«Μοιραστείτε πληροφορίες και δώστε λύτρωση σε συγγενείς»

Τον Δεκέμβριο του 2015 οι δύο ηγέτες, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Νίκος Αναστασιάδης και ο Τουρκοκύπριος ηγέτης Μουσταφά Ακιντζί, επισκέπτονταν το ανθρωπολογικό εργαστήρι της Διερευνητικής Επιτροπής για τους Αγνοούμενους (ΔΕΑ), απ' όπου και απηύθυναν από κοινού έκκληση σε όλους να δώσουν πληροφορίες για τους αγνοούμενους. Ο Πρόεδρος είχε πει χαρακτηριστικά: «Δώστε όσες πληροφορίες έχετε, μιλούμε για ένα απόλυτα ανθρωπιστικό θέμα, όχι για ποινικοποίηση, όχι για ενοχοποίηση,

όχι για τις οποιεσδήποτε ευθύνες, όποιοι και αν τις φέρουν». Ένα χρόνο μετά, ο Πρόεδρος Αναστασιάδης επαναλάμβανε την έκκλησή του με ανάρτηση στο Facebook, διαβεβαιώνοντας για τον πλήρη σεβασμό στην ανωνυμία.

Παρόμοια έκκληση είχαν απευθύνει και οι θρησκευτικοί ηγέτες. Παρ' όλα αυτά, οι πληροφορίες για τους αγνοούμενους εξακολουθούν να φτάνουν με το σταγονόμετρο. 44 χρόνια μετά την τουρκική εισβολή και 54 χρόνια μετά τις διακοινοτικές ταραχές, οι περισσότεροι αυτόπτες μάρτυρες έχουν αποβιώσει, παίρνοντας μαζί τους πολύτιμες πληροφορίες για την τραγωδία. Πέθαναν όμως και οι περισσότεροι γονείς ή και σύζυγοι των αγνοουμένων μας με την προσμονή να μάθουν νέα για τους δικούς τους ανθρώπους, νέα όμως που δεν έφτασαν ποτέ.

Όσοι εμπλέκονται στο θέμα των αγνοουμένων και εργάζονται για τη ΔΕΑ, απευθύνουν και αυτοί πάντα την ίδια έκκληση, «μιλήστε για να δώσετε λύτρωση στους συγγενείς».

Οι αρχαιολόγοι που εργάζονται στις εκσκαφές για αγνοούμενους σε ολόκληρο το νησί είναι οι πρώτοι, πριν τους ανθρωπολόγους στο εργαστήρι και τους συγγενείς, που ενημερώνονται για τα αποτελέσματα των εξετάσεων, που βιώνουν τη μεγάλη ανακούφιση όταν εντοπίζονται οστά σε χώρους ανασκαφών. Η δουλειά τους θέλει απίστευτη υπομονή και μεγάλη αποφασιστικότητα και επιμονή. Εργάζονται με τεράστια μεθοδικότητα και κάθε φορά που η πληροφορία επαληθεύεται για εντοπισμό οστών, νιώθουν ικανοποίηση, δικαίωση και λύτρωση. Αυτή τη στιγμή, σε ολόκληρο το νησί εργάζονται τρεις ομάδες για εντοπισμό Τουρκοκύπριων αγνοουμένων και τέσσερις για Ελληνοκύπριους, ενώ άλλες δύο ομάδες αναμένεται να πιάσουν δουλειά σύντομα.

Μαζί με την φωτορεπόρτερ μας Κάτια Χριστοδούλου και τον κινηματογραφιστή Γιώργο Αλέξη επισκεφθήκαμε δύο χώρους εκσκαφών στην κατεχόμενη Μια Μηλιά και την Κερύνεια. Πολύτιμοι συνοδοί μας οι αρχαιολόγοι Ανδρέας Χρίστου και Gulseren Baranhan, που διευθέτησαν μαζί με την ΟΥΝΦΙΚΥΠ τις μεταβάσεις μας σε χώρους εκσκαφών.

Η μετάβαση διευθετήθηκε για νωρίς το πρωί, με αναχώρηση από το οδόφραγμα του Λήδρα Πάλας με όχημα της ΔΕΑ. Φτάσαμε στον πρώτο χώρο στην κατεχόμενη Μια Μηλιά, πλησίον εργοστασίου κατασκευής τούβλων το οποίο έκλεισε το 1970. Εκεί υπάρχουν βάσιμες πληροφορίες για οστά 6-7 Τ/κ αγνοουμένων της περιόδου 1963-64.

Οι εκσκαφές ξεκίνησαν στις 13 Σεπτεμβρίου του 2017. Μέχρι στιγμής δεν έχει εντοπιστεί κανένα οστό, ωστόσο επειδή οι πληροφορίες θεωρούνται πολύ αξιόπιστες, αναμένεται να δοθεί το πράσινο φως για εκσκαφή σε άλλο χώρο πλησίον της αρχικής εκσκαφής.

Η Τουρκοκύπρια αρχαιολόγος Cinar Karal εργάζεται στην περιοχή μαζί με την Ελληνοκύπρια Νόλη Μωυσή.

