Ο πολιτειακός χαρακτήρας των ελληνικών δημοψηφισμάτων

Μέρος ΠρώτοΠΟΛΙΤΙΚΗΈντυπη Έκδοση Τους τελευταίους μήνες ζήσαμε το «μεγαλείο» της δημοκρατίας μέσα από μια σειρά εκλογικών διαδικασιών, μεταξύ των οποίων και το δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου 2015. Το αμέσως προηγούμενο είχε διενεργηθεί στις 8 Δεκεμβρίου 1974. Για τη συνταγματικότητα του τελευταίου δημοψηφίσματος όσο και για το ασαφές και ομιχλώδες ερώτημά του πολλά ελέχθησαν. Γεγονός ωστόσο είναι ότι διενεργήθηκε και καταγράφηκε στην ιστορία των δημοψηφισμάτων του νεοελληνικού κράτους. Το χαρακτηριστικό των δημοψηφισμάτων είναι η σαφής διατύπωση ενός ζητήματος υπό μορφή ερωτήσεως, πάνω στο οποίο καλούνται να απαντήσουν επίσης ξεκάθαρα οι πολίτες. Ως εκ τούτου σχετίζονται έμμεσα με την ιδέα της άμεσης δημοκρατίας, στο πλαίσιο της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Οι χώρες που υιοθέτησαν πρώτες την ιδέα του δημοψηφίσματος Η ιστορία τους αρχίζει από τη Μασαχουσέτη, πόλη στην οποία διενεργήθηκε το πρώτο δημοψήφισμα το 1778. Οι πολίτες της πολιτείας της Μασαχουσέτης κλήθηκαν στις κάλπες προκειμένου να εγκρίνουν ή να απορρίψουν το αμερικανικό Σύνταγμα. Την αμερικανική αυτή αδιαμφισβήτητα δημοκρατική διαδικασία ενστερνίστηκαν και εφάρμοσαν οι Γάλλοι στη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης. Μάλιστα οι Ελβετοί οργάνωσαν συστηματικά αυτή τη δημοκρατική διαδικασία, την οποία έθεσαν σε λειτουργία με το Σύνταγμα του 1848. Η πρακτική των δημοψηφισμάτων έτυχε ευρύτερης αποδοχής μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο που ο θεσμός του δημοψηφίσματος καθιερώθηκε στα Συντάγματα πολλών χωρών του κόσμου. Το πρώτο ελληνικό δημοψήφισμα Στην Ελλάδα το πρώτο δημοψήφισμα έγινε το τελευταίο δεκαήμερο του Νοεμβρίου του 1862, με πρωτοβουλία της προσωρινής κυβέρνησης, που είχε προκύψει από την έκπτωση του Όθωνα, με αντικείμενο το πρόσωπο του νέου βασιλιά. Συγκεκριμένα, οι εξελίξεις είχαν ως εξής: Τη νύχτα 10 προς 11 Οκτωβρίου εκδίδεται Ψήφισμα του Έθνους για την κατάργηση της Βασιλείας του Όθωνα ως ακολούθως: «Τα δεινά της Πατρίδος έπαυσαν. Άπασαι αι επαρχία και η Πρωτεύουσα συνενωθείσαι μετά του Στρατού έθεσαν τέρμα εις αυτά, ως κοινή έκφρασις του Ελληνικού Έθνους ολοκλήρου Κηρύττεται και ψηφίζεται: Η Βασιλεία του Όθωνος καταργείται. Η Αντιβασιλεία της Αμαλίας καταργείται. Προσωρινή Κυβέρνησις συνιστάται όπως κυβερνήσει το Κράτος μέχρι συγκαλέσεως της Εθνικής Συνελεύσεως συγκειμένης εκ των εξής πολιτών: Δημητρίου Βούλγαρη, Προέδρου. Κωνσταντίνο Κανάρη, Βενιζέλου Ρούφου». Το δημοψήφισμα αυτό είχε μια ιδιαιτερότητα, μια και οι πολίτες ψήφιζαν φανερά. Πρώτος στις προτιμήσεις αναδείχτηκε ο Άγγλος πρίγκιπας Αλφρέδος, ο οποίος έλαβε 230.701 ψήφους. Ένα ακόμα χαρακτηριστικό εκείνου του δημοψηφίσματος ήταν ότι 93 πολίτες εκλογείς ψήφισαν υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας. Οι ιδιαιτερότητες ωστόσο αυτού του δημοψηφίσματος κορυφώθηκαν με τη μη αποδοχή της εκλογής του από τον Αλφρέδο, καθώς το Πρωτόκολλο του Λονδίνου του 1830 απαγόρευε την εκλογή στον ελληνικό θρόνο μέλους των δυναστειών των τριών Μεγάλων Δυνάμεων (Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας), που είχαν εμπλακεί στην ανεξαρτησία της Ελλάδας. Τελικά η λύση δόθηκε από την Εθνοσυνέλευση στις 18 Μαρτίου 1863. Νέος βασιλιάς των Ελλήνων επελέγη ο Δανός πρίγκιπα Γεώργιος του οίκου Χολστάιν-Σόντερμπουργκ-Γκλίξμπουργκ. Η ελληνική εκδοχή των δημοψηφισμάτων Από το 1920 έως και το 2015 έχουν διεξαχθεί οκτώ συνολικά δημοψηφίσματα. Κυρίαρχο θέμα αυτών των δημοψηφισμάτων, στα έξι από τα οχτώ, ήταν το πολιτειακό ζήτημα, δηλαδή αν θα έχει η χώρα βασιλευομένη ή αβασίλευτη δημοκρατία. Ένα ζητούσε την έγκριση του Συντάγματος και το τελευταίο διενεργήθηκε με την αιτίαση του εθνικού θέματος. Ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο αυτών των δημοψηφισμάτων είναι ότι τα τρία από αυτά διενεργήθηκαν από δικτατορικά καθεστώτα. Εδώ να σημειώσουμε ότι το δημοψήφισμα θεσμοθετήθηκε για πρώτη φορά στη χώρα μας με το Σύνταγμα του 1927 (άρθρο 125 παρ. 2) και αφορά το συνταγματικό δημοψήφισμα. Στο τελευταίο δημοψήφισμα πολλοί ήταν εκείνοι οι οποίοι, εκτός των άλλων αντιρρήσεών τους, θεώρησαν ότι έχει σαφή δημοσιονομικό χαρακτήρα, πράγμα που προσκρούει στο ισχύον Σύνταγμα του 1975 στο άρθρο 44 παρ. 2, όπως τροποποιήθηκε με την αναθεώρηση του 1986 και τον εκτελεστικό νόμο 4023/11. Έτσι το δημοψήφισμα προκηρύσσεται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας για ψηφισμένα νομοσχέδια που ρυθμίζουν σοβαρό κοινωνικό ζήτημα, εκτός από δημοσιονομικά. Προηγουμένως πρέπει αυτό να έχει αποφασιστεί από τα τρία πέμπτα του συνόλου των βουλευτών, δηλαδή από 180 βουλευτές, κατόπιν προτάσεως των δύο πέμπτων του συνόλου, δηλαδή από 120 βουλευτές. Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος είναι δεσμευτικό, όταν στην ψηφοφορία λάβει μέρος τουλάχιστον το 50% των εγγεγραμμένων στους εκλογικούς καταλόγους. Επίσης δημοψήφισμα προκηρύσσεται για κρίσιμα εθνικά θέματα από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, ύστερα από απόφαση της απόλυτης πλειοψηφίας του όλου αριθμού των βουλευτών, δηλαδή από 151 βουλευτές, που λαμβάνεται με πρόταση του Υπουργικού Συμβουλίου. Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος είναι δεσμευτικό, όταν στην ψηφοφορία λάβει μέρος τουλάχιστον το 40% των εγγεγραμμένων στους εκλογικούς καταλόγους. Αυτή την αιτίαση του κρίσιμου εθνικού ζητήματος ισχυρίστηκε η κυβέρνηση των ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝ.ΕΛΛ. προκειμένου να προχωρήσει στο τελευταίο δημοψήφισμα. Συμπερασματικά Σε γενικές γραμμές ο θεσμός του δημοψηφίσματος στην Ελλάδα χρησιμοποιήθηκε, εκτός δυο περιπτώσεων, στη «μάχη» της βασιλευομένης με την αβασίλευτη δημοκρατία που δόθηκε στη χώρα μας αρχής γενομένης από την πρώτη μέρα που πάτησε το πόδι του στη χώρα μας ο Όθωνας. Συμπερασματικά λοιπόν μπορεί να ισχυριστεί κάποιος ότι το πολιτειακό ζήτημα υπήρξε αντικείμενο των ελληνικών δημοψηφισμάτων, ένα ζήτημα που λύθηκε οριστικά και αμετάκλητα για την πατρίδα μας το 1974 με ένα ακόμα δημοψήφισμα όπου ο ελληνικός λαός κλήθηκε για πολλοστή φορά στην ιστορία του νεοελληνικού Έθνους να αποφασίσει για το αν επιθυμεί την κοινοβουλευτική δημοκρατία ή τη βασιλευομένη. Η αβίαστη ανάγνωση των αποτελεσμάτων, η αξιοπιστία και οι ιστορικές συγκυρίες στις οποίες αυτά τα δημοψηφίσματα διεξήχθησαν οδηγούν τον σημερινό αναγνώστη σε ασφαλή συμπεράσματα για την απόλυτη και διαχρονική θέση του ελληνικού λαού απέναντι στη βασιλεία. Έτσι μπορεί επίσης αβίαστα κάποιοςς να ισχυριστεί ότι αυτό το ζήτημα έκλεισε διά παντός για τη χώρα μας, μια χώρα όπου η βασιλεία δεν στηρίζεται σε καμιά παράδοση, πράγμα που τη θέτει εκτός της ιστορικής της πραγματικότητας και μοίρας. δημοψηφίσματαιστορίαΕλλάδαΔημοκρατίαIssue: 1880Issue date: 03-09-2015Has video: