχουν αυθεντικότητα στην έκφραση. Γνήσιος είναι αυτός που δεν γράφει για να εντυπωσιάσει, αλλά επειδή είναι μια ψυχική του αναγκαιότητα να δώσει αυτό που έχει ωριμάσει μέσα του ως μια κοινή κληρονομιά. Όσο και αν αξίζει, λίγο ή πολύ». Λόγια του ποιητή και ζωγράφου Βάσου Λυσσαρίδη, το έργο του οποίου πράγματι χαρακτηρίζεται από αυτή την αυθεντικότητα και γνησιότητα στην έκφραση και αποτελεί, για να χρησιμοποιήσω και πάλι τα λόγια του, κοινή πια κληρονομιά.

Η ποίησή του εμπεριέχει γενναιότητα, αντλεί από το πηγάδι του πόνου και της αμφισβήτησης. Οι στίχοι του αποτυπώνουν προσωπικά βιώματα, αλλά και γεγονότα που σημάδεψαν τη σύγχρονη ιστορία. Ο ποιητής μέσω της γραφής ανακαλεί στη μνήμη του πρόσωπα και κορυφαίες στιγμές, ξεδιπλώνει τις αγωνίες και τις ελπίδες του και οδηγεί σε κριτικό προβληματισμό, ηχηρή διαμαρτυρία, αλλά και πικρή νοσταλγία. Χαρακτηριστικό είναι το ακόλουθο ποίημα, στο οποίο αποτυπώνεται η αρχαιοελληνική μας ρίζα:

«Κι αν το πικροπροδομένο το βορεινό το άψυχο κύμα

μολύνει του Κανάρη στη Λάπηθο τα αχνάρια

Κι αν στο Αρχαίο Θέατρο στους Σόλους

φιμώθηκε η αρχαία λαλιά

Κι αν της Σαλαμίνας τα πληγωμένα αγάλματα

αλυσοδένουν αλλόφωνες ορδές

Κι αν των Αχαιών οι ρίζες στο Ριζοκάρπασο ποτίζονται

με πίκρα και αφιόνι

Κι αν ο Κίμωνας νεκρός ξεχάστηκε στον αιώνιο ύπνο

Κι αν στη μητρόπολη αμέριμνοι αγναντεύουν

τους νέους Πέρσες να διαφεντεύουν το χτες, το σήμερα

και να απειλούν το αύριο

ένα σου λέω

εμείς τα αχνάρια αμόλυντα θα τα κρατήσουμε

στην Αίπεια θα ξανακούσουμε τη γνώριμη λαλιά

στη Σαλαμίνα θα ζωντανέψουμε τους Ολύμπιους Θεούς

τις ρίζες θα κρατήσουμε με πείσμα ζωντανές

τον Κίμωνα απ’ τον ύπνο εμείς θα τον ξυπνήσουμε

και εγώ αφού δε θα σε ξαναδώ στην ξεχασμένη τώρα πια Μητρόπολη

το μήνυμα θα ’ρθω να μεταφέρω

πως το αιώνιο παραμένει αιώνιο

και το αιώνιο θα είναι ελληνικό».

Ο ποιητικός λόγος του Βάσου Λυσσαρίδη, ως γνωστόν, εμβολίασε τον πολιτικό του λόγο, αφού ο ίδιος πίστευε ότι «ο μη ποιητικά σκεπτόμενος πολιτικός είναι λειψός». Το ακροατήριό του υπήρξε, ομολογουμένως, τυχερό τόσο ως προς την τέρψη όσο και ως προς την αγωγή που δοκίμαζε.

Σήμερα η ποίησή του ταξιδεύει μεταφρασμένη ανά τον κόσμο, φτάνοντας πρόσφατα μέχρι και το Μεξικό. Γίνεται ακόμα μελοποιούμενη μελωδία, τραγούδι στα χείλη μεγάλων ερμηνευτών, αλλά και των απλών ανθρώπων.

Φίλες και φίλοι,

Ο διπλωμάτης και ιστορικός τέχνης Αλέξανδρος Ξύδης είπε κάποτε για τον Βάσο Λυσσαρίδη: «Τον αυτοδίδακτο ζωγράφο τον λένε συχνά ζωγράφο της Κυριακής, αφελή (naive) ή πρωτόγονο (primitive). Η ζωγραφική του Βάσου Λυσσαρίδη ανατρέπει κάθε προσπάθεια κατάταξης. Ούτε πολλές Κυριακές για να στηθεί μέσα στο μοτίβο του έχει, ούτε αφελής ή πρωτόγονος από τη μόρφωση, την ηλικία ή τι νοημοσύνη είναι. Τα έργα του είναι τέτοιας αμεσότητας, ακρίβειας εικονιστικής και φρεσκάδας, που αποδίδουν με ακρίβεια αυτό τον κόσμο της Κύπρου. Είναι μια ζωγραφική μερικών ευτυχισμένων στιγμών.». Εύστοχη παρατήρηση από τον διαπρεπή Έλληνα τεχνοκριτικό.

Η εικαστική δημιουργία του Βάσου Λυσσαρίδη, συμπορευόμενη με την ποιητική, έχει στο κέντρο της τον κόσμο της Κύπρου. Είτε πρόκειται για τοπιογραφίες είτε για νεκρή φύση είτε για πρόσωπα και αγωνιστικά έργα, τα έργα του διαπνέονται από αγάπη για τον άνθρωπο, τον τόπο του και τη φύση. Διαφορετικές τεχνοτροπίες χαρακτηρίζουν το σύνολο του έργου του που υπαγορεύονται ανάλογα με την επιλογή του θέματος. Χρώματα ζωντανά, χρώματα της Κύπρου μας, λουσμένα στο εντόπιο φως, τοπία βουνίσια και θαλασσινά, εικόνες της υπαίθρου και της παλιάς πόλης, εκκλησίες, μοναστήρια και ξωκλήσια, νεκρή φύση, κυρίως λουλούδια, η ομορφιά, όπως λέει, της ζωής, συνθέτουν τον πλούσιο καμβά του καλλιτέχνη. Έναν καμβά που απλώνεται μπροστά μας σε μια πανδαισία χρωμάτων, φωτός και σκιών.

Κυρίες και κύριοι,

Με την ανιδιοτελή και γεμάτη αυταπάρνηση προσφορά του ο Βάσος Λυσσαρίδης έχει καταλάβει ήδη μια εξέχουσα θέση στην ιστορία του Ελληνισμού, αλλά και στη συλλογική μας συνείδηση. Η δυναμική του παρουσία σφράγισε την πραγματικότητα και το πολιτικό γίγνεσθαι της Κύπρου από καταβολής της ανεξαρτησίας και της δημοκρατίας. Η συμβολή του στην οικοδόμηση του κράτους είναι τεράστια. Τεράστιος και ο αγώνας του για δικαίωση της Κύπρου. Τεράστια και η ευγνωμοσύνη που του χρωστούμε.

Κλείνοντας, επιτρέψτε μου να συγχαρώ θερμά τον ποιητή Ανδρέα Ανδρουλιδάκη, έναν γνήσιο αδελφό μας Κρητικό, για το καλαίσθητο βιβλίο του, που ξεχειλίζει από εκτίμηση και αγάπη για τον «Γιατρό» και, μέσω του, για την Κύπρο, και να ευχηθώ αυτό να φτάσει παντού σκορπίζοντας τον ποιητικό του οίστρο.

Σας ευχαριστώ πολύ».