Η «Φιλική Εταιρεία» του ελληνικού απελευθερωτικού αγώνα

ΕΛΛAΔΑΈντυπη Έκδοση

Στις 14 Σεπτεμβρίου του 1814 συναντήθηκαν στην Οδησσό τρεις άνδρες ελληνικής καταγωγής έχοντας στο μυαλό τους μιαν αλλόκοτη ιδέα: να συστήσουν μια μυστική εταιρεία η οποία θα οργάνωνε την Ελληνική Επανάσταση εναντίον της πανίσχυρης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

α άτομα αυτά δεν διέθεταν κάποιο ι­διαίτερο κύρος, κάποια ξεχωριστή ι­κανότητα, πλούτη ή έστω τα απαραί­τητα πνευματικά εφόδια (με εξαίρε­ση τον Τσακάλωφ, ο οποίος είχε φοιτήσει στο πανεπιστήμιο στο Παρίσι) που να δικαιολογεί στο ελάχιστο το εγχείρημά τους, το οποίο αντι­κειμενικά στερείτο σοβαρότητας και… τύχης. Κι όμως, στην Ιστορία δεν είναι ούτε η πρώτη ούτε η τελευταία φορά που το ανθρωπίνως αδύνατο γίνεται δυνατό.

Ο Νικόλας Σκουφάς 35 ετών με καταγωγή α­πό το Κομπότι της Άρτας, ο Αθανάσιος Τσακά­λωφ από τα Ιωάννινα και ο Εμμανουήλ Ξάνθος από την Πάτμο έμελλε να εκφράσουν και να κι­νητοποιήσουν τον βαθύτερο πόθο του ελληνι­σμού, την απελευθέρωσή του από τον οθωμα­νικό ζυγό. Και μόνο αν αναλογιστεί κανείς τούς συσχετισμούς των δυνάμεων και την τότε από­λυτα δυσμενή για παρόμοιες εξεγέρσεις διεθνή κατάσταση, ιδιαίτερα όπως αυτή εκφράστηκε έναν χρόνο αργότερα με τη σύσταση της Ιεράς Συμμαχίας, αντιλαμβάνεται όχι μόνο το παρά­τολμο αυτής τη ιδέας, αλλά το εντελώς απίθα­νο ενδεχόμενο να πραγματοποιηθεί.

Δεν ήταν η πρώτη φορά που ο Σκουφάς ερ­χόταν αντιμέτωπος με την ιδέα της απελευθέ­ρωσης του γένους. Ήδη είχε προϊδεαστεί από τον Κωνσταντίνο Ράδο, έναν Γιαννιώτη έμπορο της Ρωσίας, σπουδασμένο στην Πίζα της Ιταλί­ας, ο οποίος είχε προσπαθήσει δυο χρόνια νω­ρίτερα να ιδρύσει στη Μόσχα ελληνική επανα­στατική εταιρεία, στην οποία υπολόγιζε και τον Σκουφά. Αλλά και ο Τσακάλωφ διέθετε επανα­στατικό παρελθόν καθώς είχε υπάρξει ιδρυτικό μέλος το 1809 στο Παρίσι της εταιρείας « Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον», που υπήρξε τρόπον τινά ένας πρόδρομος της Φιλικής Εταιρείας. Πι­θανολογείται μάλιστα ότι και αυτός ήταν επηρε­ασμένος από τον Ράδο, που υπήρξε φίλος και συμπατριώτης του. Ο Ξάνθος, τέλος, είχε μυη­θεί το 1813 στην Τεκτονική Στοά της Λευκάδας και, όπως ο ίδιος διατεινόταν, είχε κατανοήσει τη δύναμη της ενώσεως.

Με βάση, καθώς φαίνεται, αυτές τις κοινές τους εμπειρίες στις οργανώσεις, συνέστησαν τη δική τους Φιλική Εταιρεία με κάθε μυστικό­τητα. Οι κανόνες της ήταν αυστηρά συνωμοτι­κοί και η επιλογή των μελών θα γινόταν ύστερα από μεγάλες δοκιμασίες. Η οργάνωση, πράγ­ματι, στα πρώτα της χρόνια έως και το 1817 δεν

ξεπέρασε τα 30 μέλη, τα οποία στρατολόγησε από τον ελληνισμό της Ρωσίας και της Μολδο­βλαχίας, ενώ δοκιμάστηκε συγχρόνως και από ένα σωρό δυσκολίες. Το 1918 άρχισαν να στρα­τολογούνται μέλη από τον ελλαδικό χώρο ενώ ταυτόχρονα τα ηγετικά της στελέχη εγκαταστά­θηκαν στην Κωνσταντινούπολη, πράγμα που άλλαξε ριζικά τη δυναμική της Εταιρείας. Στην καρδιά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η Ε­ταιρεία στρατολογούσε ένα στα πέντε της μέλη της (δίχως αυτά να ανήκουν στους ανώτερους κληρικούς και στην τάξη των Φαναριωτών). Την επόμενη χρονιά στην Εταιρεία μυήθηκαν αρ­κετοί οπλαρχηγοί της Πελοποννήσου αλλά και άνθρωποι από τα νησιά του Αιγαίου και Ιονίου πελάγους. Η Εταιρεία αριθμούσε πλέον περί τα 3.000 μέλη.

