Παραμένει αδύνατη η ανάκαμψη

08:41 1/6/2015 - Πηγή: Το Ποντικι

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΈντυπη Έκδοση

Του Θεόδωρου Παπαηλία Έχει υποστηριχθεί ότι η βύθιση της Ελλάδος στην κρίση δεν ήταν τυχαία, αλλά ένα επαπειλούμενο γεγονός που ύφερπε από τις αρχές της μεταπολεμικής περιόδου. Το ορθό συνεπώς είναι να εξετάζεται όχι γιατί προέκυψε, αλλά γιατί δεν συνέβη αυτή νωρίτερα (στις δεκαετίες 1960, ’70, ’80 κ.λπ.). 1. Οι οικονομικές εξελίξεις 2010 - 2014 Παρά τις ψευδαισθήσεις και τους έωλους ισχυρισμούς περί αποφυγής χρεοκοπίας λόγω ένταξης της χώρας στον μηχανισμό στήριξης, η ύφεση ήταν τέτοιου μεγέθους – Πίνακας 1 – που συρρίκνωσε το ΑΕΠ

κατά 25% (μεταξύ 2008-2013). Το ΔΝΤ υπολόγιζε ότι από το 2012 ή αρχές 2013 η Ελλάς θα εξήρχετο από το τέλμα. Η αστοχία των μαθητευόμενων αυτών διεθνών ολετήρων οδήγησε σε αλυσιδωτές πολιτικές εκρήξεις. Αντίστοιχα το PSI (το «κούρεμα» των ομολόγων) απεδείχθη ως έναν βαθμό απάτη. Κάτι λιγότερο από το 50% αφορούσε ελληνικές τράπεζες, ασφαλιστικά ταμεία και Έλληνες μικροομολογιούχους. Έτσι, το κράτος θα δανειζόταν εν συνεχεία για να διασώσει τράπεζες και ταμεία! Ο Πίνακας 1 αποτυπώνει την κατάπτωση. Οι επενδύσεις, το κρισιμότερο μέγεθος ανάπτυξης, τείνουν να εξαϋλωθούν, αφού δεν καλύπτουν ούτε τη φθορά του κεφαλαίου (κτήρια, μηχανήματα, κ.λπ.), με συνέπεια η συσσώρευση κεφαλαίου να κατακρημνίζεται. Συνεπώς, οι δυνατότητες διάσωσης είναι ανύπαρκτες. Το 2000 ο ακαθάριστος σχηματισμός κεφαλαίου ήταν διπλάσιος των αποσβέσεων· το 2013 είναι υποδιπλάσιος. Το 2014, σύμφωνα με εκτιμήσεις, σε πληθωρισμένες τιμές, το καθαρό εισόδημα βρισκόταν λίγο υψηλότερα του 2000. Άρα, κάθε λόγος περί success story συνιστά ευφυολόγημα και κάθε προσδοκία για γοργή ανάκαμψη ευσεβής πόθος. Πίνακας 1Βασικά μακροοικονομικά μεγέθη σε τρέχουσες τιμές σε εκατ. ευρώ

2000

2005

2008*

2010*

2013*

Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν σε αγοραίες τιμές

136.281

193.050

233.198

222.151

182.054

Αποσβέσεις παγίου κεφαλαίου

15.541

23.636

29.846

35.647

45.882

Καθαρό Εθνικό Εισόδημα σε αγοραίες τιμές

121.107

166.604

195.728

180.270

136.003

Ακαθάριστος Σχηματισμός Κεφαλαίου

31.778

41.322

55.996

38.955

23.682

Το ισοζύγιο εξαγωγών - εισαγωγών (Πίνακας 2) δείχνει να κλείνει αποκλειστικά σχεδόν λόγω της κατακρήμνισης των εισαγωγών, που προήλθε από τη μείωση των εισοδημάτων. Η μικρή πρόοδος των εξαγωγών σχετίζεται κυρίως με την κάμψη της τιμής του ευρώ. Πίνακας 2Εισαγωγές - εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών σε εκατομμύρια ευρώ

