Κοινωνική δικαιοσύνη-αρχέγονη έννοια, διαχρονική ανάγκη, σύγχρονη αναγκαιότητα

Η αρετή της δικαιοσύνης αναγνωρίζεται ως η πρώτη αρχή της Πλατωνικής ηθικής. Το ηθικό, το πρέπον και το δίκαιο, με την κοινωνική δικαιοσύνη να λαμβάνει μια ιδιαίτερα σημαντική θέση στην ιεράρχηση των προτεραιοτήτων ανάμεσα στις μορφές της δικαιοσύνης, σε μια περίοδο όπου η ίδια η κοινωνική οικονομία της αγοράς προβάλλει ως αδήριτη και αδιαπραγμάτευτη υποχρέωση εξισορρόπησης των αναγκών της κοινωνίας με την οικονομική ανάπτυξη.

Κοινωνική

δικαιοσύνη δεν είναι αυτό που επιβάλλει η κοινωνία μέσα από το κοινωνικό σχόλιο ή την κατακραυγή που οδηγεί πολλές φορές σε λαϊκιστική υποταγή στο πέπλο του παραλογισμού, αλλά η αναγνώριση και ο σεβασμός στην κοινωνική ανάγκη που μετουσιώνεται σε εξισορρόπηση των αξιών  με την ίδια την πραγματικότητα της καθημερινότητας. 

Η σύγχρονη αναγκαιότητα για προώθηση και εδραίωση της κοινωνικής δικαιοσύνης δεν αποτελεί μόνο διαχρονική ανάγκη, αλλά και μία αρχέγονη έννοια η οποία εξελικτικά αποτυπώθηκε σε όλες τις φάσεις και εκφάνσεις της παγκόσμιας ιστορικής διαδρομής.

Από τα Ομηρικά έπη, στα «Έργα και Ημέραι του Ησίοδου», με το ηθικό και το δίκαιο, στην Αθήνα του 6ου και 5ου αιώνα π.χ, μέχρι και την Αναγέννηση και τη Γαλλική επανάσταση. Ομοίως, η Ελληνική Επανάσταση του 1821 εμπεριείχε, πέρα από το εθνικό στοιχείο της απελευθέρωσης και την ανάγκη για κοινωνική δικαιοσύνη και ανάταση, μέσα και από την ενδυνάμωση του ρόλου της γυναίκας ως βασική συνιστώσα έμφυλης αλληλοσυμπλήρωσης και αγώνα.

Ο καθορισμός της 20ης Φεβρουαρίου ως ημέρα κοινωνικής δικαιοσύνης, δεν αποτελεί, αλλά ούτε και εκφράζει βέβαια, μια αποσπασματική δοξασία, καθώς εμπεριέχει το αποτρεπτικό στοιχείο στη λήθη σε ότι αφορά αρχές και αξίες που παραπέμπουν στη δημοκρατία, στην ελευθερία, στην ισότητα, στη διαφάνεια και στην ανθρώπινη αλληλεγγύη και αξιοπρέπεια.

Βασικές προϋποθέσεις και συνιστώσες για να μπορέσει να δημιουργηθεί το μεταρρυθμιστικό υπόβαθρο των αλλαγών που θα καταρτίσουν και θα συνθέσουν την κοινωνική δικαιοσύνη και το κράτος δικαίου.

Η κοινωνική δικαιοσύνη αποτελεί μία πολυδιάστατη έννοια που συνδιαμορφώνουν διάφορες παράμετροι που διασυνδέονται με τη δημοκρατία, την αξιοκρατία, την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, την ευημερία, την εκπαίδευση και βέβαια με την εργασία. Αυτές τις αναγκαίες και ικανές συνθήκες, ανάμεσα και σε άλλες, που αφορούν την κατάκτηση της κοινωνικής δικαιοσύνης, οφείλουμε να εφαρμόσουμε για:

