Η διοίκηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Έντυπη ΈκδοσηΙδιαίτερο ενδιαφέρον έχει ο τρόπος με τον οποίο οργανώθηκε η διοίκηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο σουλτάνος ήταν ο ανώτατος θρησκευτικός, πολιτικός και στρατιωτικός ηγέτης και την ουσιαστική και με αντίκρισμα ηγεσία του τού την εξασφάλιζαν οι δούλοι της Πύλης, οι οποίοι ήταν οι φορείς της θέλησής του σε όλα τα σημεία της κρατικής ιεραρχίας. Το φυτώριο των δημόσιων, πολιτικών και στρατιωτικών υπαλλήλων ήταν η Αυλή. Οι κυριότερες υπηρεσίες της Αυλής ήταν η «Εσωτερική και Εξωτερική Υπηρεσία». Οι υπάλληλοι αυτοί επιλέγονταν μέσα από μιαν ιδιαίτερη διαδικασία. Η «Εσωτερική Υπηρεσία» Συγκεκριμένα, τα μέλη της «Εσωτερικής Υπηρεσίας» προορίζονταν να γίνουν οι ανώτατοι κρατικοί λειτουργοί. Αυτοί επιλέγονταν από τους λευκούς ευνούχους και τους μαθητευομένους αξιωματούχους και δούλους του σουλτάνου. Ήταν παιδιά μικρής ηλικίας προερχόμενα από το παιδομάζωμα, τα οποία έπειτα από πολυετή εκπαίδευση σε ένα από τα αυτοκρατορικά σχολεία, εισάγονταν στην Αυλή προκειμένου να ολοκληρώσουν τη διαπαιδαγώγηση και επιμόρφωσή τους. Κατόπιν, πολλοί από αυτούς αναλάμβαναν υπηρεσία στην Αυλή. Από τις ικανότητες που επιδείκνυαν και κυρίως από την εύνοια του σουλτάνου εξαρτιόταν και η ανέλιξή τους στις ανώτερες βαθμίδες της κεντρικής και επαρχιακής διοίκησης. Κάποιοι πάλι από αυτούς θα έμεναν αφοσιωμένοι υπασπιστές στην προσωπική υπηρεσία του κυρίου τους. Η «Εξωτερική Υπηρεσία» Η «Εξωτερική Υπηρεσία» οργανικά ανήκε και αυτή στην Αυλή και αποτελούσε αναπόσπαστο κομμάτι της. Οι αξιωματούχοι της, ωστόσο, έρχονταν σε αμεσότερη επαφή με τον κρατικό μηχανισμό και τον στρατό. Τα περισσότερα από τα μέλη της ήταν επίσης δούλοι της Πύλης και προέρχονταν από τους εξισλαμισμένους νέους μεγαλύτερης ηλικίας οι οποίοι ήταν οργανωμένοι σε διάφορα σώματα στρατιωτικής φύσεως. Οι αρμοδιότητές τους ήταν διάφορες και η ισχύς τους μεγάλη, καθώς επάνδρωναν τις σημαντικότερες στρατιωτικές υπηρεσίες, οι οποίες σε περίπτωση ανάγκης βρίσκονταν στην άμεση διάθεση του σουλτάνου. Ο μεγάλος βεζίρης Αμέσως μετά τον σουλτάνο στην ιεραρχία της Αυτοκρατορίας ήταν ο μέγας βεζίρης. Αρχικά, αυτός ο τίτλος δινόταν στον αρχηγό του στρατού. Σύμφωνα με τον Μωάμεθ Β’, ο μέγας βεζίρης είχε την ιδιότητα του «απόλυτου αντιπροσώπου του σουλτάνου». Βέβαια, ο ίδιος ο σουλτάνος επέβαλε μιαν αλλαγή στον θεσμό, που προδιέγραφε την εξέλιξη του αξιώματος, αλλά και τη μετεξέλιξη του καθεστώτος: έδιωξε τον μεγάλο βεζίρη Χαλίλ Κανταρί, που ήταν ελεύθερος μουσουλμάνος – όπως και οι προκάτοχοί του –, και διόρισε τον Μαχμούντ Αντενί, που προερχόταν από τους δούλους της Πύλης. Αυτός ο διορισμός δημιούργησε ισχυρό προηγούμενο και όλοι οι μετέπειτα μεγάλοι βεζίρηδες προέρχονταν κατά κανόνα από τους κόλπους των δούλων της Πύλης – τουλάχιστον κατά τους πρώτους αιώνες μετά την Άλωση. Οι αρμοδιότητες και οι περιορισμοί του μεγάλου βεζίρη Ταυτόχρονα με τα στρατιωτικά του καθήκοντα, ο μέγας βεζίρης ήταν υπεύθυνος