Νομοσχέδιο περί πνευματικών δικαιωμάτων

Τα πνευματικά δικαιώματα γεννιούνται με τη δημιουργία του έργου και λαμβάνουν σάρκα και οστά με τη δημοσιοποίησή του, έτσι ώστε να γνωρίζουν και τρίτοι ότι τη δεδομένη ημερομηνία ο τάδε καλλιτέχνης/επιστήμονας δημιούργησε το τάδε έργο. Αυτό δηλώνει μεταξύ άλλων στο Sigmalive για τον όρο «πνευματικά δικαιώματα», ο Πρόεδρος της Επιτροπής Διανοητικής Ιδιοκτησίας του Παγκυπρίου Δικηγορικού Συλλόγου Σώζος-Χρίστος Θεοδούλου.

Ποιος είναι ο Πρόεδρος της Επ. Διανοητικής Ιδιοκτησίας

Ο γνωστός νομικός, είναι κάτοχος του Πιστοποιητικού

στη Διανοητική Ιδιοκτησία του Παγκόσμιου Οργανισμού Διανοητικής Ιδιοκτησίας (WIPO, 2006) και είναι ο τέως Πρόεδρος του Συνδέσμου Εμπορικών Σημάτων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (ECTA) εξειδικευμένος σε όλα τα είδη διανοητικής ιδιοκτησίας, όπως τα εμπορικά σήματα, τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, τα πνευματικά δικαιώματα, τα ονόματα χώρου και οι γεωγραφικές ενδείξεις, ενώ συνεργάζεται και με τα Τελωνεία στη μάχη κατά των απομιμήσεων. Είναι επίσης λέκτορας στη Διανοητική Ιδιοκτησία στο Πανεπιστήμιο UCLan Cyprus, και Επίτιμος Πρόξενος της Γαλλίας στη Λάρνακα από το 2015.

Στη συνέντευξη που ακολουθεί περιγράφει τον όρο πνευματικά δικαιώματα και πως μπορούμε να προστατευτούμε.

Copyright

*Τον τελευταίο καιρό έχει ανακινηθεί το θέμα των πνευματικών δικαιωμάτων στην επικαιρότητα, ιδιαίτερα λόγω του νομοσχεδίου που εκκρεμεί ενώπιον της Βουλής των Αντιπροσώπων. Τί εννοούμε με τον όρο «πνευματικά δικαιώματα»;

-Η ερώτησή σας είναι σημαντική και μάς επιτρέπει να εξηγήσουμε την ευρύτερη ορολογία γύρω από αυτή τη θεματική, χρησιμοποιώντας και τους αγγλικούς όρους, για καλύτερη κατανόηση από το ενδιαφερόμενο κοινό. Κατ’ αρχάς, τα πνευματικά δικαιώματα (copyright) εντάσσονται στον τομέα της διανοητικής ιδιοκτησίας (intellectual property), ο οποίος περιλαμβάνει επίσης τη βιομηχανική ιδιοκτησία (industrial property), όπου συγκαταλέγονται τα εμπορικά σήματα (trade marks), τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας (patents), τα βιομηχανικά σχέδια (industrial designs), οι γεωγραφικές ενδείξεις (geographical indications), οι φυτικές ποικιλίες (plant varieties), καθώς και κάποια καινούρια δικαιώματα που θεωρούνται πιο «αδύναμες» μορφές διανοητικής ιδιοκτησίας (soft intellectual property), όπως τα ονόματα χώρου στο διαδίκτυο (domain names), τα εμπορικά απόρρητα (trade secrets) και οι εμπορικές επωνυμίες (trade names). Πιο πρόσφατα, ο κόσμος της διανοητικής ιδιοκτησίας ασχολείται επίσης με καινούρια ζητήματα που έχουν προκύψει από την τεχνολογική επανάσταση του 21ου αιώνα, σχετικά με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (social media), καθώς και με την εικονική πραγματικότητα του μετασύμπαντος (virtual reality of the metaverse) και με τα μη εναλλάξιμα κρυπτοπαραστατικά (non-fungible tokens / NFTs).

