Ισραήλ:Τι οδήγησε το Αν. Δικαστ σε ακύρωση της συμφωνίας;

Η πρόσφατη απόρριψη από το Ανώτατο Δικαστήριο του Ισραήλ της Συμφωνίας του 2015 για εκμετάλλευση του μεγαλύτερου κοιτάσματος φυσικού αερίου του κράτους, το Λεβιάθαν, από το κονσόρτσιουμ Νoble Energy (39,66% ποσοστό) – Delek Group (Delek/Αvner 22,67% ποσοστό έκαστες) έπεσε σαν κεραυνός εν αιθρία στις χρηματαγορές, στα όμορα κράτη της περιοχής αλλά και στο ίδιο το κράτος του Ισραήλ.

Μια πιο ενδελεχής εξέταση των παραγόντων που συνετέλεσαν στην πράξη αυτή δύναται να αποσαφηνίσει

Η «πικρή» αλήθεια ενός επιβεβαιωμένου κοιτάσματος

H εσωτερική διαμάχη για την προοπτική αξιοποίησης του ενεργειακού πλούτου του Ισραήλ, ξεκίνησε πολύ νωρίτερα από την στιγμή της ανακάλυψης και επιβεβαίωσης των - 22 τρις κυβικών ποδιών- κοιτάσματος Λεβιάθαν,προ 5 ετών. Για πρώτη φορά από ιδρύσεως του το κράτος του Ισραήλ απέκτησε ένα στρατηγικό πλεονέκτημα έναντι των διαχρονικών του εχθρών που είναι αντίστοιχου βεληνεκούς με την πυρηνική του ισχύ. Σε συνδυασμό με τα κοιτάσματα Ταμάρ και Νταλίτ, το Ισραήλ, κυριολεκτικά εν μία νυκτί, από χώρα εισαγωγέα κατέστη δυνητικά κράτος αυτάρκες σε ενέργεια πόσο μάλλον και εξαγωγέας.

Το ευχάριστο σοκ σε μια χώρα που παλεύει ιστορικά για την ίδια της την ύπαρξη σε ένα περιβάλλον διαχρονικά εύπλαστο και εχθρικό που η ασφάλεια αποτελεί το Α και το Ω οδήγησε την τότε Κυβέρνηση να προβεί στην άμεση αξιοποίηση του «θείου δώρου» κατά Νετανιάχου. Η εσωτερική και εξωτερική ασφάλεια του Ισραήλ και η οικονομική-κοινωνική ευημερία των πολιτών του τέθηκαν ως προτεραιότητες και σημαία της προσπάθειας αυτής.

Όμως, όπως κάθε απρόσμενο ευχάριστο γεγονός οδηγεί μετά την αρχική ευφορία στην ορθολογική εξέταση του έτσι και με το κοίτασμα Λεβιάθαν το Ισραήλ κλήθηκε να απαντήσει σε ζωτικής φύσεως ερωτήματα. Ποίος, υπό πιο καθεστώς και με τι κόστος θα εκμεταλλευθεί το κοίτασμα; Tι ποσοστό θα κατανεμηθεί για την ενδυνάμωση και επέκταση της εγχώριας αγοράς- κατανάλωσης; Ποιοι θα είναι οι πιθανοί εξωτερικοί αγοραστές του;

Μονοπωλιακό καθεστώς, κυβερνητικοί σχεδιασμοί και εσωτερικοί τριγμοί

Η αρχική συμφωνία της εταιρείας Noble από το 2005 (με τον Βενιαμίν Νετανίαχου τότε ως υπουργό Οικονομικών) για δραστηριοποίηση στα Ισραηλινά υδατοτεμάχια με την τότε κυβέρνηση χαρακτηρίστηκε από πολλούς αναλυτές και την αντιπολίτευση ως ετεροβαρής για τα οικονομικά συμφέροντα του Ισραήλ και προκλητικά προνομιακή για την εταιρεία. Το σπέρμα της αμφισβήτησης έναντι των εταιρειών που δραστηριοποιούνται στον τομέα του φυσικού αερίου για λόγους πολιτικούς, οικονομικούς και περιβαντολλογικούς είχε διασπαρεί εντός της Ισραηλινής κοινωνίας που εκφράστηκε με σειρά διαδηλώσεων από το 2011.

Οι κυριότεροι φόβοι που ηγέρθησαν από όσους αντιμάχονταν την συμφωνία και το στρατηγικό πλαίσιο είχαν και έχουν κυρίως με το υψηλό κόστος των επενδύσεων, την εξαγωγική προοπτική των εταιρειών εις βάρος του Δημοσίου συμφέροντος, την «σκανδαλώδη» ενδυνάμωση τους έναντι του κράτους, την καταστρατήγηση του αντι-μονοπωλιακού επιχειρηματικού περιβάλλοντος, το υψηλό κόστος διαβίωσης στην Ισραηλινή κοινωνία και τις πιθανές περιβαλλοντικές επιπτώσεις.

