Droit de suite: Το δικαίωμα του δημιουργού για μεταπώληση της τέχνης του

I ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το Δικαίωμα Παρακολούθησης, ή όπως αναφέρεται στα γαλλικά, από όπου προέρχεται, “Droit de suite” επιτρέπει σε ένα δημιουργό να διεκδικεί δικαιώματα για την μεταπώληση της τέχνης του.  Υπάρχει και στην Κύπρο από το 2006, κάτω από την νομοθεσία για τα Δικαιώματα Πνευματικής Ιδιοκτησίας. Εφαρμόζεται σε έργα αξίας μεταξύ €3,000 - €50,000 με 4% δικαιώματα, που πληρώνονται από τον πωλητή για κάθε μεταπώληση.

Είναι τώρα σχετικό, λόγω των προσπαθειών να τροποποιηθεί ο νόμος, έτσι ώστε το Δικαίωμα Παρακολούθησης

II ΙΣΤΟΡΙΑ

Συνήθως ο κόσμος αναφέρεται στον Jean-Francois Millet ο οποίος πούλησε το 1860 το γνωστό έργο του L’Angelus για 1,000 Γαλλικά Φράγκα.  14 χρόνια μετά το θάνατο του, το εν λόγω έργο μεταπωλήθηκε, σε δημοπρασία, για 553,000 Γαλλικά Φράγκα – τιμή ρεκόρ για την εποχή.

Δυστυχώς, οι φτωχοί κληρονόμοι του δεν πήραν τίποτα.  Αυτό ήταν η αφετηρία για την εισαγωγή το 1920, του “Droit de suite” στην Γαλλία.

Ακολούθως, βρήκε το δρόμο του μέσα στην Ευρωπαϊκή Νομοθεσία το 2001 με την υιοθέτηση της Οδηγίας για την Μεταπώληση Δικαιωμάτων προς Όφελος του Δημιουργού ενός Πρωτότυπου Έργου (Οδηγία 2001/84/EC).

Στην Κύπρο, η Νομοθεσία για Δικαιώματα Πνευματικής Ιδιοκτησίας εναρμονίστηκε στις 28 Ιουλίου 2006 αλλά δεν έτυχε ουσιαστικής εφαρμογής.

III Ο ΝΟΜΟΣ

Τα Άρθρα 11A-11Ζ προνοούν:

Ο δημιουργός απολαμβάνει το αναπαλλοτρίωτο δικαίωμα, να λαμβάνει δικαιώματα, με βάση την τιμή μεταπώλησης του έργου.

Αυτό ισχύει σε εικαστικά έργα, όπως πίνακες, η χαρτεπικόλληση (κολλάζ), τα ψηφιδωτά, τα έργα ζωγραφικής, τα κοσμήματα, τα σχέδια, οι εικόνες χαρακτικής, χαλκογραφίας και λιθογραφίας, τα γλυπτά, τα χειροποίητα χαλιά τοίχου (ταπισερί), τα προϊόντα κεραμικής και υαλουργίας και οι φωτογραφίες.

Εφαρμόζεται σε μεταπωλήσεις στις οποίες επαγγελματίες αγοράς τέχνης εμπλέκονται ως πωλητές, αγοραστές ή μεσάζοντες.  Αυτά περιλαμβάνουν τους οίκους δημοπρασιών, τις γκαλερί και γενικά τους εμπόρους τέχνης.  Δεν καλύπτει ιδιωτικές μεταπωλήσεις.  Μάλιστα το δικαίωμα του δημιουργού λειτουργεί ενόσω είναι στη ζωή και παρατείνεται για 70 χρόνια μετά το θάνατο του και απολαμβάνεται από τους κληρονόμους.

Ο νόμος εφαρμόζεται για πωλήσεις από €3,000 και πάνω.  Από €3,000 μέχρι €50,000 τα δικαιώματα είναι 4% και ακολούθως μειώνονται σταδιακά σε 0.25%, με μέγιστο το €12,500 για έργα πάνω από €0,5 εκ.

Ο νόμος δίδει στον καλλιτέχνη ή στους κληρονόμους του (για περίοδο 3 ετών από την μεταπώληση) το δικαίωμα να ζητήσουν, από τον επαγγελματία αγοράς τέχνης, να τους δώσει σχετικές πληροφορίες έτσι ώστε να διαπιστώσουν τα δικαιώματα που οφείλονται.

Τέλος, ο νόμος ρητά αναφέρει ότι η υποχρέωση καταβολής βαρύνει τον πωλητή.  Βεβαίως είναι ανοικτό στους οίκους δημοπρασιών να καθορίσουν αυτό με τους όρους της δημοπρασίας.

IV ΤΟ ΘΕΜΑ

Ένας θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι ο καλλιτέχνης που πωλεί ένα πίνακα δεν θα έπρεπε να διατηρεί οποιοδήποτε δικαίωμα πάνω σε αυτό.  Θα μπορούσε δε να παρομοιαστεί με την πώληση ενός διαμερίσματος.

Υπάρχουν, τουλάχιστον, 3 απαντήσεις σε αυτό:

(1)     Ο Ευρωπαϊκός Νόμος από το 2001 είναι ξεκάθαρος και από το 2006 αυτό το δικαίωμα πρέπει να τυγχάνει σεβασμού και εφαρμογής στην Κύπρο.

(2)     Ο λόγος ύπαρξης του δικαιώματος παρακολούθησης είναι η κοινωνική ανάγκη να δοθεί στον καλλιτέχνη (κατά την διάρκεια της ζωής του και 70 χρόνια μετά τον θάνατο του στους κληρονόμους του) ένα μικρό μέρος από την αύξηση της τιμής στην μεταπώληση του έργου. Πλέον θεωρείται άδικο, οι έμποροι τέχνης και οι πωλητές να κερδίζουν αποκλειστικά από την αύξηση της αξίας.