Επανερχόμενοι στα πνευματικά δικαιώματα, μπορούμε να πούμε επιγραμματικά ότι τα πνευματικά δικαιώματα (copyright), που συμπεριλαμβάνουν και τα συγγενικά δικαιώματα (neighbouring rights), αφορούν σε έργα που έχουν δημιουργηθεί από διάφορους καλλιτέχνες ή/και επιστήμονες, π.χ. γραπτά (βιβλία, άρθρα, ποιήματα), ηχητικά/οπτικά (ταινίες, εκπομπές, τραγούδια, μουσικές συνθέσεις, θεατρικά δρώμενα, διαφημίσεις, φωτογραφίες, πίνακες ζωγραφικής, γλυπτά), αλλά και λογισμικό Η/Υ, παιγνίδια βίντεο κ.ά. Διαχωρίζονται σε οικονομικά δικαιώματα (γενικός έλεγχος, αμοιβή για χρήση/αδειοδότηση) και σε ηθικά δικαιώματα (πατρότητα, έλεγχος για τροποποιήσεις). Ας σημειωθεί ότι αντικείμενο της προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων αποτελούν οι σταθερές μορφές έκφρασης των ιδεών, όχι οι ίδιες οι (απλές) ιδέες, και επίσης ότι τα πνευματικά δικαιώματα δεν είναι απόλυτα, αφού υπόκεινται σε αρκετές εξαιρέσεις και περιορισμούς.

Μέχρι πότε διαρκούν τα πνευματικά δικαιώματα

*Πώς δημιουργούνται τα πνευματικά δικαιώματα και πόσο διαρκούν;

-Τα πνευματικά δικαιώματα γεννιούνται με τη δημιουργία του έργου και λαμβάνουν σάρκα και οστά με τη δημοσιοποίησή του, έτσι ώστε να γνωρίζουν και τρίτοι ότι τη δεδομένη ημερομηνία ο τάδε καλλιτέχνης/επιστήμονας δημιούργησε το τάδε έργο. Η διάρκεια προστασίας τους είναι γενικά τουλάχιστον 70 χρόνια μετά τον θάνατο του δημιουργού στα κράτη-μέλη της Ε.Ε. Όπως αντιλαμβάνεστε, τα δικαιώματα αυτά αγγίζουν και τους κληρονόμους. Δεν υπάρχει, στην Ευρώπη τουλάχιστον, εγγραφή πνευματικών δικαιωμάτων σε κάποιο μητρώο, όπως για τη βιομηχανική ιδιοκτησία. Γι’ αυτό και πάντοτε συμβουλεύουμε τους δημιουργούς να μαζεύουν και να διατηρούν αποδεικτικά στοιχεία της δημιουργίας των έργων τους, σε περίπτωση που χρειαστεί στο μέλλον να την υπερασπιστούν. Για τον ίδιο λόγο (μη εγγραφή σε μητρώα), θα μπορούσε να πει κάποιος αστιευόμενος, ίσως και δεν ασχολούνται και πολλοί συνάδελφοι με τον τομέα των πνευματικών δικαιωμάτων, που μάλλον δεν θεωρείται αρκετά/άμεσα επικερδής.

*Είναι ενδιαφέρον αυτό που λέτε! Δηλαδή ποιοι επαγγελματίες μπορούν να ασχολούνται με τα πνευματικά δικαιώματα/τη διανοητική ιδιοκτησία γενικότερα και πόσοι πιστεύετε πως υπάρχουν στην Κύπρο;

-Η γενική αρχή είναι ότι οι συγκεκριμένοι επαγγελματίες είναι / πρέπει να είναι δικηγόροι. Αυτό κατοχυρώνεται σε μεγάλο βαθμό από τη νομοθεσία και εδράζεται στη λογική ότι, όπως συμβαίνει και με άλλους τομείς του δικαίου, μόνο οι δικηγόροι είναι σε θέση να συμβουλεύσουν σωστά τους δικαιούχους και να προστατεύσουν τα δικαιώματά τους, από την αρχή μέχρι και το τέλος. Έχουν βέβαια γίνει και γίνονται ακόμη (ανεπιτυχείς) προσπάθειες από άλλα επαγγελματικά σύνολα να παρεισφρήσουν στη διανοητική ιδιοκτησία, αλλά προσωπικά θεωρώ ότι ο κάθε επαγγελματίας θα πρέπει να ασχολείται με το επαγγελματικό του πεδίο, έτσι ώστε να διασφαλίζονται καλύτερα οι δικαιούχοι.

