Εγκληματολογική προσέγγιση της κακοποίησης γυναικών

Το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας είναι πολυσύνθετο και, ένεκα της φύσης του, δυσεπίλυτο. Αποτελεί μορφή εγκληματικότητας, αθέατης ως επί το πλείστον, που συντελείται μέσα στον πυρήνα της οικογένειας, απειλώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τα θεμέλια της κοινωνίας.

Το παρόν άρθρο θα εστιάσει στο πώς το φαινόμενο αυτό επιδρά και/ή επηρεάζει το γυναικείο φύλο, καθότι έρευνες καταδεικνύουν πως η συντριπτική πλειοψηφία των θυμάτων ανήκουν σε αυτό.

Αν και το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας αρχικά αποδόθηκε

στην ψυχοπαθολογία, εντούτοις αυτό δεν περιορίζει, προκειμένου την καταπολέμησή του, την επιστήμη της νομικής, καθώς και την επιστήμη της εγκληματολογίας, έτσι ώστε να αναπτύξουμε ως κοινωνία ποικίλους και αποτελεσματικούς τομείς δράσης απέναντί του.

Η κακοποίηση εκδηλώνεται με διάφορες μορφές επιθετικότητας και βίας, οι οποίες μπορεί να είναι είτε φυσικές είτε συναισθηματικές/ψυχολογικές. Για παράδειγμα, η κακοποίηση μπορεί να συνίσταται σε οικονομικό έλεγχο, επιτιμητική ομιλία, εξύβριση, ξυλοδαρμό, βιασμό κ.α.

Οι ανωτέρω μορφές έχουν απασχολήσει και μελετηθεί εκτενώς από πολλούς ψυχαναλυτές, (βλ.Beaker 1991, Freud S. 1920-26-40), προκειμένου να αντιληφθούν και να εντοπίσουν τις παθογένειες και γενεσιουργίες αιτίες που οδηγούν ένα άτομο-θύτη προς τέτοιου είδους εκδηλώσεις συμπεριφοράς, αλλά και, από την απέναντι, την κατανόηση και εμβάθυνση στην ψυχοσύνθεση του θύματος, προκειμένου να εξεύρουν μεθόδους αντιμετώπισης της «σιωπής» που χαρακτηρίζει τα θύματα κακοποίησης.

Μια θεωρία που αναπτύχθηκε προς αυτήν την κατεύθυνση είναι αυτή της Walker (1976), που αν και επιδέχθηκε κριτική, εντούτοις η βάση της παραμένει σημαντική πηγή γνώσης όσον αφορά τον εντοπισμό του μοτίβου συμπεριφοράς του θύτη κακοποίησης.

Η θεωρία αυτή, λοιπόν, καθιερώθηκε ως «θεωρία της κυκλικής βίας» και υποστηρίζει πως η κακοποίηση εκδηλώνεται σε έξι διακριτές φάσεις. Στη πρώτη φάση, ήτοι τη φάση της συσσώρευσης, δεν παρατηρείται άμεση αλλά έμμεση βία, ήτοι ψυχολογική, λεκτική και συναισθηματική κακοποίηση.

Στη δεύτερη φάση, ήτοι του σταδίου της επιτήρησης-εποπτείας, ο θύτης οξύνει τη συμπεριφορά του προς το θύμα, καθότι αισθάνεται πως η εξουσία που είχε προς το θύμα έχει ατροφήσει. Ως αποτέλεσμα, ο θύτης περνά νοητά προς την εφαρμογή χρήσης βίας, άμεσης πλέον, ώστε να επισφραγίσει την υποταγή και θεμελίωση της εξουσίας του απέναντί στο θύμα.

Η τρίτη φάση, το κομβικό πλέον σημείο κατ’ εμέ, είναι το στάδιο της εκδήλωσης της έκρηξης. Ο θύτης, αφού νοητά εφάρμοσε την άμεση βία, περνά ραγδαία πλέον στη χρήση σωματικής βίας, σε βαθμό μάλιστα που δύναται να θέσει σε άμεσο κίνδυνο τη σωματική ακεραιότητα ή και τη ζωή του θύματος.

Στην τέταρτη φάση, παρατηρείται μορφή μεταμέλειας του θύτη. Χαρακτηρίζεται από υπερβολικές εκρήξεις αγάπης, ευγένειας και ασυνήθιστης ηρεμίας. Σε αυτό το στάδιο, τα θύματα-γυναίκες παρουσιάζουν αισθήματα αυτό-ενοχής και χρέους απέναντι στο θύμα. Θεωρούν πως είναι καθήκον τους να «σταθούν» δίπλα στον θύτη, προκειμένου να τον βοηθήσουν και να αποτρέψουν πιθανότητα να βλάψει ο θύτης τον εαυτό του.

Το πέμπτο και έκτο στάδιο, άμεσα συνυφασμένα, είναι τα στάδια των προσωπικών επιδιώξεων και του «μήνα του μέλιτος». Συγκεκριμένα, στο πέμπτο στάδιο, ο θύτης επαναοριοθετεί γέφυρες επικοινωνίας, υποσχόμενος πως δεν θα προβεί εκ νέου σε πράξεις κακοποίησης, και προς τούτη τη κατεύθυνση εφαρμόζει το έκτο στάδιο, ήτοι το στάδιο του «μήνα του μέλιτος». Στο έκτο στάδιο, ο θύτης έχει ως στόχο την αναθέρμανση των συναισθημάτων αγάπης του θύματος, με στόχο να κρατηθεί το θύμα στην περίμετρο ελέγχου του. Το αποτέλεσμα, βέβαια, είναι η επανάληψη του κύκλου βίας, ήτοι η επιστροφή στην πρώτη φάση.

Σύμφωνα με τον From (1971), ο σαδιστής έχει ανάγκη το θύμα, το χρειάζεται τρομερά, αφού το αίσθημα της δύναμής του πηγάζει από το γεγονός ότι είναι κυρίαρχος κάποιου. Αυτή η εξάρτηση, σύμφωνα με τον στοχαστή-θεωρητικό, δύναται να είναι ολότελα ασυνείδητη.

Από την άλλη πλευρά, τα θύματα γυναίκες παρουσιάζουν αντιδράσεις και συμπροφορά όμοια με των θυμάτων καταστροφών. Δηλαδή, παρουσιάζουν κατάθλιψη, επιθυμία προς την απομόνωση και αισθήματα ανασφάλειας. Σε κάποιο σημείο, ανάμεσα στην τέταρτη και πέμπτη φάση, θα λέγαμε πως παρουσιάζουν σημάδια συμπεριφοράς που θα μπορούσαν να υπαχθούν στο «Σύνδρομο της Στοκχόλμης». Τείνουν να προστατεύουν τον θύτη, είτε με την σιωπή τους είτε με τον μη καταλογισμό ευθυνών για τα τραύματά τους σε αυτόν.

Αξίζει να αναφερθεί πως, στην 4η Παγκόσμια Διάσκεψη Γυναικών του Πεκίνο το 1994, τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης όρισαν ως ενδοοικογενειακής βίας «κάθε σωματική, σεξουαλική, ή ψυχολογική βία, που ασκείται σε βάρος του θύματος από τον τωρινό ή πρώην σύντροφο ή σύζυγο ή αλλά μέλη της οικογένειας».

Το φαινόμενο της κακοποίησης γυναικών δύσκολα γνωστοποιείται προς το στενό περιβάλλον, πόσο μάλλον προς το ευρύτερο. Ένεκα τούτου, τα στοιχεία έκτασης παραμένουν σοβαρά αμφισβητούμενα. Το σίγουρο είναι πως το φαινόμενο αυτό απαντάται σε όλες τις χώρες, ανεξάρτητως κοινωνικού υπόβαθρου και/ή ανάπτυξης, καθώς και σε όλες τις κοινωνικές τάξεις.

Είναι παραδεκτό, τόσο στην επιστήμη της νομικής όσο και της κοινωνιό-ψυχολογίας, πως η ενδοοικογενειακή βία αποτελεί κοινωνικό φαινόμενο που, προκειμένου να αντιμετωπιστεί, απαιτείται συνεργασία μεταξύ διαφόρων επιστημονικών κλάδων. Στη χωρά μας έχουν γίνει κάποια αξιέπαινα διαβήματα προς αυτή τη κατεύθυνση. Παρόλα αυτά, φαίνεται να χρειάζονται κι άλλα βήματα, όπως αμεσότητα στην επέμβαση της αστυνομίας σε περιστατικά βίας, εξειδικευμένη εκπαίδευση κρατικών και/ή άλλων κοινωνικών φορέων, ενημέρωση των ίδιων των γυναικών αναφορικά με τα δικαιώματά τους σε τέτοιες περιπτώσεις.

Καταληκτικά, είναι σαφές πως στόχος όλων μας πρέπει να είναι όχι μόνο η καταστολή της ήδη εκδηλωθείσας έκρηξης βίας του θύτη, αλλά και η πρόληψή της στα όψιμα στάδια έκφρασής της. Μονάχα έτσι μπορούμε να ελπίζουμε πως το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας θα περιορισθεί αισθητά και δραστικά.

Αλέξανδρος Χ. Αλεξάνδρου
Δικηγόρος - Νομικός
LL.B in Law,
LL.M (Cand) in Criminal Law and Criminology – University of Essex
Degree in «Justice» – Harvard University
Degree in «The Psychology of Criminal Justice» – University of Queensland
Degree in «Criminal Psychology» – National Kapodistrian University of Athens

Τα σχόλια αντιπροσωπεύουν την προσωπική γνώμη των συγγραφέων τους και όχι αυτή του Sigmalive.com