Τρέχουσες τιμές

2000

2005

2008*

2010*

2013*

Εισαγωγές

52.277

62.741

90.052

70.020

57.815

Εξαγωγές

33.882

44.807

56.271

49.414

53.014

Ισοζύγιο εξαγωγών - εισαγωγών

-18.395

-17.934

-33.781

-20.606

-4.801

Ο κλάδος των ορυχείων – Πίνακας 3 – τείνει να εξαφανιστεί, όπως και αυτός της βιομηχανίας και του εμπορίου. Το 2000 λειτουργούσαν στην κυρίως βιομηχανία 5.000 καταστήματα με 234.000 απασχολούμενους, έναντι 3.900 και 209.000 το 2010 αντιστοίχως. Το 2014 εκτιμάται ότι ο αριθμός των βιομηχανικών καταστημάτων έπεσε κάτω των 3.000 με απασχόληση περί τα 180.000 άτομα. Πίνακας 3 Καταστήματα ορυχείων και απασχόληση

Έτος

2000

2005

2010

Αριθμός καταστημάτων

776

717

462

Αριθμός απασχολουμένων

13.453

12.711

5.470

2. Η πολιτική συμπεριφορά σε συνθήκες πτώχευσης Ο πίνακας 4 αποτυπώνει – μια πρώτη προσέγγιση – την πολιτική συμπεριφορά ανά θέση στην αγορά εργασίας. Περίπου το 60-70% των αγροτών μένουν μάλλον αδιάφοροι από την πολιτική που ασκήθηκε μέχρι το 2015. Η έντονη δυσαρέσκεια αφορά το 30-40% και σχετίζεται είτε με κλασικούς ψηφοφόρους, που στέκονται σχετικά σταθερά εχθρικοί στην κυβερνητική πολιτική, είτε με μέρος αυτών που επλήγη έντονα την τελευταία πενταετία. Γενικά φαίνεται ότι ο κύριος όγκος κινείται σε μετριοπαθείς επάλξεις. Αυτό τεκμαίρεται από την παύση των αγροτικών κινητοποιήσεων (κατάληψη οδικών αρτηριών κ.λπ.). Μολονότι η θέση του μέσου αγρότη δεν βελτιώθηκε σε σχέση με την προηγούμενη δεκαετία, εν τούτοις αυτός, συγκρίνοντας τη δεινή κατάσταση στην οποία έχει βυθιστεί μεγάλο τμήμα των δημοσίων και ιδιωτικών υπαλλήλων και την εκτίναξη της ανεργίας, κρίνει ότι τα άλλα κοινωνικά στρώματα είναι περισσότερο θιγμένα και ως εκ τούτου δεν αντιδρά δυναμικά. Πίνακας 4Τάξεις (θέση στην αγορά εργασίας) και πολιτική συμπεριφορά

Κοινωνικά Στρώματα

Πληθυσμός (χιλιάδες)

% έντονα

δυσαρεστημένοι

Πλήθος έντονα δυσαρεστημένων

(χιλιάδες)

Αγρότες

500

30-40

150-200

Ιδιωτικοί Υπάλληλοι

& Εργάτες

1.310

770

Δημ. Υπάλληλοι

& Ανώτ. στελ.

790

70-80

550-630

Ελεύθεροι

Επαγγελματίες

& Εργοδότες

990

480

Συνολική απασχόληση

3.590

55- 59%

1.950-2.080

Συνταξιούχοι

2.700

65-70%

1.740-1.890

Άνεργοι

1.360

75-80%

1.010-1.090

Σύνολο

7.650

62-67%

4.700-5.060

Πηγή: Παπαηλίας Θ., Πολιτικά κόμματα και Οικονομική Πολιτική στην Ελλάδα (2010-2015), αδημοσίευτη έρευνα. Στον πίνακα δεν περιλαμβάνεται η συμπεριφορά των φοιτητών, οικοκυρών κ.λπ.

Το 40% των ιδιωτικών υπαλλήλων ανέχεται την πολιτική 2010-2014 είτε λόγω φόβου προς το χειρότερο, είτε επειδή παραμένουν παραδοσιακοί ψηφοφόροι, που έστω και δυσαρεστημένοι αποδέχονται τα πρώην κυβερνητικά κόμματα. Το ποσοστό αποδοχής μειώνεται αισθητά στους δημοσίους υπαλλήλους, που η συντριπτική πλειονότητά τους υπέστη αφαίμαξη περίπου 25-30% του εισοδήματός τους. Το κοινωνικό αυτό στρώμα υπέστη τη χλεύη των κυβερνώντων και των ΜΜΕ. Η στάση των αυτοαπασχολούμενων και των μικροεργοδοτών (απασχόληση κάτω των 10 ατόμων) φαίνεται μοιρασμένη μεταξύ δυσαρέσκειας και αποδοχής. Τούτο διότι αξιόλογο μέρος από αυτούς, το μεγαλύτερο, συνεχίζει να φοροδιαφεύγει, να εισφοροδιαφεύγει και γενικότερα να απαρτίζει το σημαντικότερο ποσοστό της αφανούς οικονομίας. Τμήμα, αν και μικρό, αυτής της πολυπληθούς ομάδας όχι μόνο δεν απώλεσε εισόδημα, αλλά μάλλον το μεγέθυνε. Τα 2/3 και πλέον των συνταξιούχων εναντιώνονται με οργή στις πολιτικές, όπως και το 75-80% των ανέργων. Μια γρήγορη επισκόπηση αναδύει την εικόνα της ελληνικής οικονομίας: Συνταξιούχοι και άνεργοι υπερβαίνουν το εργατικό δυναμικό. Κάτω από αυτούς τους όρους ο ΣΥΡΙΖΑ, ενώ είχε μια εκλογική δύναμη που επί μακρόν εκυμαίνετο μεταξύ 2,5% - 4,5%, βρέθηκε να κυριαρχεί με 36%. Στην πραγματικότητα η ισχύς του βρίσκεται πολύ χαμηλότερα και οι υπόλοιπες ψήφοι προέρχονται λόγω είτε διαμαρτυρίας, είτε αηδίας προς το πολιτικό σύστημα, είτε απόγνωσης. Ήταν γνωστό ότι ο ΣΥΡΙΖΑ, εξ ορισμού (λόγω αντικρουόμενων συνιστωσών), ούτε είχε ούτε μπορούσε να διαμορφώσει οικονομική και κοινωνική πολιτική, αφού συνιστά ένα σύνολο ατάκτων. Θα όφειλε η κυβέρνηση να εστιάσει τις προσπάθειες σε παραγωγή προϊόντων που έχουν εγχώρια προστιθέμενη αξία· με αυτό θα μείωνε την ανεργία και θα αύξανε το ΑΕΠ. Αλλά αυτό προϋποθέτει πρόγραμμα, κάτι που ξεφεύγει από τις δυνατότητές της. Έχοντας υπ’ όψιν τις ευρωπαϊκές εξελίξεις θα όφειλε να αντιπαρατάξει στους «διασώστες» και στους εδώ εκπροσώπους τους (την πρώην κυβέρνηση) οικονομικές δράσεις σε τρία επίπεδα. Ένα βραχυχρόνιο σχέδιο διάρκειας 5-6 μηνών, ένα μεσοχρόνιο 6-18 μηνών και ένα μακροχρόνιο 2 ετών και πλέον. Τα μέτρα του μεσοχρόνιου θα όφειλαν να ξεκινήσουν να υλοποιούνται από τον πρώτο μήνα, ώστε να αρχίσουν να αποδίδουν μετά από εξάμηνο. Τίποτε από αυτά δεν καταγράφθηκε. Αντίστοιχη ανικανότητα παρατηρείται στην αύξηση των φορολογικών εσόδων: ενώ η αντιμετώπιση των μεγαλοφοροφυγάδων είναι σχεδόν αδύνατη, σε όλο τον κόσμο οι ολιγάρχες λόγω του συστήματος παραμένουν στο απυρόβλητο, θα μπορούσε να συλληφθεί μέρος της φοροδιαφυγής των μικρομεσαίων. Η τραγωδία της χώρας είναι ότι το μέγιστο της τεράστιας μάζας των αυτοαπασχολουμένων και μικροεργοδοτών, που μαζί με τους αγρότες καλύπτουν περίπου το 45% του εργατικού δυναμικού, παραοικονομεί. Έτσι για παράδειγμα η κυβέρνηση δεν τόλμησε να αυξήσει τον ΦΠΑ στα νησιά, όταν με άλλες φοροαπαλλαγές θα μπορούσε να στηρίξει τους έχοντες πραγματική ανάγκη (κατοίκους άγονης γραμμής). Κατά την ίδια λογική επιτρέπει την πρόωρη συνταξιοδότηση σε μια χώρα που τείνουν οι συνταξιούχοι να γίνουν περισσότεροι από τους εργαζόμενους (το 15% και άνω του ΑΕΠ οδηγείται σε συντάξεις). Συνεπώς, με αυτή τη λογική ούτε βραχυχρονίως ούτε μεσοχρονίως είναι δυνατόν η κυβέρνηση να επιλύσει τα χρόνια δομικά προβλήματα της οικονομίας, άρα δεν μπορεί να αντιμετωπίσει την ανεργία και την κατάρρευση του κοινωνικού κράτους (υγεία, εκπαίδευση κ.λπ.). Εφ’ όσον διεθνώς ο ρόλος του δημοσίου συρρικνώνεται, η ανάπτυξη μέσω της κρατικής ενίσχυσης δεν φαίνεται να τυγχάνει της έγκρισης των δανειστών, οι οποίοι εμφορούνται από τον άκρατο φιλελευθερισμό. Η απότομη στροφή προς αυτούς θα επιφέρει πιθανώς, λόγω φυγόκεντρης δύναμης, απώλεια βουλευτών που ανδρώθηκαν κάτω από πολιτικές κράτους πρόνοιας. Βεβαίως, υπάρχει η στήριξη από τα κεντροδεξιά, αλλά η πολιτική εικόνα της 25ης Ιανουαρίου θα αλλάξει. Η χώρα βρίσκεται σε καυδιανά δίκρανα: η ένταξη στο ευρώ ήταν λάθος, αφού υπέσκαψε την ανταγωνιστικότητα· ωστόσο, η απομάκρυνση από αυτό, μετά την ύφεση 2010-14, τουλάχιστον βραχυχρόνια θα αποτελέσει ως έναν βαθμό συμφορά. Η πολιτική που υποστηρίζει ο ΣΥΡΙΖΑ είναι αδύνατον να υλοποιηθεί στις διεθνείς συνθήκες που επικρατούν. Άρα η κοινωνία βρίσκεται όπως και στη μετά την κατοχή περίοδο: Οι καταστραφέντες επιθυμούν έξοδο από το ευρωπαϊκό περιβάλλον· οι μεσαίοι το αποδέχονται ως το λιγότερο κακό. Εφ’ όσον η κυβέρνηση χρησιμοποιήσει τις τραπεζικές καταθέσεις, οι αντιδράσεις θα μεγεθυνθούν. Οι εκλογές θα αποτελέσουν διαφυγή του κόμματος από την κυβέρνηση. Είναι όμως δυνατόν αυτό όταν επί δεκαετίες επιδίωκε την εξουσία; 3. Οι προοπτικές Φάνηκε ότι οι δανειστές δεν έχουν συγκροτημένο πρόγραμμα, αφού εκτός από τον στόχο της μείωσης των ελλειμμάτων δεν διαθέτουν στρατηγική απεγκλωβισμού από την κρίση. Η εμπειρία του ΔΝΤ σχετίζεται περισσότερο με παρεμβάσεις στο έλλειμμα του ισοζυγίου πληρωμών (του εξωτερικού χρέους) και λιγότερο με εκείνες του κρατικού προϋπολογισμού. Η πολιτική που ασκεί είναι η απομείωση («κούρεμα») του χρέους, προκειμένου να δύναται να αποπληρώνεται το υπόλοιπο, και η παρέμβαση στην αγορά εργασίας (μείωση των μισθών, αποσάθρωση των εργασιακών σχέσεων κ.