Όσο για το ερώτημά σας για το πόσοι ασχολούνται με τη διανοητική ιδιοκτησία, δεν έχω την απάντηση. Στη θεωρία, όλοι οι δικηγόροι δικαιούνται να δραστηριοποιούνται στον τομέα αυτό, από την στιγμή που δεν υφίσταται ξεχωριστή ρύθμιση. Στην πράξη, βέβαια, φαίνεται πως τα δικηγορικά γραφεία που παρέχουν συστηματικά τέτοιες εξειδικευμένες υπηρεσίες είναι μετρημένα στα δάκτυλα του ενός, άντε των δύο χεριών. Θα ήταν καλό οι δικαιούχοι να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί στις επιλογές τους, καθότι καθίσταται σταδιακά σαφές (και στην Κύπρο) ότι η διανοητική ιδιοκτησία δεν είναι λιγότερο σημαντική από την ακίνητη ή/και την κινητή ιδιοκτησία.

Σημαντικότητα πνευματικών δικαιωμάτων

*Πόσο σημαντικά θεωρείτε τα πνευματικά δικαιώματα; Κάποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι τόσα χρόνια μια χαρά ζούσαμε δίχως αυτά!

-Μα, τα πνευματικά δικαιώματα δεν δημιουργήθηκαν τώρα! Ενώ εθνικές νομοθεσίες και διμερείς συνθήκες μεταξύ κρατών προϋπήρχαν, πολλές συζητήσεις για θεσπισμένη προστασία τους σε παγκόσμιο επίπεδο διεξήχθησαν τον 19ο αιώνα και κατέληξαν στη Συνθήκη της Βέρνης του 1886, η οποία διακήρυξε – μεταξύ άλλων – την αυτόματη νομική προστασία των έργων από τη δημιουργία τους και την αρχή της εθνικής μεταχείρισης, έτσι ώστε να διασφαλιστεί διασυνοριακή ισότητα προστασίας. Ακολούθησαν – πάντα σε παγκόσμιο επίπεδο – η Συνθήκη της Ρώμης του 1961, η οποία προώθησε την έννοια των συγγενικών δικαιωμάτων (ερμηνείες/εκτελέσεις/παραγωγές έργων, εκδόσεις, ραδιοτηλεοπτικά κτλ.), και οι δύο μεγάλες συνθήκες του Παγκοσμίου Οργανισμού Διανοητικής Ιδιοκτησίας (WIPO) του 1996 για τα πνευματικά δικαιώματα, τις εκτελέσεις και τα φωνογραφήματα, με τα οποία τέθηκαν οι βάσεις για «το Ψηφιακό Θεματολόγιο» (Digital Agenda) της εποχής μας. Είναι λυπηρό ότι μόλις τώρα επιχειρείται η εισαγωγή στην εγχώρια νομοθεσία της Κύπρου μερών αυτών των νομοθετημάτων του 1996…

Συνεπώς, δεν ζούσαμε χωρίς αυτά. Απλά, το θέμα για καιρό δεν θεωρήθηκε αρκετά «πιασάρικο» και έτσι απουσίαζε μόνιμα από την επικαιρότητα. Όπως είδαμε, ούτε οι αρμόδιοι επαγγελματίες ενασχολήθηκαν σε ικανοποιητικό επίπεδο, με αποτέλεσμα οι ίδιοι οι δικαιούχοι να μην γνωρίζουν καλά-καλά τα δικαιώματά τους, πόσο μάλλον πώς να τα διεκδικούν. Η, δε, εφαρμογή των υφισταμένων νομοθετημάτων δεν ήταν εύκολη, αφού ούτε και οι δημόσιοι φορείς της δικαιοσύνης ήσαν αρκούντως ενήμεροι επί του θέματος. Εξ ου και δεν υπήρξαν και σημαντικές δικαστικές αποφάσεις για τα πνευματικά δικαιώματα, στις οποίες θα επιθυμούσαμε να αναφερθούμε. Εκφράζομαι σε παρελθοντικό χρόνο, γιατί θέλω να πιστεύω ότι η κατάσταση βελτιώνεται, αργά αλλά σταθερά.

