Ρωσία-Κίνα: Από «σαράντα κύματα» οι σχέσεις των δύο χωρών

Στην παρούσα φάση η Ρωσική Ομοσπονδία και η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας διατηρούν στρατηγική σχέση συνεργασίας σε στρατιωτικό, διπλωματικό και οικονομικό επίπεδο.

Η έναρξη της δυναμικής βελτίωσης των σχέσεών τους χρονολογείται από το 2014, δηλαδή μετά τη ρωσική εισβολή στην Κριμαία, γεγονός που οδήγησε στην επιβολή κυρώσεων κατά της Ρωσίας και ακολούθως στην ενίσχυση των δεσμών της με την Κίνα και άλλες χώρες, προκειμένου να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις των εν λόγω κυρώσεων.

Αμφισβήτηση της παγκόσμιας τάξης πραγμάτων

Οι δυο χώρες αμφισβητούν την υφιστάμενη παγκόσμια τάξη πραγμάτων υπό την ηγεσία των ΗΠΑ. Λίγες ημέρες πριν από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία (4 Φεβρουαρίου 2022) ο Σι και ο Πούτιν εξέδωσαν Κοινή Δήλωση υπογραμμίζοντας τη δέσμευσή τους για «πραγματική πολυμερή σχέση» και «σεβασμό στα δικαιώματα των λαών να καθορίζουν ανεξάρτητα τα δικά τους μονοπάτια ανάπτυξης», την οποία ορισμένοι αναλυτές ερμήνευσαν ως «σχέδιο δημιουργίας μιας νέας διεθνούς τάξης πραγμάτων».

Σε γενικές γραμμές, το πρώτο μέρος της 16σέλιδης Κοινής Δήλωσης ασχολείται με τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα, το δεύτερο με την ενίσχυση των εταιρικών σχέσεων, το τρίτο με τις «σοβαρές διεθνείς προκλήσεις ασφάλειας» και το τελευταίο με τη Ρωσία και την Κίνα «ως παγκόσμιες δυνάμεις». Ειδικά, στο τρίτο μέρος Μόσχα και Πεκίνο αντιτίθενται στην τριμερή συμφωνία ασφαλείας AUKUS, αλλά και στην επέκταση του ΝΑΤΟ.

Εν όψει της συνάντησης της 4ης Φεβρουαρίου 2022 ο Πούτιν είχε υποστηρίξει σε άρθρο του για το κινεζικό πρακτορείο ειδήσεων Xinhua ότι «η συνολική στρατηγική εταιρική σχέση Ρωσίας – Κίνας έφτασε σε ένα άνευ προηγουμένου επίπεδο».

Επιπλέον η Κοινή Δήλωση επιβεβαίωσε ότι «οι νέες διακρατικές σχέσεις Ρωσίας και Κίνας είναι ανώτερες από τις πολιτικές και στρατιωτικές συμμαχίες της εποχής του Ψυχρού Πολέμου».
Πάντως, πέρα από τον επιδιωκόμενο παραγκωνισμό των Ηνωμένων Πολιτειών, οι προσεγγίσεις τους σε μια νέα τάξη πραγμάτων δεν συγκλίνουν.
● Το Πεκίνο φαίνεται να υποστηρίζει ένα μοντέλο το οποίο βασίζεται στις «αρχές της κρατικής κυριαρχίας» και της «μη ανάμειξης των εξωτερικών δρώντων στις εσωτερικές υποθέσεις».
● Η Μόσχα από την πλευρά της εναντιώνεται στη μονοπολική υπέρβαση των Ηνωμένων Πολιτειών και υποστηρίζει τις «νόμιμες σφαίρες επιρροής της», αλλά και τον «ενεργό ρόλο της στο διεθνές σύστημα».

Οικονομία και ενέργεια

Οι δύο χώρες είναι ιδρυτικά μέλη του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης (Shanghai Cooperation Organization – SCO), που επικεντρώνεται κυρίως σε θέματα ασφάλειας. Η μεταξύ τους στρατιωτική συνεργασία χαρακτηρίζεται ως σημαντική, καθώς περιλαμβάνει διεξαγωγή κοινών ασκήσεων, ανταλλαγή πληροφοριών, κοινή ανάπτυξη οπλικών συστημάτων, κοινές περιπολίες κ.λπ.

Προκειμένου να διευρύνουν περαιτέρω τη στρατιωτική τους συνεργασία, τον Νοέμβριο του 2021 υπέγραψαν έναν «Οδικό Χάρτη Στρατιωτικής Συνεργασίας για την περίοδο 2021-2025» (Road Map for Military Co-operation for 2021-2025).

Η Κίνα, προκειμένου να εκσυγχρονίσει τις ένοπλες δυνάμεις της, υπήρξε σημαντικός αγοραστής ρωσικών όπλων. Καθώς οι άμεσες εισαγωγές ρωσικού αμυντικού υλικού έχουν μειωθεί, εν μέρει λόγω των ρωσικών ανησυχιών για τη μεταφορά τεχνολογίας, η συνεργασία μεταξύ των δύο στρατών έχει καταστεί περισσότερο περίπλοκη.

