Πόσο κινηματογράφο αντέχουν τα μυθιστορήματα;

Μπορεί και είναι φρόνιμο να μεταφερθεί στην μεγάλη οθόνη ένα κορυφαίο αριστούργημα της κλασικής λογοτεχνίας  ή εν πάση περιπτώσει απλώς ένα μυθιστόρημα, μια νουβέλα, ένα διήγημα;  Ως προς το πρώτο σκέλος της ερώτησης, προφανώς και μπορεί!

Έχουν μεταγραφεί στον κινηματογράφο τα περισσότερα αριστουργήματα της παγκόσμιας, κλασικής κυρίως, λογοτεχνίας αλλά και πάμπολλα κατοπινά έργα ενώ με αμείωτους ρυθμούς μεταφέρονται όλο και περισσότερα μυθιστορήματα στον κινηματογράφο. Το Netflix, μάλιστα, «διαβάζει» τα κείμενα των μυθιστορημάτων

Όσον αφορά στο δεύτερο σκέλος του ερωτήματος, το κατά πόσο, δηλαδή, αυτό είναι φρόνιμο, οι γνώμες διίστανται και οι απόψεις ποικίλλουν ώστε να μην υπάρχει στην ουσία, απάντηση.  Να ξεκαθαρίσουμε, ωστόσο, κάτι που αφορά τους φανατικούς των ειδών:  στην τέχνη όλα τα επιτρέπει το αποτέλεσμα. Το αποτέλεσμα δικαιώνει την πρόθεση. Ωστόσο, την δικαιώνει; Καθώς  η πρόκληση είναι τεράστια, αυτό λειτουργεί σε πολλούς ως πειρασμός για να πετύχουν κάτι ξεχωριστό ή να σπάσουν ευγενώς μαχόμενοι τα μούτρα τους.  

Ας επιχειρήσουμε μιαν αυθαιρεσία διαλέγοντας ένα απόσπασμα  στην τύχη από ένα βιβλίο που έχω μπροστά μου: Μρούνο Σουλτς , Απάντα τα πεζά, Εκδόσεις Καστανιώτη (το όποιο με την ευκαιρία συστήνουμε  ανεπιφύλακτα στους λάτρεις της στιλιστικής λογοτεχνίας). Πώς μπορεί να μεταφερθεί στον κινηματoγράφο το ακόλουθο απόσπασμα;  «Οι μέρες είχαν σκληρύνει από το κρύο και την πλήξη, σαν πολυκαιρισμένα καρβέλια ψωμί. Τις έκοβες με στομωμένα μαχαίρια, χωρίς όρεξη, σε μια κατάσταση τεμπέλικης υπνηλίας»…  

Είναι προφανές ότι αυτό το «σαν» της λογοτεχνίας δεν μεταφέρεται σε καμία περίπτωση   στον κινηματόγραφο. Άρα, μιλούμε για μιαν άλλη εκφραστική τέχνη ή μάλλον για έναν «συνεταιρισμό» πολλών τεχνών που με τα δικά του εκφραστικά μέσα, την υποκριτική, την θεατρικότητα, τα σκηνικά, την φωτογραφία, την μουσική, το μακιγιάζ κι ένα σωρό τέχνες και τεχνικές, μεταφέρει στην οθόνη μιαν εκδοχή του μυθιστορήματος. Με αυτή την έννοια, ακόμα κι αν η ταινία αρέσει περισσότερο από το μυθιστόρημα (πράγμα σπάνιο), μιλάμε για δυο διαφορετικά πράγματα, για δυο διαφορετικούς τρόπους έκφρασης και επικοινωνίας, για δυο διαφορετικά επίπεδα αίσθησης και αναδημιουργίας του κόσμου.