Μας εξήγησε ότι πριν την εισβολή και μέχρι το 1970 στην περιοχή λειτουργούσε εργοστάσιο τούβλων. Εκεί στέκει ακόμη το φουγάρο του εργοστασίου. Στην περιοχή όπου γίνονται οι εκσκαφές αντικρίσαμε ένα μεγάλο κρατήρα, από όπου μετακινήθηκε τεράστιος όγκος χώματος και μεταφέρθηκε σε χωράφι σχεδόν απέναντι, για να ελεγχθεί από τους αρχαιολόγους αν υπήρξε ταφή οστών Τ/κ.

Οι αρχαιολόγοι, τώρα, με μεγάλους εκσκαφείς και φορτηγά μεταφέρουν πίσω το χώμα για να κλείσει ο κρατήρας. Επαληθεύεται ότι ο χώρος αυτός είναι ο ίδιος για τον οποίο έγιναν αναφορές από μάρτυρες για ταφή αγνοουμένων και γι' αυτό και η πληροφορία θεωρείται σοβαρή και βάσιμη, μας τονίστηκε αρκετές φορές.

«Είμαστε εδώ τους τελευταίους επτά-οκτώ μήνες και εργαζόμαστε αυτή τη στιγμή για να ξαναγεμίσουμε τον κρατήρα με χώμα το οποίο είχε μετακινηθεί, δεν βρήκαμε ως τώρα κανένα οστό, όμως πιστεύουμε ότι εδώ είναι θαμμένοι 6-7 Τ/κ» μάς είπε η Cinar Karal, η οποία εργάζεται ως αρχαιολόγος στη ΔΕΑ από το 2009.

Ούτε η ίδια δεν έχει υπολογίσει σε πόσους χώρους εκσκαφών έχει εργαστεί και σε πόσες εκταφές ήταν παρούσα, όμως κάθε φορά τα συναισθήματα είναι τα ίδια.

«Αγαπώ τη δουλειά μου, βοηθάμε τους συγγενείς και κάθε φορά που πάμε σε μια συγκεκριμένη τοποθεσία ελπίζουμε μέσα μας ότι κάτι θα βρούμε. Ψάχνουμε με μεγάλη προσοχή και έχουμε ελπίδα, γιατί θέλουμε να δώσουμε τα οστά πίσω στους συγγενείς. Ναι, μπορεί να υπάρξει κάποτε απογοήτευση, αλλά αυτό δεν μας σταματά από το να συνεχίζουμε το ψάξιμο’’, μας λέει.

Την καλούμε να στείλει ένα μήνυμα σε όλους όσοι έχουν πληροφορίες, αλλά για οποιοδήποτε λόγο δεν θέλουν να τις δώσουν. Μας λέει ότι πέρασε πολύς καιρός από τον πόλεμο, κάποιοι πέθαναν, κάποιοι είναι σε πολύ μεγάλη ηλικία και αυτοί που ακόμη ζουν θα πρέπει να σκεφτούν ότι είναι σημαντικό να μοιραστούν τις πληροφορίες τους.

«Παρακαλούμε πολύ όλους να δώσουν πληροφορίες, να το κάνουν για τους συγγενείς, γιατί αυτοί περιμένουν, οι οικογένειες περιμένουν», αναφέρει.

Η Νόλη Μωυσή εργάζεται στη ΔΕΑ από το 2012.

«Το πρώτο που θέλω να πω είναι ότι είμαστε περήφανοι για τη δουλειά μας, είναι σημαντική για την Κύπρο, για τις δύο κοινότητες, σε κάθε νέα εκσκαφή πάντα νιώθεις μεγάλη αγωνία γιατί δεν γνωρίζεις 100% αν θα εντοπίσεις οστά. Είναι μια δουλειά για την οποία απαιτείται τεράστια υπομονή και επιμονή», μας λέει η Νόλη.

Και εξηγεί, ακόμη, ότι ο χρόνος που περνά δημιουργεί επιπρόσθετες δυσχέρειες, γιατί -πέραν από την έλλειψη ροής πληροφοριών- αλλοιώνεται και το περιβάλλον.

Αφήνουμε πίσω μας τη Μια Μηλιά και το Τζαμί που ανεγείρεται στην περιοχή με την ονομασία Χαλά Σουλτάν και παίρνουμε τον δρόμο για την Κερύνεια, όπου φτάνουμε σε περίπου 30 λεπτά.

Σε σημείο στον δρόμο Λευκωσίας-Κερύνειας, με θέα τη θάλασσα στρίβουμε δεξιά και φτάνουμε στον δεύτερο χώρο των εκσκαφών, όπου μας αναμένουν οι Guliz Buruncuk, αρχαιολόγος και team leader και ο Φρίξος Μάρκου, επίσης αρχαιολόγος.

Στον χώρο οι εκσκαφές άρχισαν τον περασμένο Νοέμβριο και μέχρι στιγμής βρέθηκαν κάποια οστά, τα οποία όμως είναι ανάμεικτα και για τα οποία αναμένονται οι εξετάσεις DNA.