Παρά την απόφαση ειδικής επιτροπής το 2010 για αύξηση του ποσοστού των κρατικών μεριδίων από το 20% στο 50-60% και παρά την ψήφιση το 2013 από το υπουργικό Συμβούλιο ποσοστού 60/40 αναλογίας μεταξύ εγχώριας κατανάλωσης-εξαγωγών και την συνακόλουθη επικύρωση του από το Ανώτατο Ισραηλινό δικαστήριο το 2014, οι αντιδράσεις για την μονοπωλιακή φύση των εταιρειών και τις σχέσεις με την Κυβέρνηση, όξυναν παρά εφησύχασαν την κοινή γνώμη στην γείτονα χώρα. Σημειωτέον, η εκμετάλλευση του κοιτάσματος Ταμάρ (περίπου 10,8 τρις κυβικά πόδια) από την Νoble καλύπτει ήδη το 60% των εσωτερικών αναγκών του Ισραήλ σε φυσικό αέριο και δεν έχει υπάρξει καμία ένδειξη για καταστροφικές επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον όπου δραστηριοποιούνται.

Η ανακάλυψη του Λεβιάθαν ανακάτεψε ακόμα περισσότερο την τράπουλα εντός του Ισραήλ. Η εξαγωγική προοπτική των πηγών φυσικού αερίου του Ισραήλ σε Ιορδανία (ΝΕPCO), Αίγυπτο (BG, Royal Dutch Shell), Παλαιστινιακή Αρχή, Τουρκία (Τurcas, Zorlu Petrogas) και Ευρώπη (μέσω του East Med) προσέθεσε παραπάνω προβλήματα στην ήδη περιρρέουσα ρευστή κατάσταση.

Εξωτερικοί παράγοντες που επηρέασαν το εσωτερικό μέτωπο

Στο μεσοδιάστημα μια σειρά από γεγονότα πριν και μετά ανέτρεψαν τους αρχικούς σχεδιασμούς των εταιρειών Noble και Delek για έναρξη της εκμετάλλευσης του Λεβιάθαν από το 2019. Με το εσωτερικό μέτωπο εναντίον κομβικά γεγονότα ήρθαν επικουρικά να διασαλεύσουν την γεωπολιτική σκακιέρα στην περιοχή. Η διάρρηξη των σχέσεων με την Τουρκία ως απόρροια του περιστατικού με το Μαβί Μαρμαρά, ο πόλεμος στην Συρία και ως επιστέγασμα η ανακάλυψη του αιγυπτιακού κοιτάσματος Ζορ μαζί με την ένταση στην Γάζα και την παγκόσμια οικονομική κρίση άλλαξαν τα δεδομένα και μετρίασε τον αρχικό ενθουσιασμό.

Η προοπτική για ετήσια παράδοση στην Τουρκία 10 δις κυβικών μέτρων με έσοδα της τάξεως των $2 δις τίθεται εν αμφιβόλω ενώ κυοφορούνται αμφότερα προσπάθειες αναθέρμανσης των σχέσεων μεταξύ Ισραήλ-Τουρκίας (που πρόσφατα επιχειρήθηκε στην Ελβετία). Η Κυβέρνηση Νετανίαχου παρά τις πιέσεις δεν εμφανίζεται ιδιαίτερα πρόθυμη να διαπραγματευθεί όρους συνεργασίας με μια Τουρκία που βράζει εσωτερικά, εμπλέκεται στην Συρία και παράλληλα παρακάμπτοντας προκλητικά το χρόνιο Κυπριακό ζήτημα υπέρ της Τουρκίας. Ένα τέτοιο σενάριο για να υλοποιηθεί απαιτεί την επίλυση του Κυπριακού με τρόπο που να διαμορφώνει κλίμα εμπιστοσύνης μεταξύ των μερών, γεγονός που τουλάχιστον με την τουρκική αδιαλλαξία φαντάζει ιδιαίτερα δύσκολο στο άμεσο μέλλον. Το Ισραήλ δεν φαίνεται να επιθυμεί άμεση εμπλοκή στις τρέχουσες διαμεσολαβητικές προσπάθειες.

Το ζήτημα της Συρίας είναι ένας επιπλέον παράγοντας ανησυχίας καθώς η γειτονία του Ισραήλ έχει μετατραπεί σε ένα θέατρο επιχειρήσεων παγκοσμίων διαστάσεων που προβάλλει έντονα την ανάγκη για «χειρουργικής υφής» κινήσεις καθώς το επενδυτικό γεωστρατηγικό περιβάλλον επιβαρύνεται έντονα από πολύπλευρες ετερόκλητες συνιστώσες.

