Αρνητικές σκέψεις και πανικός

Επιστρέφοντας στο σπίτι μου από τη δουλειά βρήκα την ευκαιρία να ακολουθήσω ένα διαφορετικό δρόμο, διασχίζοντας ένα πάρκο. Αν και φαινόταν σκοτεινό, είχα διάφορες σκέψεις στο μυαλό και δεν πρόλαβα να φοβηθώ. Σε λίγη ώρα, και ενώ βρισκόμουν στη μέση του πάρκου, αντιλήφθηκα πόσο σκοτεινά ήταν και κάθε ήχος ξεκίνησε να με τρομάζει.

Το μυαλό μου έκανε διάφορα σενάρια μέχρι που ήμουν σίγουρη πως κάποιος με ακολουθούσε, ήξερα όμως πως δεν έπρεπε να κοιτάξω πίσω, αλλά να συνεχίσω να περπατάω ακόμη πιο γρήγορα. Ήμουν βέβαιη πως κάποιο άτομο περπατούσε μαζί μου και πως κινδύνευα. Μπορούσα ακόμη

να φανταστώ και την όψη του. Άκουγα διάφορους θορύβους και ξεκίνησα να τρέχω έχοντας την πεποίθηση πως ακούγονταν τα βήματα κάποιου άλλου ανθρώπου που σίγουρα ήθελε να με βλάψει… μέχρι που διέσχισα το πάρκο και έφτασα σε ένα φωτεινό δρόμο. Όταν πλέον ένιωσα ασφάλεια, κοίταξα πίσω μου… συνειδητοποιώντας πως τόση ώρα περπατούσα μόνη και κανείς δεν βρισκόταν τριγύρω… 

Με ένα παρόμοιο τρόπο λειτουργεί το μυαλό στις περιπτώσεις όπου κάποιο γεγονός μας δημιουργεί ανησυχία. Μπορεί να μην βρισκόμαστε σε ένα σκοτεινό πάρκο, αλλά να ετοιμαζόμαστε να κάνουμε μια παρουσίαση μπροστά από συναδέλφους ή καθηγητές, να ακούμε το κουδούνι που κτυπά και μας καλεί για μια εξέταση, ή να μπαίνουμε σε ένα αεροπλάνο. Υπάρχουν καταστάσεις που τον κάθε ένα από εμάς αγχώνουν, και είναι συχνό φαινόμενο σε αυτές τις συνθήκες το μυαλό να επεξεργάζεται και να κατανοεί τα δεδομένα με ένα εσφαλμένο τρόπο, ετοιμάζοντας το σώμα για πάλη… χωρίς όμως απέναντι να υπάρχει κάποιος εχθρός που απειλεί την ασφάλειά μας.

Μέσα από αυτά τα παραδείγματα μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε πως δημιουργείται και εξελίσσεται ο πανικός. 

Ο φόβος και ο πανικός που σε ορισμένες συνθήκες αρκετοί άνθρωποι βιώνουν, δεν εμφανίζεται τυχαία, όμως ένα γεγονός τον ενεργοποιεί. Το σκοτάδι, το αεροπλάνο, η εξέταση, αποτελούν μερικά παραδείγματα συνθηκών που έρχονται για να ενεργοποιήσουν το συναίσθημα του πανικού.

Αυτό φυσικά δεν γίνεται αυτόματα, αφού σε κλάσματα δευτερολέπτων το μυαλό επεξεργάζεται αυτή τη συνθήκη, με τρόπο όμως αρνητικό και λανθασμένο, δημιουργώντας στο σώμα τον πανικό. Με άλλα λόγια, το μυαλό μέσα από διάφορες γνωστικές διαστρεβλώσεις, προκαλεί πανικό και προσκαλεί το σώμα σε πόλεμο. 

Σε καταστάσεις ανησυχίας το μυαλό έχει την τάση να καταστροφολογεί και να κλειδώνει το άτομο σε σκοτεινά δωμάτια σκέψεων. Έτσι, μια πτήση με φυσιολογικές αναταράξεις, μπορεί να οδηγήσει στην αρνητική σκέψη: «Σίγουρα κάτι κακό συμβαίνει». Η πρώτη άσκηση σε ένα διαγώνισμα η οποία είναι δύσκολη για τον μαθητή που δεν θυμάται τη λύση, να γεννήσει στο μυαλό του γενικευμένες σκέψεις όπως «δεν θα καταφέρω να κάνω καμία άσκηση σωστά», και το κουρασμένο βλέμμα κάποιων θεατών σε μια παρουσίαση, να δημιουργήσει στον παρουσιαστή τη σκέψη «εγώ φταίω που δεν με προσέχουν, σίγουρα είπα/έκανα κάποιο λάθος στα λόγια μου». 

Η πιο πάνω διαδικασία, αποτελεί την τάση του ανθρώπου για αρνητική σκέψη, μια κατάσταση περισσότερο φυσιολογική παρά παθολογική. Αυτή η αρνητική ρουφήχτρα, όσο «παράλογο» και αν ακούγεται το περιεχόμενό της, έχει σκοπό την προστασία του εαυτού από πιθανούς κινδύνους, αναπτύσσοντας όμως αρνητικά συναισθήματα και οδηγώντας το άτομο σε μάχη. Το θέμα όμως είναι πως σε τέτοιες περιπτώσεις το άτομο παλεύει μόνο με ένα αόρατο εχθρό. Έναν εχθρό που το μυαλό έχει δημιουργήσει και αξιολογήσει ως επικίνδυνο. Σύμμαχος σε αυτή την πρόσκληση για πόλεμο, μπορεί να είναι το κομμάτι του εαυτού μας που έχει τη δυνατότητα να αξιολογήσει τις αρνητικές σκέψεις κάτω από μια πιο ρεαλιστική σκοπιά. Αυτή η ανάπτυξη της λογικής και υποστηρικτικής σκέψης, μπορεί να μας απεγκλωβίσει από τα δωμάτια αρνητικότητας, αποδεικνύοντας πως όσο σκοτεινός και να είναι ένας δρόμος, δεν σημαίνει πως μπορεί να μας βλάψει. 

Έτσι, σε τέτοιες περιπτώσεις, καλούμαστε να κάνουμε ένα βήμα πίσω, να παρατηρήσουμε όλες τις σκέψεις και τα σενάρια που έχουμε δημιουργήσει, να δώσουμε χρόνο στο σώμα μας να ηρεμίσει ώστε να οδηγηθούμε σε μια πιο ρεαλιστική και ωφέλιμη κατανόηση της πραγματικότητας. Μιας αντίληψης που κατανοεί πως οι σκέψεις και τα σενάρια που φτιάχνουμε στο μυαλό, πιθανόν να έχουν κτιστεί μέσα από τον φόβο και την ανησυχία που μας κυριεύει και τελικά να μην είναι ρεαλιστικά. Με αυτό τον τρόπο μπορεί να αντιμετωπιστεί η «εξωτερική απειλή», αντιμετωπίζοντας πρώτα το «εσωτερικό πρόβλημα» που ονομάζεται αρνητική και μη πραγματική σκέψη, άγχος, φόβος, πανικός. 

Σχολική Ψυχολόγος

Υποψήφια Διδάκτωρ Κλινικής Ψυχολογίας 

Μέλος Συνδέσμου Ψυχολόγων Κύπρου