Άρα στην ουσία δεν υφίσταται καμία σύγκριση. Όποιος θέλει να απολαύσει τους Αθλίους του Ουγκώ, ανατρέχει στο βιβλίο και αν επιθυμεί, το βλέπει σε μιαν από τις εκδοχές του στον κινηματογράφο. Δεν τίθεται το ερώτημα καλύτερου ή χειροτέρου. Φυσικά και ο Μόμπι – Ντικ ή η φάλαινα  του Μέλβιλ δεν μπορεί να αποδοθεί στον κινηματογράφο ως κάτι ισάξιο ή ίδιο με το βιβλίο ακόμα κι αν την σκηνοθεσία την  υπογράφει ο Τζον Χιούστον και το σενάριο ο ίδιος με τον σπουδαίο Ρέι Μπράντμπουρι. Ούτε ο Σον Κόνερι με την ακαταμάχητη γοητεία του μπορεί να αποδώσει τον Βρόνσκι  στην Άννα Καρένινα του Τολστόι. Βέβαια όλες οι ταινίες μπορούν να θυμίζουν τα αριστουργήματα  της λογοτεχνίας αυτό δεν εξασφαλίζει στον σκηνοθέτη όσο ταλαντούχος κι αν αποδειχτεί ότι υπογράφει έναν αντίστοιχο αριστούργημα.  Ωστόσο, οι κινηματογραφικές μεταφορές μερικών μυθιστορημάτων, αν και πάντα διαφορετικές, σε πολλές περιπτώσεις πετυχαίνουν θαυμαστά  αποτελέσματα. Δίχως να είμαι ειδικός, ο Θάνατος στην Βενετία του Τόμας Μαν είναι έγινε μια υπέροχη ταινία από τον Βισκόντι, όπως πιο πρόσφατα και Ο μεγάλος Γκάτσμπυ  του Φιτζέραλντ από τον  Baz Luhrmann.

Από την άλλη  υπάρχει μια κατηγορία μυθιστορημάτων -για παράδειγμα τα αστυνομικά- των οποίων η κινηματογραφική φήμη μερικές φορές υπερβαίνει αυτήν του βιβλίου. Έτσι, έχουμε πολλά έργα του Κόναν Ντόιλ, της Αγκάθα Κρίστι, του Ρέιμον Τσάντλερ, του Ντάσελ Χάμετ, του Ζορζ Σιμενόν, του Ίαν Φλέμινγκ και άλλων πιο σύγχρονων που οι κινηματογραφικές αποδόσεις των έργων τους πιθανόν να επισκίασαν σε αρκετές περιπτώσεις τα βιβλία. Οι λόγοι είναι προφανείς καθώς η δράση αποτυπώνεται στην μεγάλη οθόνη περισσότερο εντυπωσιακά. Για παράδειγμα ο 007 είναι πλέον ένας κινηματογραφικός ήρωας. Όπως πάρα τις ιλιγγιώδεις  πώλησης της Άγκαθα Κρίστι ο λογοτεχνικός της ήρωας  Ηρακλής Πουαρό έχει αποτυπωθεί  ανεξίτηλα στην ομώνυμη σειρά  επεισοδίων με την μοναδική ερμηνεία του  Ντέιβιντ Σουσέι.

Σε ότι αφορά τα πάμπολλα έργα κλασικής κυρίως λογοτεχνίας που έχουν μεταφερθεί στην μεγάλη οθόνη, το Έγκλημα και τιμωρία θα παραμείνει πάντα το αριστούργημα του Ντοστογιέφσκι όπως έχει καταγραφεί  με ανεξίτηλα γράμματα στην ιστορία της λογοτεχνίας, με τον ίδιο τρόπο που το μυθιστόρημα του Αμερικανού συγγραφέα Μάριο Πούζο, Ο Νονός θα μείνει ως ένα από τα εμβληματικότερα  έργα του κινηματογράφου από τον Φράνσις Φορντ Κόπολα!

Εν κατακλείδι , όμως, πρέπει να έχουμε στο νου μας ότι το μυθιστόρημα και η κινηματογραφική του εκδοχή δεν είναι συγκρίσιμα μεγέθη. Η κινηματογραφική μεταφορά μυθιστορημάτων υψηλών απαιτήσεων ενέχει μεγάλους κινδύνους. Στην τέχνη δεν υπάρχουν απαγορεύσεις ούτε οδηγίες προς ναυτιλομμένους. Όπως είπαμε ήδη, όλα κρίνονται εκ του αποτελέσματος. Αυτό που κρατάμε, ωστόσο, ως συμπέρασμα, είναι ότι ποτέ δεν συγκρίνουμε ένα μυθιστόρημα  με μια ταινία.

Διαβάστε επίσης:

Το δάκρυ της Παναγίας, ο σεξισμός και ο Ζάκεμπεργκ στην Μεταελλάδα…

Βιβλίο: Ένα σκοτεινό δωμάτιο 1967-1974

Πρόταση βιβλίου: Ο πυρετός της ύπαρξης