Η ραγδαία ανάπτυξή της που ακολούθησε και η αύξηση των μελών της έθεσαν σε κίνδυ­νο τη βασική αρχή της μυστικότητας και η απο­κάλυψη της Εταιρείας και του σκοπού της ήταν πλέον πολύ πιθανή. Υπήρξαν περιπτώσεις με­λών που χρησιμοποίησαν την Εταιρεία ως μέσο πλουτισμού, όπως αναφέρει κι ο Κ. Κωστής στο έργο του «Τα κακομαθημένα παιδιά της Ιστορί­ας»: «Οι εσωτερικές τριβές και συγκρούσεις με­ταξύ των μελών της Εταιρείας – ορισμένοι από αυτούς επεδίωξαν να τη χρησιμοποιήσουν ως μέσο για τον πλουτισμό τους – έκαναν το έργο της στρατολόγησης νέων μελών ακόμα πιο δύ­σκολο. Ο ηγετικός πυρήνας της Εταιρείας αντέ­δρασε, προσπαθώντας να επιβάλει αυστηρότε­ρους κανόνες επιλογής μελών, δεν δίστασε δε να σκοτώσει έναν τουλάχιστον από τους αντα­γωνιστές του, προκειμένου να αποφύγει τις δι­αρροές των πληροφοριών»…

Η «Αόρατη Αρχή»

Από την πρώτη στιγμή, η Εταιρεία καλλιέργη­σε την εντύπωση ότι στην κεφαλή της οργάνωσής της υπήρχε μια «Αόρατη Αρχή». Αυτή ακρι­βώς η ασάφεια και μόνο δημιουργούσε ένα ευ­νοϊκό κλίμα και προσέδιδε στην Εταιρεία κύρος. Αυτή η κρυφή δύναμη ήταν ικανή ακόμα και με την ανυπαρξία της να εξυπηρετεί τους σκοπούς και τις επιδιώξεις της. Βέβαια, πίσω από αυτήν την «Αόρατη Αρχή», κάθε λογικός συνειρμός δι­έκρινε τη Ρωσία, η οποία ήταν έτσι κι αλλιώς η έδρα πολλών και σημαντικών ελληνικών οικο­γενειών. Η «Αόρατη Αρχή», κοντολογίς, θεωρεί­το ο ίδιος ο τσάρος ως υπερασπιστής των εθνικών μας συμφερόντων. Έτσι, η Εταιρεία έδρα­σε στην ουσία ώς το 1820, με ελάχιστες εξαιρέ­σεις, κρυμμένη πίσω από μια «Αόρατη Αρχή», που στην ουσία ήταν ανύπαρκτη.

Μετά το 1820 ετέθη εκ των πραγμάτων το κρίσιμο ζήτημα της ηγεσίας της οργάνωσης, που ώς τότε τη διαχειρίζονταν άσημες προσω­πικότητες δίχως ευρύτερο κύρος και επιρροή, όπως και η αποκάλυψη αυτής της «Αόρατης Αρχής». Τα πολλαπλάσια μέλη της οργάνωσης απαίτησαν μια στιβαρή ηγεσία και περισσότερο σαφείς διαβεβαιώσεις για τις δυνατότητές της. Έτσι, έπεσε στο τραπέζι των επιλογών το όνομα του Ιωάννη Καποδίστρια, ενός διαπρεπούς Έλ­ληνα, που υπηρετούσε στην αυλή του τσάρου ως πανίσχυρος και σημαντικότατος υφυπουρ­γός των Εξωτερικών του. Η επιλογή φαινόταν και ήταν τέλεια, μια και συνδύαζε το ιδανικό η­γετικό πρόσωπο αλλά και την ενσάρκωση της περίφημης «Αόρατης Αρχής». Ωστόσο, ο Καποδίστριας αρνήθηκε να αναλάβει αυτόν τον ρόλο και τότε η ηγεσία της Εταιρείας βρήκε τον αμέσως καταλληλότερο, που δεν ήταν άλ­λος από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, του οποίου ο πατέρας Κωνσταντίνος υπήρξε ηγεμόνας των παραδουνάβιων περιοχών και κατέφυγε τελικά στη Ρωσία όταν αποκαλύφθηκε το 1808 από την Πύλη ότι κρατούσε επαφές με τον τσάρο. Ο Αλέξανδρος ήταν υπασπιστής του τσάρου. Μά­λιστα, συμμετείχε και στους Ναπολεόντειους Πολέμους, όπου είχε χάσει το δεξί του χέρι.

Η συμμετοχή τού Αλέξανδρου Υψηλάντη στη Εταιρεία άλλαξε ριζικά τα δεδομένα της και τη δυναμική της. Με την ανάμειξή του στην ηγε­σία και με την ένταξη στην Εταιρεία ανθρώπων του κύκλου του, άρχισαν οι πυρετώδεις πρεο­τοιμασίες για την έναρξη της πιο παράτολμης επανάστασης!

φιλική εταιρείαελληνική επανάστασηIssue: 1934Issue date: 15-09-2016Has video: Exclude from popular: 0