Ένταξη μεγαλύτερου αριθμού γυναικών στην αγορά εργασίας, μέσα από τη δημιουργία των απαιτούμενων προϋποθέσεων (πχ ισότητα, συμφιλίωση οικογένειας- εργασίας)Ενίσχυση της κοινωνικής προστασίας (η χρηματοδότησή της βρίσκεται κάτω από τον μέσο όρο της Ε.Ε)Μείωση του ποσοστού των ατόμων με αναπηρία που αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού, (πιο ψηλό ποσοστό από τον μέσο όρο της Ε.Ε)Αύξηση της κοινωνικής προστασίας για οικογένειες και παιδιά και ανάπτυξη επαρκών υπηρεσιών μακροχρόνιας φροντίδας, ιδιαίτερα λαμβάνοντας υπόψη την αυξητική τάση στη γήρανση του πληθυσμούΜεγαλύτερη στόχευση στην παιδεία, διασυνδέοντας το εκπαιδευτικό σύστημα με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας και αναβαθμίζοντας την τεχνική εκπαίδευση, τα συστήματα μαθητείας και τα προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισηςΜεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος και περαιτέρω στήριξη του συστήματος υγείας (ΓΕΣΥ)Άμεση ολοκλήρωση της μεταρρύθμισης του δικαστικού συστήματος, ιδιαίτερα σε σχέση με την επίσπευση της εκδίκασης των αστικών, εμπορικών και διοικητικών υποθέσεων στα πρωτοδικείαΚαταπολέμηση της διαφθοράς (86% των επιχειρήσεων πιστεύει ότι, η δωροδοκία και η δικτύωση είναι συχνά ο ευκολότερος τρόπος για εξασφάλιση ορισμένων δημοσίων υπηρεσιών)Πάταξη της φοροδιαφυγής, της αναξιοκρατίας και εδραίωση της διαφάνειας, συμπεριλαμβανομένων και των μισθών, έτσι ώστε να επιλυθεί και το πρόβλημα της αδήλωτης και υποδηλωμένης εργασίας

Η κοινωνική δικαιοσύνη, ως έννοια, ως αρχή και διακύβευμα, αλλά πολύ περισσότερο ως αυτονόητη πρακτική εφαρμογή, μακριά από θεωρητικές υπεκφυγές και αλχημείες, αίρει την ταξική πάλη και κομμουνιστική θεώρηση και κοσμοθεωρία του ολοκληρωτισμού, όπως βέβαια και των αριστοκρατικών εξουσιών, των μοναρχιών και των θεοκρατικών εξουσιών και δημιουργεί συνθήκες και προϋποθέσεις για ενίσχυση και εδραίωση της πολιτικής δικαιοσύνης, στη βάση και στο πλαίσιο της συμμετοχικής δημοκρατίας.

Αυτό το στοιχείο αποδεικνύεται ακόμα πιο έμπρακτα, ως απότοκο και της ένταξης αριθμού χωρών του πρώην Ανατολικού μπλοκ στην Ε.Ε και της αποδοχής, υιοθέτησης και εφαρμογής κοινών δομών που αφορούν και παραπέμπουν στον κοινωνικό διάλογο και στη συνεργασία, μέσα από τα οποία ενισχύεται η προσπάθεια για κοινωνική δικαιοσύνη.

Σε μια κατ’ οικονομία συνειρμική αντιστοιχία, η νομοθετική μεταρρύθμιση του Σόλωνα, όπως και σε μεταγενέστερο χρονικό σημείο, οι μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη, δημιούργησαν το υπόβαθρο για την εκδημοκρατικοποίηση της Αρχαίας Αθήνας, καθώς προήλθαν από τη θέληση του Δήμου, με τη δημοκρατία να ασκείται μέσα από την κυβερνητική, τη νομοθετική, την εκτελεστική και τη δικαστική εξουσία, αναδεικνύοντας βασικές αρχές και αξίες όπως η ελευθερία, η ισότητα, η δικαιοσύνη και η ισονομία.

«Δίκαιον εστί το ίσον», σύμφωνα με τον Αριστοτέλη και αναντίλεκτα, ο αρχαίος Ελληνικός δημοκρατικός πολιτισμός, στη βάση και της δημοκρατικής έννοιας της δικαιοσύνης η οποία ταυτίζεται με την απόλυτη πολιτική ισότητα, θα πρέπει να καθοδηγεί τις προσδοκίες, τις επιδιώξεις, την απαίτηση αλλά και τις διεκδικήσεις της ίδιας της κοινωνίας των πολιτών, (η οποία αφορά την ύπαρξη ενδιάμεσων θεσμών, όπως το εμπόριο, τα συνδικάτα, τα πολιτικά  κόμματα, οι θρησκείες, οι ομάδες πίεσης και οι σύλλογοι που καλύπτουν το χάσμα ανάμεσα στην οικογένεια και στο κράτος).     

Στον Δυτικό κόσμο, η εφαρμογή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των ατομικών ελευθεριών, συνθέτουν, μαζί με τις θεσμικές ρυθμίσεις, τη σύγχρονη και συγκροτημένη μορφή της δικαιοσύνης και εδραιώνουν το επίπεδο της δημοκρατίας.

Ας παύσουμε να πιστεύουμε στο «μύθο της αυθόρμητης εξέγερσης», όπως πολύ σωστά αναδεικνύει ο συγγραφέας Χ.Α Χωμενίδης στο «Ύψος των Περιστάσεων» και στους χαρισματικούς ηγέτες που θα εμπνεύσουν και θα  διεγείρουν πνευματικά τις μάζες. Στη βάση αυτής της παραδοχής, ενισχύεται και εδραιώνεται ο ρόλος της ίδιας της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών, για να δημιουργήσει τις απαραίτητες προϋποθέσεις δομικών και μεταρρυθμιστικών αλλαγών.

Λόγω έλλειψης χώρου, αποφεύγεται η ανάπτυξη της απαιτούμενης επιχειρηματολογίας που θα ανατρέψει την αντιπαράθεση ανάμεσα στη δημοκρατία και την κοινωνία των πολιτών, όπως αυτή αναδεικνύεται μέσα από το έργο του Ernest Gellner, «Η κοινωνία των πολιτών και οι αντίπαλοι της- Συνθήκες ελευθερίας». Τουναντίον όμως, θα πρέπει να θεωρηθεί και διευκρινιστεί αταλάντευτα πως, οι δύο έννοιες μπορούν και πρέπει να συνυπάρχουν, να αλληλοσυμπληρώνονται και να ενδυναμώνουν τον ίδιο τον πολίτη, συμμετοχικά και ως τελικό αποδέκτη των επιλογών, αποφάσεων και πολιτικών, μέσα από την ενοποίηση του πολιτικού, του οικονομικού και του ιδεολογικού στίγματος και αξιοποίηση του θεσμικού πλαισίου.

Σωστή η ανάδειξη του διεθνολόγου- λόγιου S. Ryan (Ethnic conflict and international relations) πως, «η ανθρώπινη φύση δεν αλλάζει, αλλά όταν τα έθνη και οι άνθρωποι αποδεχτούν τους ίδιους κανόνες και δομές, διασφαλίζοντας την ομαλή λειτουργία τους, η συμπεριφορά του ενός προς τον άλλο αλλάζει. Αυτό αποτελεί την εξέλιξη του ίδιου του πολιτισμού».

Αυτή ακριβώς η αξιοποίηση του θεσμικού πλαισίου θα πρέπει να συνυπάρξει με την ιεράρχηση  των προτεραιοτήτων και αναγκών, στη βάση της συμμετοχής στα κοινά και της κοινωνίας της εμπειρίας και της ευθύνης, στο πλαίσιο της Αριστοτέλειας ευταξίας της συλλογικής συμβίωσης, έτσι ώστε «η της πόλεως τάξις να είναι έργο όλων και όχι των ολίγων».

Ορθά λοιπόν, ο καθηγητής φιλοσοφίας Χρήστος Γιανναράς, στην «Πολιτιστική Διπλωματία», αναδεικνύει την αρχή ότι, «τα κριτήρια αξιολόγησης και ιεράρχησης των ανθρώπινων αναγκών θα αντανακλούν την παραδοχή του α-νόητου [(άνευ νοήματος)] και ανερμήνευτου χαρακτήρα της πραγματικότητας. [Αναντίλεκτα], θα είναι διαφορετικά τα κριτήρια αν η πραγματικότητα ερμηνεύεται ως αποτέλεσμα μιας δημιουργικής αιτιώδους αρχής και στην προοπτική ενός σκοπούμενου τέλους», αξιοποιώντας ορθά και τεκμηριωμένα τη δυναμική της κοινωνίας των πολιτών ως δύναμη εξυγίανσης, ισηγορίας και παρρησίας, στην οικοδόμηση και στην πραγμάτωση της κοινωνικής δικαιοσύνης, σήμερα.   

*Ανδρέας Φ. Μάτσας,  Γενικός Γραμματέας ΣΕΚ