Παρά ταύτα, τα παραπάνω φαντάζουν λεπτομέρειες μπροστά στα παράγωγα της ανακάλυψης του κοιτάσματος Ζορ στην Αιγυπτιακή ΑΟΖ. Το μέγεθος του κοιτάσματος, το προϋπάρχον σύστημα υποδομών, η ταχεία προσπάθεια αξιοποίησης του νωρίτερα κατά δύο έτη από το Λεβιάθαν βάσει των τωρινών σχεδιασμών και το λιγότερο ασταθές επενδυτικό περιβάλλον μεταξύ κράτους-εταιρειών στην Αίγυπτο άλλαξαν άρδην τα δεδομένα.

H άμεση αντίδραση του κονσόρτσιουμ των εταιρειών που δραστηριοποιούνται στο Λεβιάθαν σύμφωνα με πηγές ήταν η περικοπή κατά το ήμισυ της παραγωγής φυσικού αερίου από την σχεδιαζόμενη ετήσια παραγωγή των 16 δις κ.μ και η χάραξη εναλλακτικών σχεδίων για την εξαγωγική κατεύθυνση των ενεργειακών πηγών στην περίπτωση που η Αίγυπτος δεν ενδιαφέρεται για εισαγωγές.

Η αλλαγή των οικονομικών δεδομένων και η ενδεχόμενη απώλεια μιας τεράστιας αγοράς όπως η Αιγυπτιακή προκάλεσε ντόμινο εξελίξεων στις αποφάσεις των εμπλεκομένων εταιρειών καθώς το κόστος της εκμετάλλευσης του Λεβιάθαν ανέρχεται σε ποσό κοντά στα $10 δις. Επομένως το υφιστάμενο εξωτερικό επιχειρηματικό περιβάλλον και η εσωτερική ρευστότητα δεν βοηθάει σε εταιρείες μικρομεσαίου βεληνεκούς όπως στην περίπτωση του Λεβιάθαν να αντλήσουν τα απαραίτητα κονδύλια και επηρεάζουν άμεσα τις δραστηριότητες τους.

Μια σημαντική παράμετρος που αποτελεί και βασική διαφορά μεταξύ πετρελαίου και φυσικού αερίου είναι πως για το δεύτερο δεν ισχύει ο κανόνας της ευθείας σχέσης παραγωγής-κατανάλωσης. Κάθε βαρέλι πετρελαίου που έχει παραχθεί ισχύει εκ προοιμίου το «αξίωμα» πως θα καταναλωθεί ενώ δεν ισχύει το ίδιο για το φυσικό αέριο. Για το λόγο αυτό οι διαδικασίες για να καταστεί ένα κοίτασμα φυσικού αερίου ως απόθεμα είναι πιο περίπλοκο και χρονοβόρο.

Με τις κωλυσιεργίες σε Ισραήλ και Κύπρο, που αξίζει να υπογραμμιστεί η απουσία και στις κατάλληλων δόμων (αγωγός μεταφοράς, τερματικό υγροποίησης κ.ο.κ), η Αίγυπτος κατάφερε να οδηγεί τις εξελίξεις στην περιοχή της ΝΑ Μεσογείου όσον αφορά τους μελλοντικούς ενεργειακούς σχεδιασμούς.

Γιατί το Ανώτατο Δικαστήριο σύρθηκε στην επιλογή ακύρωσης;

Οι εσωτερικές αντιδράσεις και η άρνηση της Αρχής Ανταγωνισμού του Ισραήλ να ταχθεί υπέρ της μονοπωλιακής στρατηγικής των εταιρειών του Λεβιάθαν οδήγησε σε παραίτηση του επικεφαλής της και στην καταψήφιση της συμφωνίας από την Κνέσετ.

Οι εξελίξεις στην Αίγυπτο αποτέλεσαν τον κυριότερο μοχλό πίεσης προς την Κυβέρνηση Νετανίαχου να άρει τις αντιθέσεις της Κνέσετ και να παρακάμψει την Αρχή προβάλλοντας την νομική ρήτρα στο άρθρο 52 της Ισραηλινής Νομοθεσίας για τις Εμπορικές Πρακτικές σύμφωνα με το οποίο η Κυβέρνηση έχει το δικαίωμα για φλέγον εθνικό ζήτημα να την παραβλέψει. Πρώτη φορά Πρωθυπουργός του Ισραήλ προβαίνει σε αντίστοιχη κίνηση. Ο Νετανίαχου μπόρεσε να προβεί στην ενέργεια αυτή καθώς τελεί και χρέη υπουργού Οικονομικών μετά την πρόσφατη παραίτηση του προκατόχου του. Ακολούθησε μετά συμφωνία τον περασμένο Δεκέμβριο μεταξύ Κυβέρνησης και εταιρειών για επιτάχυνση των διαδικασιών.