Πάντως, μεταξύ 2016 και 2020, η Ρωσία ήταν μακράν η σημαντικότερη πηγή εισαγωγών όπλων της Κίνας, με μερίδιο 77% σε αυτές τις εισαγωγές.

Αντιπροσωπεύοντας το 18% των ρωσικών εξαγωγών όπλων, η Κίνα ήταν ο δεύτερος μεγαλύτερος πελάτης της Ρωσίας σε αυτά τα εμπορεύματα μετά την Ινδία.

Εκείνη τη χρονική περίοδο οι ρωσικές εξαγωγές όπλων στην Κίνα αυξήθηκαν κατά σχεδόν 50% σε σύγκριση με την προηγούμενη πενταετία.

Σήμερα, πιθανώς και ως συνέπεια της κρίσης του 2014 μεταξύ Ρωσίας και Δύσης μετά την παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας, η Ρωσία είναι πλέον πολύ πιο πρόθυμη να μοιραστεί προηγμένες αμυντικές τεχνολογίες με την Κίνα.

Σε στρατηγικό και τακτικό επίπεδο η Ρωσία επιδίωξε να αυξήσει τη συμμετοχή της σε στρατιωτικές ασκήσεις με την Κίνα, σε ναυτικές ασκήσεις, καθώς και σε κοινές αεροπορικές περιπολίες στην περιοχή του Ειρηνικού.

Η Ρωσία διεξάγει αυτές τις στρατιωτικές ασκήσεις προκειμένου να αναπτύξει και να βελτιώσει τη διαλειτουργικότητα με τις κινεζικές ένοπλες δυνάμεις, αλλά και να καταδείξει στην απέναντι πλευρά του Ειρηνικού ότι «παραμένει παίκτης στην περιοχή της Ασίας και του Ειρηνικού».

Σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας για το 2019, το ΑΕΠ της Ρωσίας ήταν 1.687 δισ. δολάρια και της Κίνας 14.280 δισ. δολάρια (σχεδόν 8,5 φορές μεγαλύτερο).

Το 2019 οι συνολικές εξαγωγές της Ρωσίας ανήλθαν σε 422,78 δισ. δολάρια, εκ των οποίων τα 56,79 δισ. δολάρια αφορούσαν εξαγωγές προς την Κίνα, οι οποίες την καθιστούσαν τον κορυφαίο εμπορικό εταίρο της Ρωσίας.

Την ίδια χρονιά οι εξαγωγές της Κίνας προς τη Ρωσία ανήλθαν σε 54,19 δισ. δολάρια (μόλις το 2,1% των συνολικών εξαγωγών της Κίνας, συνολικού ύψους 2.590,61 δισ. δολαρίων), καταδεικνύοντας τη σχετικά μικρή σημασία της Ρωσίας ως εξαγωγικού προορισμού για την Κίνα.

Το 2020 η Ρωσία κατατάχθηκε μόλις στη 14η θέση μεταξύ των εμπορικών εταίρων της Κίνας, παρά τις προσπάθειές της να στραφεί προς την Ασία, καθώς οι σχέσεις της με τη Δύση συνέχιζαν να επιδεινώνονται.

Η κινεζική οικονομία είναι σημαντικά μεγαλύτερη και δυναμικότερη από την αντίστοιχη ρωσική. Μετά την Ευρωπαϊκή Ένωση, η Κίνα συνιστά τη δεύτερη μεγαλύτερη εξαγωγική αγορά της Ρωσίας.

Το 2021, το 20% των εισαγωγών άνθρακα της Κίνας, το 15% των εισαγωγών πετρελαίου και το 8% των εισαγωγών φυσικού αερίου της προέρχονταν από τη Ρωσία. Φυσικά, καθοριστικό χαρακτηριστικό στοιχείο της διμερούς σχέσης τους είναι ο ρόλος της Ρωσίας ως βασικού παρόχου των εξαγωγών ενέργειας προς την Κίνα.

Σύμφωνα με το Oil & Gas Journal, την 1η Ιανουαρίου 2021 η Ρωσία διέθετε 47,8 τρισ. κυβικά μέτρα (tcm) φυσικού αερίου, τα μεγαλύτερα αποθέματα στον κόσμο.

Όπως αναφέρει η Υπηρεσία Ενεργειακών Πληροφοριών των ΗΠΑ (U.S. Energy Information Administration), το 2019 η Ρωσία ήταν η δεύτερη μεγαλύτερη πηγή αργού πετρελαίου της Κίνας, παρέχοντας περίπου το 15% των συνολικών εισαγωγών της.

Ο αγωγός Power of Siberia, που ολοκληρώθηκε πρόσφατα, όταν λειτουργεί με πλήρη δυναμικότητα, θα μπορούσε να καταστήσει την Κίνα τον δεύτερο μεγαλύτερο εισαγωγέα ρωσικού φυσικού αερίου μετά τη Γερμανία.

Ο Power of Siberia ξεκίνησε τη λειτουργία του τον Δεκέμβριο του 2019 παρέχοντας περίπου 5 δισ. κυβικά μέτρα ετησίως.