και για τους διορισμούς των αξιωματούχων, τόσο στην κεντρική όσο και στην επαρχιακή διοίκηση. Σημαντικό ήταν και το ότι ο ίδιος αντιπροσώπευε τον σουλτάνο σε ζητήματα δικαίου ενώ στις αρμοδιότητές του συμπεριλαμβανόταν και η επίβλεψη της τήρησης της τάξης στην πρωτεύουσα. Εν ολίγοις, οι εξουσίες που είχε ο βεζίρης ήταν μεγάλες και ουσιώδεις. Ένας φιλόδοξος άνδρας με τέτοιου βεληνεκούς ισχύ στα χέρια του θα μπορούσε να απειλήσει ακόμα και τον ίδιο τον σουλτάνο! Αυτό, όπως ήταν φυσικό, είχε προβλεφθεί. Έτσι, ο κάθε μέγας βεζίρης ήταν υποχρεωμένος να συμβουλεύεται και τα άλλα μέλη του αυτοκρατορικού συμβουλίου, μέλος του οποίου ήταν και ο ίδιος. Επίσης, ο εντεταλμένος για τα οικονομικά και ο εντεταλμένος για τη Δικαιοσύνη διοριζόταν απευθείας από τον σουλτάνο και ήταν οι άμεσοι αντιπρόσωποί του στα ζητήματα της δικαιοδοσίας τους. Απευθείας από τον σουλτάνο διοριζόταν και ο διοικητής του Σώματος των Γενιτσάρων. Ο διοικητής του στόλου διοριζόταν κι αυτός από το σουλτάνο, ωστόσο ήταν ώς ένα σημείο ανεξάρτητος στη διαχείριση των υποθέσεων του στόλου, κυρίως δε ως προς τους διορισμούς των αξιωματικών του ναυτικού. Να σημειώσουμε σε αυτό το σημείο ότι παρά τους περιορισμούς ο μέγας βεζίρης είχε την τελευταία λέξη στις αποφάσεις της κυβέρνησης και στον συντονισμό των ενεργειών των διαφόρων μελών της. Η διακυβέρνηση γινόταν υπό την επίβλεψή του και οι σοβαροί περιορισμοί στις δικαιοδοσίες του απέβλεπαν στο να εξασφαλίζουν τη θέση του σουλτάνου στην κορυφή της εξουσίας. Εδώ να σημειώσουμε επίσης ότι, σύμφωνα τουλάχιστον με τον ιερό νόμο, και ο σουλτάνος ήταν υποχρεωμένος να δέχεται τις αποφάσεις του αυτοκρατορικού συμβουλίου, τις οποίες του υπέβαλλε ο μέγας βεζίρης προς επικύρωση. Κοντολογίς, ο μέγας βεζίρης ήταν, τρόπον τινά, ο εγκέφαλος της κρατικής μηχανής και της εύρυθμης λειτουργίας της. Έτσι, η σφραγίδα που του παρέδιδε ο σουλτάνος κατά την τελετή απονομής του αξιώματός του ήταν κάτι παραπάνω από ένα απλό σύμβολο ισχύος. Ενδεικτικό του σεβασμού του οποίου έχαιρε το αξίωμά του ήταν ότι μόνο αυτός είχε το δικαίωμα να αλληλογραφεί με τον σουλτάνο, όπως επίσης να φέρει στον πόλεμο τη σημαία του Προφήτη που έφερε και ο σουλτάνος. Από τα μέσα του 17ου αιώνα, η κατοικία του ήταν ταυτόχρονα και το ανώτερο δημόσιο κατάστημα, όπου διεκπεραιώνονταν όλες οι υποθέσεις εκτός από τις σχετικές με τα οικονομικά. Στην υπηρεσία του ήταν τρεις αξιωματούχοι με σπουδαίες αρμοδιότητες και μεγάλη ισχύ, κυρίως μετά τον 17ο αιώνα: ο ένας ήταν ο αντιπρόσωπός του στις πολιτικές και στρατιωτικές υποθέσεις, ο δεύτερος, ο υπεύθυνος για τα παράπονα που υποβάλλονταν στο αυτοκρατορικό συμβούλιο και γενικότερα για τις δικαστικές υποθέσεις και τέλος ο αρχιγραμματεύς του αυτοκρατορικού συμβουλίου, που διαφύλασσε και τις διάφορες συνθήκες και τους κανονισμούς. Οι τρεις αυτοί αξιωματούχοι αντιστοιχούσαν κατά τον 19ο αιώνα με υπουργούς Εσωτερικών, Δικαιοσύνης και Εξωτερικών. ΤουρκίαΟθωμανική αυτοκρατορίαΒεζίρηςΣουλτάνοςIssue: 1921Issue date: 16-06-2016Has video: