Στην πρέσα λόγω Ιταλίας

Το κλίμα που διαμορφώνεται μετά τα... «Ιουλιανά» της Ιταλίας – με την απόρριψη του προταθέντος ως υπουργού Οικονομικών ευρωσκεπτικιστή Πάολο Σαβόνα από τον Πρόεδρο της Ιταλίας Σέρτζιο Ματαρέλα – βάζουν σε μαύρες σκέψεις ολόκληρο το ευρωσύστημα και σημαίνουν συναγερμό στην Αθήνα. Σε μικρότερο ενδεχομένως βαθμό – αλλά με μη προβλέψιμο τρόπο – αναμένεται να ρίξει τη σκιά της και η Ισπανία, της οποίας η επί θύραις πολιτική κρίση τεντώνει ακόμη περισσότερο τα νεύρα των

Η Ιταλία έχει μείνει ήδη τρεις μήνες χωρίς κυβέρνηση μετά τις εκλογές της 4ης Μαρτίου, οι οποίες οδήγησαν, ύστερα από πολλές και δύσκολες διαπραγματεύσεις, σε συμφωνία μεταξύ του Κινήματος Πέντε Αστέρων και της Λέγκας του Βορρά για τον σχηματισμό κυβέρνησης υπό τον καθηγητή νομικών Τζουζέπε Κόντε των Πέντε Αστέρων.

Τώρα αναμένεται ότι η ακυβερνησία θα παραταθεί, καθώς ο Πρόεδρος Ματαρέλα έδωσε την εντολή στον τεχνοκράτη Κάρλο Κοταρέλι, παλαιό στέλεχος του ΔΝΤ επί 25 χρόνια και της τράπεζας της Ιταλίας για άλλα έξι, ο οποίος ανέλαβε – δεδομένου ότι δεν πρόκειται να λάβει ψήφο εμπιστοσύνης στη Βουλή – να οδηγήσει την Ιταλία σε νέες εκλογές τον ερχόμενο Σεπτέμβριο.

Εν τω μεταξύ τα επιτόκια δανεισμού της γειτονικής χώρας ανεβαίνουν σε επίπεδα 2013, τα ασφάλιστρα κινδύνου επίσης, οι τράπεζες στριμώχνονται άσχημα, το ευρώ πιέζεται και οι Γερμανοί... κερδίζουν, αφού τα ομόλογά τους ακόμη μια φορά αναδεικνύονται σε ασφαλές πάρκινγκ χρήματος. Όλα αυτά συμβαίνουν επειδή οι περισσότεροι ανησυχούν για τρία πράγματα:

● Ότι στις επόμενες εκλογές θα ενισχυθούν τα αντιευρωπαϊκά κόμματα, ιδιαίτερα μετά τη βίαιη παρέμβαση στη σύνθεση της κυβέρνησης, η οποία ήδη χαρακτηρίζεται από πάρα πολλούς ως «ευρωπαϊκό πραξικόπημα» που φουσκώνει υπέρμετρα τα πανιά των – ακροδεξιών και μη – λαϊκιστών.

● Ότι οι εκλογές αυτές θα ερμηνευθούν – έστω, καθ’ υπερβολήν – ως δημοψήφισμα για την παραμονή της Ιταλίας στο ευρώ, με αποτέλεσμα μη προβλέψιμο.

● Ότι οι τεχνοκράτες (βλέπε Μάριο Μόντι, 2011-2012) επιχείρησαν ήδη μια φορά να «μεταρρυθμίσουν» την Ιταλία, αλλά απέτυχαν πλήρως και τώρα δεν θα πάρουν υπό τον Κοταρέλι ούτε ψήφο εμπιστοσύνης, άρα η Ιταλία πλησιάζει με... φόρα προς την ώρα των οριστικών της αποφάσεων, οι οποίες δεν είναι βέβαιο ότι θα την κρατήσουν εντός της τροχιάς του ευρώ, δεδομένου του τεράστιου χρέους της, το οποίο ουδείς αντιλαμβάνεται πώς θα καταστεί διαχειρίσιμο.

Την ίδια ώρα, στην Ισπανία, ο πρωθυπουργός Μαριάνο Ραχόι και το Λαϊκό Κόμμα βρίσκονται για πολλοστή φορά στη δίνη σκανδάλων διαφθοράς, αύριο και μεθαύριο συζητείται στη Βουλή η πρόταση μομφής εναντίον τους, οι τράπεζες και το χρηματιστήριο παίρνουν την κατιούσα και ο εφιάλτης μιας καταβύθισης σε κρίση για την τέταρτη οικονομία της ευρωζώνης είναι πιο ζωντανός από ποτέ – και λόγω της πολύ εντονότερης κρίσης στην Ιταλία.

Ευρωπαϊκοί εφιάλτες

Σε αυτό το κλίμα κρίσης, έντασης και αβεβαιότητας η ευρωζώνη επιστρέφει στην εποχή των αμφισβητήσεων για την ενότητά της σε βάθος χρόνου και διαπιστώνει ότι τα κρούσματα «αντιευρωπαϊσμού» – όπως συνήθως βαπτίζεται η έμπρακτη αμφισβήτηση της γερμανικής κυριαρχίας – ούτε περιθωριακά είναι, όπως στην περίπτωση της Ελλάδας, ούτε άνευ σημασίας για το μέλλον του «ευρωπαϊκού οικοδομήματος». Ήδη:

● Η δεύτερη σε μέγεθος οικονομία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Βρετανία) κινείται ταχέως προς την έξοδο (Brexit) κατόπιν δημοψηφίσματος.

● Στην τρίτη (Γαλλία) το φαινόμενο Λεπέν είναι μονίμως εγκατεστημένο και η ηγεσία Μακρόν τα βρίσκει εξ αρχής σκούρα λόγω της απόπειρας επιβολής μεταρρυθμίσεων.

● Στην τέταρτη (Ιταλία) η κατάσταση κινείται ακόμη μια φορά – ενδεχομένως την κρισιμότερη – εκτός ελέγχου.

● Στην πέμπτη (Ισπανία) η διαρκώς υποφώσκουσα κρίση φέρνει τη μια αντάρα μετά την άλλη – τράπεζες, Καταλωνία, σκάνδαλα – και η σταθερότητα τείνει να διαταραχθεί.

Όμως, αν η Βρετανία μπορεί να κριθεί ως μια πολύ ιδιαίτερη περίπτωση και η Γαλλία παραμένει – υπό όλο και δυσμενέστερες συνθήκες – τμήμα του άξονα της Ευρώπης και του ευρώ, η Ιταλία πρωτίστως και η Ισπανία δευτερευόντως αποτελούν τα τελευταία χρόνια βραδυφλεγείς βόμβες και ταυτοχρόνως τους μεγαλύτερους εφιάλτες για το ευρωσύστημα, διότι αμφότερες είναι πολύ μεγάλες για να διασωθούν και ακόμη μεγαλύτερες για να καταρρεύσουν.

Δεδομένου μάλιστα ότι και οι δύο αποτελούν τις μεγάλες οικονομικές δυνάμεις του ευρωπαϊκού Νότου, προβάλλει ακόμη εντονότερη η αντίθεση με τον οικονομικά πανίσχυρο Βορρά ως ένα ακόμη πολιτικό πρόβλημα της Ε.Ε. και του ευρώ.

Ας συνυπολογιστεί μάλιστα και το ότι για λογαριασμό του Νότου η Γαλλία έχει αναλάβει να υπερασπιστεί την ανάγκη μεταρρύθμισης του ευρωσυστήματος στην κατεύθυνση μιας περισσότερο αλληλέγγυας Ευρώπης, η οποία θα αναλαμβάνει εν συνόλω και θα επιμερίζει τους κινδύνους, αντί να πετροβολάει και να φυλακίζει σε μνημόνια κάθε χώρα που εκτροχιάζεται αδυνατώντας να ακολουθήσει την ξέφρενη πορεία του πλούσιου Βορρά.

Η κατάσταση στην Ιταλία και εν μέρει στην Ισπανία – η οποία ουδέποτε διέφυγε τον κίνδυνο ενός δικού της εκτροχιασμού – είναι σαφές ότι αποδυναμώνει τη διαπραγματευτική δυνατότητά της έναντι της Γερμανίας, η οποία άλλωστε βλέπει στη Γαλλία έναν ακόμη δυνητικό «μεγάλο ασθενή» και επιχειρεί να τη θέσει υπό τον μεταρρυθμιστικό και εξυγιαντικό ζυγό, τον οποίο το Παρίσι προσπαθεί εδώ και χρόνια να αποφύγει.