(3)     Από πλευράς δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, όταν κάποιος αγοράζει ένα πίνακα από μια γκαλερί, δεν αγοράζει και τα δικαιώματα σε αυτό το έργο. Αυτά παραμένουν στον καλλιτέχνη, εκτός εάν υπάρχει συγκεκριμένη συμφωνία εκχώρησης μεταξύ τους. Αυτό σημαίνει ότι ο νέος ιδιοκτήτης του υλικού πάνω στο οποίο είναι αποτυπωμένο το έργο, δεν μπορεί, για παράδειγμα, να αναπαραγάγει εκτυπώσεις του έργου και να τις πουλά χωρίς την άδεια του ιδιοκτήτη.

Είναι πάνω σε αυτή τη λογική που το Δικαίωμα Παρακολούθησης υπάρχει και μάλιστα, αυτό δεν μπορεί να τύχει περιορισμού.

Έτυχε να ασχοληθώ με αυτά μόλις το 2018, όταν εθελοντικά βοήθησα στην αναδρομική έκθεση Πρόωρα Παρών, του Χριστόφορου Σάββα (1924-1968). Αυτή τιμούσε ένα από τους πρωτοπόρους Κύπριους καλλιτέχνες του εικοστού αιώνα.  Δυστυχώς έφυγε όταν τα έργα του είχαν επιλεγεί να εκπροσωπήσουν την Κύπρο στο πρώτο της περίπτερο στην Μπιενάλε Βενετίας. 

Μάλιστα, η αναδρομική αυτή έκθεση εκπροσώπησε την Κύπρο στην Μπιενάλε Βενετίας το 2019.

Ανακάλυψα την ύπαρξη των προαναφερόμενων προνοιών, στην Κυπριακή έννομη τάξη, μιλώντας με την επιμελήτρια της έκθεσης και τους κληρονόμους του καλλιτέχνη.

Αυτό όμως που με εξέπληξε, ήταν η σχεδόν παντελής έλλειψη αναφοράς στους όρους δημοπρασιών στην Κύπρο.

Προς τιμή του το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού και το Point Centre for Contemporary Art, οργάνωσαν μία διάλεξη για το Δικαίωμα Παρακολούθησης ως μέρος της έκθεσης. Με ένα περίεργο τρόπο θα έλεγα ότι ταίριαζε στην διανοητική και πολιτιστική κληρονομιά του Σάββα.

Χρησιμοποιώντας αυτό ως αρχή, μαζί με τον εικαστικό Νίκο Κουρούσιη οργανώσαμε μια σειρά από διαλέξεις σε όλες τις επαρχίες της Κύπρου για να εξηγήσουμε την έννοια αυτή τόσον εικαστικά όσον και νομικά.

Υπήρχε εμφανής ανάγκη εφαρμογής αυτών των δικαιωμάτων αλλά την ίδια ώρα βγήκε στην επιφάνεια το παράλογο της μη εφαρμογής του Δικαιώματος Παρακολούθησης σε πωλήσεις κάτω από τις €3,000.  Είναι στην πραγματικότητα αυτές οι πωλήσεις που έχουν την ανάγκη προστασίας, έτσι ώστε ο δημιουργός να πάρει κάποια ανταμοιβή.

Έχοντας διαπιστώσει την ανάγκη τροποποίησης του νόμου, οι Οικολόγοι (ένας από τους εκπρόσωπους των οποίων ήταν στην διάλεξη στην Λάρνακα) ανέλαβε και κατέθεσε πρόταση νόμου για την τροποποίηση του τον Μάρτιο του 2019.  Τους ευχαριστώ για το ενδιαφέρον και την πρωτοβουλία.

Προ μερικών εβδομάδων το θέμα αναζωπυρώθηκε ως αποτέλεσμα του Covid-19. Είναι μια προσπάθεια να βοηθηθούν οι καλλιτέχνες παίρνοντας μέτρα για υποστήριξη αυτούς τους δύσκολους καιρούς.

Μάλιστα, αναμένεται ότι η Κοινοβουλευτική Επιτροπή Ενέργειας, Εμπορίου, Βιομηχανίας και Τουρισμού θα εξετάσει την τροποποίηση του νόμου και ευελπιστώ ότι όλα τα Κόμματα θα την υποστηρίξουν.

V ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Η Κύπρος έχει εναρμονιστεί με το Ευρωπαϊκό κεκτημένο αλλά, όπως και σε πολλές άλλες περιπτώσεις, δεν το έχει εφαρμόσει.

Τώρα είναι μία ευκαιρία να διορθώσουμε τα κακώς κείμενα και να δοθεί το δικαίωμα παρακολούθησης σε όλα τα εικαστικά έργα, ανεξαρτήτως τιμής.

Αυτό δεν είναι μόνο μια αναγνώριση για τους καλλιτέχνες αλλά και μια μικρή συνεισφορά στο χαμηλό τους εισόδημα, ιδιαίτερα όταν μιλάμε για νέους δημιουργούς.

Πιθανόν ο Χριστόφορος Σάββα, στον οποίο αυτή η τροποποίηση πρέπει να αφιερωθεί, να είναι Τελικά Παρών. 

* Ο Αχιλλέας Δημητριάδης είναι Δικηγόρος στο δικηγορικό γραφείο Λέλλος Π. Δημητριάδης Δ.Ε.Π.Ε.