Στην περιοχή πιστεύεται ότι είναι θαμμένοι Ε/κ και την πληροφορία έδωσε μάρτυρας ο οποίος ανέφερε ότι ενώ περνούσε από τον δρόμο Λευκωσίας-Κερύνειας είδε ένα φορτηγό και κάποιους να θάβουν ανθρώπους. Στην περιοχή υπήρχε κοίτη ποταμού και έγιναν εκσκαφές από τη νότια πλευρά, σκάβοντας τάφρο (trenching method).

«Ενώ επεκτείναμε την εκσκαφή και στη δυτική πλευρά βρήκαμε μερικά οστά αλλά δεν ήταν σε ανατομική θέση, ήταν ανάμικτα οστά, αργότερα ανακαλύψαμε ότι όταν ανεγείρονταν διαμερίσματα στην ίδια τοποθεσία είχαν εντοπιστεί και άλλα οστά τα οποία και μετακινήθηκαν», ανέφερε η Guliz.

Ο Φρίξος Μάρκου δουλεύει στη ΔΕΑ από το 2010. Μας λέει ότι κάθε φορά που αυτός και συνάδελφοί του πιάνουν δουλειά σε μια εκσκαφή πάνε με την ελπίδα ότι θα εντοπίσουν αγνοούμενους και αυτό τους δίνει και δύναμη για να συνεχίσουν.

«Κάποιες φορές η εκσκαφή μπορεί να διαρκέσει πάνω από 3-4 μήνες, αν δεν πιστεύεις ότι θα τους βρεις, δεν θα είχες και την απαραίτητη διάθεση και την απαραίτητη δύναμη για να τη συνεχίσεις», μας λέει ο Φρίξος.

Και αυτός με τη σειρά του επισημαίνει ότι η πληροφόρηση από μάρτυρες ή οποιονδήποτε άλλο άκουσε κάτι είναι πολύ σημαντική, ειδικά γιατί οι άνθρωποι αυτοί ενδεχομένως να φύγουν από τη ζωή σύντομα.

«Καλούμε όποιον έχει πληροφορίες να τις δώσει στη ΔΕΑ, μπορεί να γίνει ανώνυμα, με οποιοδήποτε τρόπο. Ακόμη και στην ανασκαφή όταν σκάβουμε (μπορεί κάποιος) να έρθει και να μας βάλει ένα σημάδι, έτυχε αυτό ναι, ή το λέμε και εμείς με τρόπο σε γείτονες ή σε οποιοδήποτε περάσει που μπορεί να καταλάβει ότι ξέρει κάτι για την περιοχή, ή σε καφενέδες που μπορεί να έχει ηλικιωμένους που ξέρουν ή μπορεί να υποψιαζόμαστε ότι γνωρίζουν», μας εξηγεί ο Φρίξος.

Λέει ότι οι αρχαιολόγοι στις εκσκαφές προσπαθούν να έρθουν σε επαφή μαζί με αυτούς τους ανθρώπους, για να καταλάβουν ότι δεν έχουν να φοβούνται κάτι.

«Εμείς απλά θέλουμε να κάνουμε τη δουλειά μας και να δώσουμε λύτρωση και ανακούφιση στους ανθρώπους που περιμένουν», αναφέρει.

Σύμφωνα με τον Φρίξο, όλες οι εκσκαφές έχουν βαθμό δυσκολίας, ένα πηγάδι το οποίο μπορεί να έχει πολύ νερό μέσα το οποίο δεν βγαίνει με αντλίες ενδεχομένως να είναι εξίσου δύσκολο και να χρειάζεται άλλες τεχνικές για να το σκάψεις σε σχέση με μια ανασκαφή σε ανοικτό χωράφι ή σε μια πλαγία, που έχει μπάζωμα.

Στην εκσκαφή στην κατεχόμενη Κερύνεια συναντήσαμε και τον Umit Hadimci, οδηγό του εκσκαφέα.
Μας είπε ότι άρχισε να εργάζεται στη ΔΕΑ τους τελευταίους έξι μήνες.

«Μου αρέσει να οδηγώ το μηχάνημα (τον εκσκαφέα) και να βοηθώ στον εντοπισμό αγνοουμένων», μας είπε μέσω διερμηνέα.
Ο Umit μας ανέφερε ότι αισθάνεται χαρά και ανακούφιση κάθε φορά που μαζί με τους αρχαιολόγους εντοπίζει οστά, γιατί προσφέρει με αυτό τον τρόπο λύτρωση και στους συγγενείς που αναμένουν νέα για τους δικούς τους ανθρώπους.

Είναι Απρίλιος, όμως ο καυτός ήλιος της Κύπρου, ειδικά το μεσημέρι, γίνεται ανυπόφορος. Όχι όμως για τους αρχαιολόγους που τον έχουν συνηθίσει και επιστρέφουν στη δουλειά αμέσως μετά τη δική μας κινηματογράφηση. Αφήνουμε πίσω μας την κατεχόμενη Κερύνεια, τον ήχο του εκσκαφέα αλλά και των πουλιών που πετούν πάνω από την ανοιχτή τάφρο και μας οδηγούν σε συνειρμούς σαν από ταινία.

Πηγή: ΚΥΠΕ