λπ.) ώστε να καταστεί η χώρα ανταγωνιστικότερη. Μολαταύτα, η συρρίκνωση του κόστους εργασίας συνιστά μια στατική προσέγγιση και σε κάθε περίπτωση δεν καλύπτει ούτε την αναγκαία συνθήκη. Η ικανή αλλά και γενικότερα το κρίσιμο σημείο εντοπίζεται στο τι θα παραχθεί, σε ποιους κλάδους ή προϊόντα έχει συγκριτικό πλεονέκτημα η χώρα. Σε κάθε περίπτωση ανακύπτουν δυο τουλάχιστον θέματα: 1 Η εργασία, παρά τις διαβεβαιώσεις όλων των οικονομολόγων μετά το 1870 και εντεύθεν ότι αποτελεί μικρό μέρος του κόστους και της ανταγωνιστικότητας, συνιστά κρίσιμο μέγεθος. Όπως οι κλασικοί είχαν σημειώσει (ο Marx θα στήριξε όλη την επιχειρηματολογία επ’ αυτού) ο βασικός προσδιοριστικός παράγοντας κερδοφορίας προκύπτει από την εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης. Ο Schumpeter θα έδινε το προβάδισμα στα κέρδη, τα οποία προκύπτουν όχι λόγω εκμετάλλευσης, αλλά λόγω καινοτομιών (από την παραγωγή ενός νέου προϊόντος μέχρι το άνοιγμα καινούργιων αγορών), θεωρία που στα πλαίσια ενός εθνικού κράτους έχει σοβαρή βάση. 2 Μετά το 1950, λόγω της παγκοσμιοποίησης, δημιουργείται σε υπερεθνική κλίμακα μια νέα συσσώρευση κεφαλαίου. Το κεφάλαιο χρησιμοποιεί την τεχνολογία αλλά και τη φθηνή εργατική δύναμη μεταφερόμενο στον Τρίτο Κόσμο. Η μικρή άνοδος του τελευταίου, λόγω αυτών των επενδύσεων, έχει ως συνέπεια την τάση αποβιομηχάνισης των ανεπτυγμένων χωρών. Οι συνέπειες είναι το κράτος πρόνοιας της Δύσης να καταρρέει. Μακροχρόνια όλος ο ευρωπαϊκός κόσμος – εφόσον δεν υπάρξουν βίαιες αναταράξεις – θα συρρικνωθεί και το επίπεδο διαβίωσης θα εμφανίζει τάσεις οπισθοχώρησης. Η βελτίωση του αντίστοιχου επιπέδου των αναδυόμενων οικονομιών θα είναι μικρή. Αλλά αυτές (οι BRICS λόγου χάριν) δεν πρόκειται να αγγίξουν τα όρια των χωρών της Δύσης. Εάν ανέλθουν σημαντικά οι μισθοί σε εκείνες, τότε το κεφάλαιο θα μεταβεί σε άλλα λιγότερο ανεπτυγμένα εδάφη. Υπ ’αυτήν την έννοια και η ανάπτυξη των αναδυόμενων, πέραν ενός σημείου, είναι αμφίβολη. Στην Ελλάδα δύσκολα θα επιτευχθεί εκβιομηχάνιση εκ νέου (όταν και η Βρετανία δυσκολεύεται να το επιτύχει). Ως εκ τούτου, μόνο κλάδοι «ελαφριάς» βιομηχανίας (όπως ο τουρισμός) και κάποια αγροτική παραγωγή είναι δυνατόν να επιβιώσουν μεσοχρονίως. Συνεπώς, οι όποιες διακηρύξεις (μνημόνια) των δανειστών συνιστούν συνονθύλευμα χωρίς μακροχρόνιο αντίκρισμα. Η λογική που υποκρύπτεται είναι ότι η χώρα πρέπει να βρεθεί στην τάξη της, δηλαδή στο επίπεδο κρατών χαμηλότερης οικονομικής ανάπτυξης – Πίνακας 5. Άρα, κάθε διακήρυξη των «διασωστών» περί ενιαίου ευρωπαϊκού χώρου είναι αστήρικτη και κάθε παραίνεση ότι μέσω λιτότητας θα επιτευχθεί υψηλό επίπεδο διαβίωσης παραμένει αλυσιτελής. Πίνακας 5Κατά κεφαλήν ΑΕΠ (σε ευρώ)

Κράτη / Έτος

1995

2000

2005

2008

2010

2013

EU28 -

14.600

19.000

22.400

25.000