69η επέτειος του Ενωτικού Δημοψηφίσματος - Οι άγνωστες πτυχές

Συμπληρώνονται σήμερα 69 χρόνια από το ιστορικό δημοψήφισμα της 15ης Ιανουαρίου 1950 όταν το 95,7% των Ελλήνων της Κύπρου τάχθηκε υπέρ της Ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα. Μιλώντας στην Πρώτη Εκπομπή του Ράδιο Πρώτο ο Υποψήφιος Διδάκτορας Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κύπρου

Μιχάλης Σταυρή σκιαγράφησε την ατμόσφαιρα της περιόδου και των αντιδράσεων των διαφόρων εμπλεκομένων στις εξελίξεις. Όπως εξήγησε στο δημοψήφισμα ψήφισαν για πρώτη φορά οι γυναίκες , οι νέοι από τα 18 τους χρόνια αλλά και οι Κύπριοι του εξωτερικού. Ανάμεσα στους ψηφίσαντες υπέρ της ένωσης με την Ελλάδα υπήρξε και αριθμός Τ/κ-μουσουλμάνων που κατοικούσαν στην Κύπρο.

Ο κ. Σταυρή είπε ότι το Ενωτικό Δημοψήφισμα της 15ης Ιανουαρίου 1950 διεξήχθη σε ένα τεταμένο εθνικά και πολωμένο παραταξιακά κλίμα, στον απόηχο του ελληνικού εμφυλίου και των συγκρούσεων των προηγουμένων ετών με αφορμή τις δημοτικές εκλογές του Μαΐου 1949 στο νησί και τη Διασκεπτική Συνέλευση.

Όσον αφορά την προεργασία είπε πως τοιενδεχόμενο διεξαγωγής δημοψηφίσματος είχε συζητήσει ο Μακάριος στα τέλη του 1949, ο οποίος ως Μητροπολίτης Κιτίου περιόδευσε στην Ελλάδα μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου. Την ίδια περίοδο, ζήτημα δημοψηφίσματος έθετε και ο Εθνικός Απελευθερωτικός Συνασπισμός (ΕΑΣ), ο οποίος ιδρύθηκε τον Δεκέμβριο του 1947 και βρισκόταν υπό τον έλεγχο του ΑΚΕΛ.

Τον Σεπτέμβριο του 1949 ο ΕΑΣ εισηγήθηκε συνεργασία με την Εθναρχία, με στόχο την υποβολή κοινού υπομνήματος στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ για το Κυπριακό, αλλά η Εθναρχία τήρησε αρνητική στάση. Όμως, παρά την απάντηση της Εθναρχίας, στις 3 Δεκεμβρίου 1949 η Αριστερά εγκαινίασε τη συλλογή υπογραφών προς υποστήριξη του υπομνήματος που θα απέστελλε στον ΟΗΕ.

Στις 18 Νοεμβρίου 1949, υπό την πίεση της πρωτοβουλίας της Αριστεράς για συλλογή υπογραφών, η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Κύπρου αποφάσισε τη διενέργεια δημοψηφίσματος προκειμένου να διακηρυχθεί επισήμως η βούληση των Ελλήνων της Κύπρου για εθνική αποκατάσταση.

Μια άλλη ενδιαφέρουσα παράμετρος που ανέδειξε ο κ. Σταυρή για το Δημοψήφισμα του 1950, ήταν η συμμετοχή Κυπρίων του εξωτερικού. Ήδη όπως εξήγησε, από τα μέσα Δεκεμβρίου 1949 εμφανίζονται δημοσιεύματα στον Τύπο, με τα οποία οι απόδημοι Κύπριοι ζητούσαν να εξευρεθεί τρόπος συμμετοχής τους.

Επιπλέον, επεσήμανε πως το Δημοψήφισμα του 1950, υπήρξε καινοτόμο ως προς τη διαδικασία του, αφού απέκτησαν για πρώτη φορά (με εξαίρεση το 1905, όταν ψήφισαν στις εκλογές των σχολικών εφορειών) δικαίωμα ψήφου, όχι μόνο ο αντρικός πληθυσμός, αλλά και οι γυναίκες του νησιού. Παράλληλα, το ηλικιακό όριο των εν δυνάμει ψηφοφόρων μειώθηκε από τα 21 έτη (1914) στα 18 γεγονός που προκάλεσε και την αντίδραση των βρετανών.

Η στάση των Τούρκων-μουσουλμάνων

Ερωτηθείς για την στάση των Τούρκων-Μουσουλμάνων την περίοδο εκείνη, ο κ. Σταυρή είπε πως την περίοδο εκείνη εντάθηκαν οι αντιδράσεις της τουρκικής κοινότητας του νησιού και το ενδιαφέρον της Τουρκίας για το Κυπριακό και στα τέλη του 1949 ι Τούρκοι της Κύπρου οργανώθηκαν ιδρύοντας την Ομοσπονδία Τουρκοκυπριακών Οργανώσεων, με στόχο την καλύτερη οργάνωση για αντιμετώπιση των κινήσεων των Ελλήνων. Σε σχέση με το δημοψήφισμα καθ’ εαυτό, είπε πως είχε επικρατήσει η άποψη ότι πολλοί Τούρκοι (πιθανώς λινοβάμβακοι) αγνόησαν τις υποδείξεις της ηγεσίας τους και υπέγραψαν για την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.

Διαβάστε το άρθρο του Μιχάλη Σταυρή «Αξιούμεν την Ένωσιν της Κύπρου…» στην Κυριακάτικη Σημερινή (13/01/2019)