Βιβλιόφιλοι: Στα πιο ψηλά ράφια της βιβλιοθήκης

Είναι η πιο αδικημένη κατηγορία των βιβλίων, αφού σπάνια μιλάει κανείς γι’ αυτά. Ακόμα και οι βιβλιοπαρουσιάσεις ή οι κριτικές ελάχιστα ασχολούνται με το είδος τους, ενώ οι όποιες εξαιρέσεις – κάτι τρικούβερτοι καυγάδες ανάμεσα σε γλωσσολόγους, κατά την πρώτη έκδοση – απλώς επιβεβαιώνουν τον κανόνα. Ύστερα άχνα.

Συνήθως τα βιβλία αυτής της συνομοταξίας – για τα ποικίλα Λεξικά μιλώ – βρίσκονται καταχωνιασμένα σε κατάκλειστα ντουλάπια, εξοστρακισμένα στα τελευταία ράφια της βιβλιοθήκης, ώστε το μάτι σου να μην τα φτάνει. Ή στριμωγμένα δίπλα σε τόμους παλιών εγκυκλοπαιδειών που ποτέ δεν τις

ανοίγεις πια (του Δρανδάκη, φέρ’ ειπείν, πρώην «Πυρσού») και πλάι στους ακόμα ογκωδέστερους τόμους του Duran και της Ιστορίας του Πολιτισμού του.

Οι περισσότεροι γνωρίζουν μόνο τα Ορθογραφικά και Ερμηνευτικά: του Μπαμπινιώτη, του Τεγόπουλου – Φυτράκη ή του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη και το επτάτομο Χρηστικό της Νεοελληνικής Γλώσσας (της Ακαδημίας).

Όμως ένα πλήθος άλλα Λεξικά, τα επί μέρους ή θεματικά λεγόμενα, πρέπει να ψάξεις πολύ για να τα βρεις. Ακόμα και στα ράφια των βιβλιοπωλείων χρειάζεται ν’ ανασκαλέψεις στοίβες, να παραμερίσεις ένα σωρό βιβλία για να τα εντοπίσεις. Ούτε σε πρώτη θέα βρίσκονται ούτε στις βιτρίνες θα τα δεις ποτέ. Πολλές φορές δεν γνωρίζεις πως υπάρχουν καν. Αν είσαι τυχερός και πέσεις πάνω τους, έχει καλώς.

Κι όμως, όποιος τα ’χει ανάγκη, ξέρει πόσο χρήσιμα εργαλεία είναι. Ήδη μετρώ στα ράφια καμιά τριανταπενταριά: Το λεξικό της Σύγχρονης Σκέψης (με θεωρίες, κινήματα κι ορολογίες που τις ακούς και δεν ξέρεις τι σημαίνουν), της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Πατάκη, το λεξικό της Πιάτσας, το λεξικό των -ισμών (από τον αβανγκαρντισμό μέχρι τον ωφελιμισμό), Το ταμείο της Καινής Διαθήκης· κι ακόμα το λεξικό των Επιθέτων του Δαγκίτση (ποια επίθετα κουμπώνουν χέρι – γάντι μ’ ένα ουσιαστικό) κι άλλα πολλά. Σίγουρα, θα υπάρχουν κι ένα σωρό ακόμα που τα αγνοώ.

Αν η συμβολή όλων αυτών στην πνευματική ανάπτυξη ενός λαού είναι σημαντική, το Αντιλεξικό της Νεοελληνικής του Βοσταντζόγλου πρέπει να θεωρείται και κάτι παραπάνω: θησαυρός πολύτιμος, σκέπη και καταφυγή· η μόνη διέξοδος όταν φτάνει στα όρια το μυαλό σου και κολλάει ο νους. Όταν αναζητάς τη λέξη – που το ξέρεις πως υπάρχει, αλλά δεν σου φανερώνεται –, τότε παρουσιάζεται ο Βοσταντζόγλου σαν Τον από μηχανής.

Πολλές φορές ευγνωμονώ αυτόν τον άνθρωπο σάμπως ένα πρόσωπο που μου άφησε ανεκτίμητη κληρονομιά. Ακόμα κι αν γυρεύεις ψύλλους στ’ άχυρα, εκεί μέσα θα τους βρεις. Διάθεση να ’χεις μόνο για να ψάχνεις. Να βυθίζεσαι στην αστείρευτη δεξαμενή – τι λέω; Στο πέλαγος – των λέξεων μέχρις ότου πεις με άφατη ικανοποίηση «αυτό γυρεύω». Ανάμεσα σε άπειρες καταγραμμένες εκδοχές, συνώνυμα, αντώνυμα και συναφή, «αυτό είναι» λες.

Ο Βοσταντζόγλου σού δίνει απεριόριστη δυνατότητα επιλογών και ως εκ τούτου καλλιεργεί στο έπακρο το γλωσσικό κριτήριο. Τόσο που να πιστεύεις ότι συμβάλλει ενεργά κι αυτός στο τελικό αποτέλεσμα της γραφής. Και είναι αλήθεια.

Αν τα άλλα λεξικά διευκρινίζουν τις απορίες σου εκ των υστέρων, αυτό εδώ αποτελεί ένα GPS των λέξεων, έναν πλοηγό κανονικό. Που σε οδηγεί στα δύσκολα, σε βγάζει από τα αδιέξοδα, ενίοτε και από το τέλμα, προσφέροντάς σου με γενναιοδωρία περισσή μιαν ιδέα ή το έναυσμα να πας πιο κάτω.

Με αφορμή το δικό του λεξικό γίνεται η σημερινή αναφορά στα βιβλία αυτού του είδους. Γιατί πρέπει να θυμόμαστε αυτούς που με ασφάλεια μας έβαλαν σε δρόμο· αυτούς που μας φυλάνε από γλωσσικές κακοτοπιές. Που μας συμπαραστέκονται δίχως τσιγκουνιές και, κρατώντας μας από το χέρι, μας δείχνουν τα περάσματα.

Δίπλα στα τόσα ευπώλητα κι άλλους τόσους σταρ ας ακούγεται καμιά καλή κουβέντα και για τους αφανείς εκείνους, που ξεχασμένοι εγκαταβιούν στα πίσω – πίσω ράφια της βιβλιοθήκης.

Διαβάστε επίσης:

Βιβλίο: Ακούει ζωές!

Βιβλίο: Οι προτάσεις της εβδομάδας

Βιβλιόφιλοι: Ένας «περίπατος» στα βιβλιοπωλεία πέριξ του Συντάγματος και του Κολωνακίου