Ο μήκους 2.250 χιλιομέτρων Power of Siberia συνδέεται με το πεδίο Chayandinskoye (νοτιοανατολική Σιβηρία) και διασχίζει τα σύνορα της Κίνας στην επαρχία Χεϊλονγκτσιάνγκ (βορειοανατολική Κίνα). Αναμένεται να φτάσει στη μέγιστη απόδοση, περίπου 36,8 δισ. κυβικά μέτρα ετησίως, έως το 2025, παρέχοντας σημαντική ποσότητα φυσικού αερίου και μια ελκυστική εναλλακτική πηγή καυσίμου για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας σε μια περιοχή της Κίνας που χρησιμοποιεί υψηλά επίπεδα άνθρακα.
● Στις 4 Φεβρουαρίου 2022 οι δύο χώρες υπέγραψαν σύμβαση για την πρόσθετη ετήσια παράδοση 10 δισ. κυβικών μέτρων (bcm) ρωσικού φυσικού αερίου στην Κίνα, τουλάχιστον για τα επόμενα 25 χρόνια.
● Στις 28 Φεβρουαρίου, τέσσερις ημέρες μετά την έναρξη του ρωσικού πολέμου στην Ουκρανία, η Gazprom ανακοίνωσε ότι είχε υπογράψει σύμβαση για την κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου Soyuz Vostok, ως επέκταση του Power of Siberia μέσω της Μογγολίας, ο οποίος σχεδιάζεται να μεταφέρει ετησίως έως και 50 bcm ρωσικού φυσικού αερίου στην Κίνα. Τώρα πλέον, μετά την υπογραφή της σύμβασης, η Gazprom θα μπορεί να εξάγει στην Κίνα τα κοιτάσματα φυσικού αερίου που διέθετε μέχρι σήμερα στις ευρωπαϊκές αγορές ενέργειας.
● Επίσης, στις 4 Φεβρουαρίου 2022, η ρωσική εταιρεία πετρελαίου Rosneft υπέγραψε σύμβαση με την αντίστοιχη κινεζική εταιρεία China National Petroleum Corporation (CNPC), για την προμήθεια 100 εκατ. τόνων πετρελαίου στην Κίνα, μέσω του Καζακστάν, για τα επόμενα 10 έτη.

Αντίκτυπος της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία

Αναμφισβήτητα η αντίδραση του Πεκίνου στην πρόσφατη ρωσική εισβολή χαρακτηρίζεται ως ιδιαίτερα ευνοϊκή για τη Μόσχα σε σύγκριση με την εισβολή της Ρωσίας στη Γεωργία το 2008 και στην Κριμαία το 2014.

Προς το παρόν, είναι υπό διερεύνηση τόσο η ευνοϊκή προς τη Μόσχα στάση του Πεκίνου όσο και η πορεία της σινορωσικής στρατηγικής συνεργασίας. Επίσης, προς διερεύνηση είναι και μια σειρά ερωτημάτων, που σχετίζονται με το νέο status quo των σχέσεων Μόσχας – Πεκίνου:
● Θα μπορούσε η Κίνα να οδηγηθεί σε αλλαγή της εξωτερικής της πολιτικής λόγω της νέας εποχής στις σινορωσικές σχέσεις;
● Σε ποιον βαθμό το Πεκίνο θα μπορούσε να μειώσει τις επιπτώσεις των διεθνών κυρώσεων που επιβλήθηκαν κατά της ρωσικής οικονομίας;
● Γιατί η δυσπιστία, η κριτική και η σιωπηλή αντιπαλότητα παραμένουν μέρος των περίπλοκων δεσμών των δύο χωρών;
● Εκτός από το μεγαλύτερο πυρηνικό οπλοστάσιο, πόσο σημαντική θα είναι η Ρωσία σε 20 χρόνια από σήμερα;

Ο Βασίλης Γιαννακόπουλος είναι γεωστρατηγικός αναλυτής ([email protected])

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Ministry of Foreign Affairs of the People’s Republic of China, «Treaty of Good-Neighborliness and Friendly Cooperation Between the People’s Republic of China and the Russian Federation», 24 Jul 2001Rebecca M. Nelson & Karen M. Sutter, Congressional Research Service (CRS), «De-Dollarization Efforts in China and Russia», July 23, 2021Kremlin, President of Russia, «Joint Statement of the Russian Federation and the People’s Republic of China», February 4, 2022Jon Grevatt, Janes, «China, Russia approve 2021–25 road map to increase military co-operation», 24 November 2021JOCHHEIM Ulrich, European Parliament Think Tank, «China-Russia relations: A quantum leap?», March 30, 2022

Διαβάστε επίσης

Αρχίζουν τα δύσκολα στο ΠΑΣΟΚ

Ελληνοτουρκικά: Γιατί «πυροβολεί» την Αθήνα ο Ερντογάν

ΚΚΕ: Περιοδείες Κουτσούμπα με αιχμή τον τουρισμό και τις άθλιες συνθήκες εργασίας