Επιτροπή Διανοητικής Ιδιοκτησίας-Δικηγορικού Συλλόγου

*Μεταξύ άλλων ιδιοτήτων σας, που έχουμε παρουσιάσει στην αρχή της συνέντευξης, είστε ο Πρόεδρος της Επιτροπής Διανοητικής Ιδιοκτησίας του Παγκυπρίου Δικηγορικού Συλλόγου. Με τί ασχολείται η επιτροπή αυτή και πώς (μπορεί να) συνεισφέρει στον τομέα της διανοητικής ιδιοκτησίας στην Κύπρο;

-Η Επιτροπή Διανοητικής Ιδιοκτησίας ιδρύθηκε μαζί με πολλές άλλες ειδικές επιτροπές το φθινόπωρο του 2020 από το Συμβούλιο του Παγκυπρίου Δικηγορικού Συλλόγου. Αποτελείται από 15 εκλεκτούς συναδέλφους, οι οποίοι ασχολούνται με τη συγκεκριμένη θεματική στην καθημερινότητά τους. Μπορείτε να δείτε τη σύνθεση της επιτροπής στην ιστοσελίδα του ΠΔΣ. Η Επιτροπή ασχολείται με ό,τι αφορά τη διανοητική ιδιοκτησία και έχουν δημιουργηθεί στο παρόν στάδιο πέντε ομάδες εργασίας (εμπορικά σήματα, διπλώματα ευρεσιτεχνίας, πνευματικά δικαιώματα, διοργάνωση εκπαιδευτικών σεμιναρίων, επαγγελματικά θέματα), που φέρουν εις πέρας το έργο της.

Είναι προσωπική μου πεποίθηση ότι η Επιτροπή έχει σημαντικό λόγο ύπαρξης, αφού ήρθε να αναπληρώσει ένα μεγάλο κενό που υπήρχε προηγουμένως και να ικανοποιήσει τις ανάγκες των επαγγελματιών στον τομέα της διανοητικής ιδιοκτησίας. Η Επιτροπή δεν διεκδικεί, βέβαια, δάφνες για τη δραστηριότητά της, όμως έχει αποδείξει κατά τη σύντομη διάρκεια της ύπαρξής της ότι μπορεί να συμβάλει με τα άρτια καταρτισμένα μέλη της στην πρόοδο της διανοητικής ιδιοκτησίας στην Κύπρο. Ενδεικτικά αναφέρω ότι η Επιτροπή έχει ασχοληθεί, μεταξύ άλλων, με την αναθεώρηση του περί Εμπορικών Σημάτων Νόμου και των σχετικών Κανονισμών, με την προβληματική της εφαρμογής του Ενιαίου Διπλώματος Ευρεσιτεχνίας στην Κύπρο, με την κατοχύρωση του χαλλουμιού ως Προστατευμένη Ονομασία Προέλευσης και, πιο πρόσφατα, με το νομοσχέδιο για τα πνευματικά δικαιώματα. Εκκρεμούν ανάλογης σημασίας εργασίες και θα ακολουθήσουν και άλλες.

*Θα θέλατε, πριν ολοκληρώσουμε, να κάνετε κάποιο γενικό σχόλιο για τα πνευματικά δικαιώματα;

-Η αποτελεσματική νομική προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων είναι απαραίτητο στοιχείο για μια πολιτισμένη κοινωνία και για ένα ψηλό βιοτικό επίπεδο. Η προστασία αυτή ενθαρρύνει την καλλιτεχνική και επιστημονική δημιουργία, καθώς και τη διάδοσή της, ενώ συντείνει τα μέγιστα στη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς ενός έθνους. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η ποιότητα ή/και ο σκοπός μιας δημιουργίας δεν τελεί υπό κρίση για να παραχωρηθεί η προστασία. Όλα τα έργα προστατεύονται από το Νόμο. Εάν θα έκανα μια εισήγηση για τη βελτίωση της παρούσας κατάστασης πραγμάτων – πέραν της άμεσης ενσωμάτωσης των Ευρωπαϊκών Οδηγιών και άλλων διεθνών κειμένων στην εγχώρια νομοθεσία, που αναμένεται λίαν συντόμως, κατά την αντίληψή μου – θα πρότεινα την εισαγωγή ενός τρόπου επίσημης πιστοποίησης των πνευματικών δικαιωμάτων, ίσως υπό τη μορφή της χρονοσήμανσης / χρονοσφραγίδας (timestamping) από κάποιο κρατικό φορέα, έτσι ώστε να καθίσταται πιο εύκολο το έργο των λειτουργών της δικαιοσύνης κατά την εφαρμογή της νομοθεσίας, αλλά και – κυρίως – να διασφαλίζονται τα δικαιώματα των δημιουργών.