Ελληνικές ανησυχίες

Υπ’ αυτές τις συνθήκες η Αθήνα δεν έχει την πολυτέλεια να κοιμάται ήσυχη, καθώς οι τελευταίοι μήνες της πορείας προς την έξοδο από τα μνημόνια συμπίπτουν με την περίοδο της προεκλογικής αστάθειας και του προδιαγραφόμενου πολιτικού χάους στην Ιταλία και, ενδεχομένως, με έναν νέο γύρο αναταραχής στην Ισπανία. Το κακό για την Ελλάδα είναι ότι τον μεγαλύτερο τρόμο στα κέντρα εξουσίας της Ευρώπης προκαλούν:

● Τα ιλιγγιώδη χρέη της Ιταλίας – και δευτερευόντως της Ισπανίας.

● Ο κίνδυνος η Ιταλία, κυρίως, να βρεθεί σε κατάσταση αδυναμίας δανεισμού.

● Το φλερτ των Ιταλών ευρωσκεπτικιστών με την ιδέα μιας μεγάλης άφεσης χρέους, της τάξεως των 250 δισ. ευρώ.

1. Δεδομένου ότι η Ελλάδα ήδη διαπραγματεύεται τη δική της ρύθμιση χρέους, η οποία θα την καταστήσει περισσότερο αξιόχρεη στις αγορές κεφαλαίων μετά την έξοδο από τα μνημόνια, η χειρότερη συγκυρία τους αμέσως επόμενους μήνες είναι η αντιμετώπιση ενός ακόμη μεγάλου ζητήματος χρέους στο πλαίσιο της ευρωζώνης, ιδιαίτερα όταν αυτό αφορά την Ιταλία και όταν η ιταλική κρίση δεν θα έχει εκτονωθεί πριν από την ελληνική έξοδο.

Δεν είναι λίγοι αυτοί που ανησυχούν διότι θεωρούν πως η Γερμανία, ως ηγέτιδα της Ευρώπης, δεν θα ήθελε την Ελλάδα ως ένα «κακό παράδειγμα» ευνοϊκής αντιμετώπισης, η οποία θα τροφοδοτούσε περαιτέρω τις απαιτήσεις των ευρωσκεπτικιστών της Ιταλίας και, ενδεχομένως, άλλα αιτήματα σε άλλες χώρες για κοινοτικοποίηση των χρεών.

Διότι, αν οι διευκολύνσεις προς την Ελλάδα είναι απολύτως διαχειρίσιμες ακόμη και στην πιο ευνοϊκή από τις συζητούμενες μορφές τους, δεν συμβαίνει το ίδιο με τα αιτήματα για άφεση χρέους χωρών που χρωστάνε τρισεκατομμύρια.

Πλευρές της κυβέρνησης έως πρότινος θεωρούσαν ότι, αντιθέτως, η κρίση στην Ιταλία ενδεχομένως θα βοηθήσει την Ελλάδα, καθώς σε καμιά περίπτωση η ηγεσία της ευρωζώνης και οι επίσημοι δανειστές της χώρας μας δεν θα έπαιρναν το ρίσκο να συντηρήσουν ένα ακόμη ανοιχτό μέτωπο δημιουργώντας ανησυχίες στις αγορές για την αξιοπιστία της επιστροφής της Ελλάδας στην κανονικότητα.

2. Μια δεύτερη ανησυχία ωστόσο που σχετίζεται με τα ελληνικά προς αντιμετώπιση θέματα στην πορεία της εξόδου είναι αυτή ακριβώς για την εμπιστοσύνη των αγορών προς την Ελλάδα κατά τη μεταμνημονιακή περίοδο.

Στο εσωτερικό της χώρας – ενδεχομένως ως απάντηση στην κυβερνητική αισιοδοξία – επανέρχεται η πίεση εκ μέρους της Τραπέζης της Ελλάδος για αποδοχή μιας προληπτικής πιστωτικής γραμμής από την ΕΚΤ, καθώς η ύπαρξη του λεγόμενου «μαξιλαριού ρευστότητας» δεν θεωρείται επαρκής σε περίοδο που οι εντάσεις στις αγορές και οι πιέσεις προς τα ομόλογα της ευρωπαϊκής περιφέρειας είναι πολύ πιθανό να ενταθούν.

Η κυβέρνηση επιμένει βεβαίως στη θέση της περί «καθαρής εξόδου», αλλά δεν είναι ακόμη σαφές αν οι πιέσεις για την προληπτική γραμμή θα ασκηθούν εν τέλει μόνο από εγχώριους παράγοντες ή θα προκύψουν και από την πλευρά των δανειστών. Σε αυτή την περίπτωση δεν αποκλείεται η διαπραγμάτευση με τους δανειστές για τους όρους της εξόδου από το μνημόνιο να λάβουν διαστάσεις πολιτικής σύγκρουσης και στην κυβέρνηση να τεθούν νέα διλήμματα.

Σε αυτά τα δεδομένα θα πρέπει να συμπληρώσουμε ότι οι εκκρεμότητες πλεονάζουν, καθώς ακόμη δεν έχουν αρθεί στο σύνολό τους οι διαφωνίες μεταξύ Βερολίνου και ΔΝΤ για το ελληνικό θέμα, για την προοπτική παραμονής του Ταμείου στην Ελλάδα και για τον πιθανό ρόλο του. Ενδεχομένως η αρχική διάθεση απομάκρυνσης του ΔΝΤ να έχει υποχωρήσει, αφού η παρουσία του θεωρείται, εκ μέρος των ευρωπαϊκών κρατών και των αγορών, ως εγγύηση για την ομαλή πρόσβαση της Ελλάδας στις αγορές μετά τη λήξη των μνημονίων.

Για τον Αλέξη Τσίπρα θεωρείται ειλημμένη η απόφαση να διαβεί τον... Ρουβίκωνα και να περάσει στη μεταμνημονιακή εποχή διασφαλίζοντας μια «καθαρή έξοδο», τουλάχιστον με τους όρους που η ίδια η κυβέρνηση περιγράφει. Έως στιγμής τουλάχιστον, διότι ουδείς γνωρίζει τι θα συμβεί αν η κατάσταση στην Ιταλία εκτροχιαστεί και η ευρωζώνη μπει ξανά σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης...

Διαρκής η ρευστότητα στον ελληνικό περίγυρο

Η χαοτική κατάσταση στην Ιταλία και οι απειλές για την Ισπανία δεν είναι βεβαίως οι μόνοι παράγοντες ανησυχίας για την Ελλάδα. Αντιθέτως, όλα δείχνουν ότι θα πρέπει να μάθουμε να ζούμε με τη ρευστότητα που θα επικρατεί για χρόνια στην ευρύτερη περιοχή μας.

Ήδη η εσπευσμένη απόπειρα επίλυσης του ονοματολογικού – και όχι μόνο – της ΠΓΔΜ παράγει σειρά πολιτικών σεναρίων, κάποια εκ των οποίων οδηγούν ακόμη και σε εκλογές. Άλλωστε, μπορεί και εδώ η δημόσια διακήρυξη της κυβέρνησης να κάνει λόγο για εκλογές στη λήξη της θητείας της, ωστόσο από τη μια οι όροι της εξόδου από το μνημόνιο και από την άλλη τα πολιτικά απόνερα της υπόθεσης με το όνομα της ΠΓΔΜ μπορεί να δημιουργήσουν νέα πολιτικά δεδομένα.

Βεβαίως, μιλώντας για ρευστότητα, δεν μπορούμε σε καμιά περίπτωση να υποτιμήσουμε τον παράγοντα Τουρκία, η οποία αποτελεί μεν έναν μόνιμο κίνδυνο, αλλά τον τελευταίο χρόνο απειλεί με ανατροπή του στάτους στο Αιγαίο και την ανατολική Μεσόγειο, ενώ έχει ήδη παραβεί εμπράκτως τη Συνθήκη της Λωζάννης στη Συρία.

Προφανώς η κλιμάκωση της τουρκικής επιθετικότητας δεν σχετίζεται ευθέως ούτε με τους όρους εξόδου από τα μνημόνια ούτε με τη διευθέτηση του χρέους, ωστόσο αφ’ ενός αυξάνει τα πεδία πολιτικής ρευστότητας στα οποία κινείται η χώρα, αφ’ ετέρου υπενθυμίζει ότι ο πολιτικός σχεδιασμός της χώρας και των κομμάτων εξουσίας δεν μπορεί να προκύψει σε ήρεμα νερά – ούτε τώρα ούτε τα επόμενα χρόνια.

Όσο δυσάρεστο κι αν ακούγεται, η Ελλάδα καλείται να επιβιώσει και να βγει από την κρίση σε ένα περιβάλλον από το οποίο θα λείπουν πολλές – αν όχι οι περισσότερες – από τις αναγκαίες σταθερές...