Ένα κύμα αγωγών από ΜΚΟ και σημαίνοντες πολιτικές προσωπικότητες του Ισραήλ κατά της απόφασης αυτής δυναμίτισε ακόμα περισσότερο το περιβάλλον και οδήγησε σε ευθεία σύγκρουση Κυβέρνηση και αντιπολίτευση με εκατέρωθεν αντεγκλήσεις και προσωπικές κατηγορίες. Ο βαθμός της σύγκρουσης και της διάστασης απόψεων ίσως να επεξηγεί μια ακόμα πρωτιά της Πρωθυπουργίας Νετανιάχου. Στις 14 Φεβρουαρίου προσωπικά ο ίδιος εμφανίστηκε στο Ανώτατο Δικαστήριο για να υποστηρίξει την απόφαση της Κυβέρνησης του και να επιχειρηματολογήσει υπέρ της επίκλησης στο άρθρο 52 δεδομένου δεδομένου πως μια νομοθετική πρωτοβουλία από το Ισραηλινό Κοινοβούλιο φαντάζει απίθανη στο άμεσο μέλλον. Άμεση προτροπή των διαφωνούντων είναι η δημιουργία εναλλακτικού νομικού μηχανισμού.

Η πρόσφατη απόφαση του Δικαστηρίου για πάγωμα της συμφωνίας με την προτροπή για εξεύρεση συμβιβαστικής λύσης σε διάστημα ενός έτους έρχεται να λειτουργήσει πυροσβεστικά και να θέσει εκ νέου τις βάσεις για τον ενεργειακό σχεδιασμό του Ισραήλ.

Η επόμενη ημέρα

Η πραγματικότητα είναι πως το δίπολο Noble-Delek αυτή την στιγμή μονοπωλεί το σύνολο σχεδόν του Ισραηλινού ενεργειακού συστήματος φυσικού αερίου. Τα νομικά, πολιτικά και επενδυτικά κολλήματα που παρατηρήθηκαν στο παρελθόν και επισφραγίστηκαν με την απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου έφεραν στο φως την ανησυχία που επικρατεί στο εσωτερικό του Ισραήλ για το μέλλον. Η απόφαση του Νετανιάχου να παρακάμψει την Βουλή και τις Αρχές υποκρύπτει μια βαθύτερη ανησυχία για να προλάβει το Ισραήλ τις εξελίξεις στην ενεργειακή σκακιέρα της Ανατολικής Μεσογείου και την πεποίθηση του πως ο μόνος τρόπος είναι οι υφιστάμενες εταιρείες να λειτουργήσουν ως άλλη «Gazprom» τηρουμένων των αναλογιών.

Ένα σταθερό επενδυτικό περιβάλλον όπως η δεκαετή συμφωνία που προωθεί ο Νετανιάχου με τις εταιρείες είναι απολύτως αναγκαία για την προώθηση των σχεδιασμών. Το Ζορ άλλαξε άρδην και ανεπιστρεπτί την κατάσταση. Δίχως την προοπτική για εύρεση άμεσων αγοραστών, με τις τιμές να κατρακυλούν και τα χρονοδιαγράμματα των ανταγωνιστών να συρρικνώνουν το χρόνο λήψης αποφάσεων, το Ισραήλ αναμένεται να κινηθεί προς μια ταχύτερη διαδικασία εξεύρεσης συμβιβαστικής πρότασης.

Είναι η μόνη φόρμουλα που μπορεί να φέρει το εβραϊκό κράτος ξανά στο προσκήνιο και το γνωρίζουν καλά όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς. Οι καθυστερήσεις του παρελθόντος δεν φαίνεται να αποφεύγονται, όμως το μόνο σίγουρο είναι πως το Ισραήλ είναι έτοιμο να αντιμετωπίσει τις μελλοντικές προκλήσεις.

Το κλίμα μετά το μπλοκάρισμα της συμφωνίας, την μετριοπαθή στάση του Ανωτάτου Δικαστηρίου και από τις δηλώσεις των πρωταγωνιστών συνηγορούν στο συμπέρασμα πως εντός του έτους ένας συμβιβασμός είναι προς το συμφέρον όλων.

Ο Ιωακείμ Δ. Αμπαρτζίδης είναι υποψήφιος διδάκτωρ του Παν. Λευκωσίας σε ζητήματα Ενεργειακής Ασφάλειας και Διπλωματίας με μεταπτυχιακές σπουδές σε Ισραήλ και Τουρκία