Γυναίκες και Φιλική Εταιρία

Αδιανόητο, εκ πρώτης όψεως, φαίνεται το να μιλήσει κανείς για γυναίκες που τυχόν μυήθηκαν στη Φιλική Εταιρία ή έστω, όντας αμύητες, να βοήθησαν κατά κάποιον τρόπο Φιλικούς στο έργο τους.

Η μύηση στη Φιλική Εταιρία ήταν μια πολύ σοβαρή και σπουδαία υπόθεση. Η επιλογή και η πρόκριση ενός νέου εταίρου γινόταν με μεγάλη προσοχή και υπευθυνότητα. Ο όρκος των εταίρων ήταν βαρύς:
«Ορκίζομαι ενώπιον του αληθινού Θεού οικειοθελώς, ότι θέλω είμαι επί ζωής μου πιστός εις την Εταιρίαν κατά πάντα. Να μην φανερώσω το παραμικρόν από τα σημεία

και λόγους της μήτε να σταθώ κατ’ ουδένα λόγον η αφορμή του να καταλάβωσιν άλλοι ποτέ ότι γνωρίζω τι περί τούτων, μήτε εις συγγενείς μου, μήτε εις πνευματικόν, μήτε εις φίλον μου. Ορκίζομαι να μην ερωτώ ποτέ κανένα των Φιλικών με περιέργειαν διά να μάθω οποίος τον εδέχθη εις την Εταιρίαν…

Τέλος πάντων ορκίζομαι εις σε, ω ιερά Πατρίς, ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους σου, ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα, τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν τα ταλαίπωρα τέκνα σου, ότι αφιερώνομαι όλος εις σε. Εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των πράξεών μου, και η ευτυχία σου η ανταμοιβή των κόπων μου. Η θεία δικαιοσύνη να εξαντλήση επί της κεφαλής μου όλους τους κεραυνούς της, το όνομά μου να είναι έως αποστροφήν και το υποκείμενόν μου το αντικείμενον της κατάρας και του αναθέματος των ομογενών μου, αν ίσως λησμονήσω εις μίαν στιγμήν τας δυστυχίας των και δεν εκπληρώσω το χρέος μου.

Τέλος, ο θάνατός μου ας είναι η άφευκτος τιμωρία του αμαρτήματος μου, διά να μην μολύνω την αγιότητα της Εταιρίας με την συμμετοχήν μου».
Οι συναντήσεις των εταίρων γίνονταν υπό διάφορα προσχήματα «εν κρυπτώ και παραβύστω» και τα έγγραφα της Εταιρίας, αν και κρυπτογραφικά, εκρατούντο μυστικά σφραγισμένα σε διπλοκλειδωμένα συρτάρια. Παρ’ όλα ταύτα όμως, παρ’ όλη την εχεμύθεια, που έφτανε μέχρι θανάτου, μια μέρα η τύχη ήρθε απρόσκλητη να βοηθήσει μια γυναίκα να εισχωρήσει στο άδυτο των αδύτων, κάτω από περίεργες συνθήκες, όπως τις περιγράφει ο Ιωάννης Φιλήμων στο βιβλίο του «Δοκίμιον ιστορικόν περί της ελληνικής επαναστάσεως».

Κυριακή Μιχ. Ναύτου

Μεταξύ των εταίρων της Σμύρνης ήταν και κάποιος γιατρός που ονομαζόταν Μιχαήλ Ναύτης. Αυτός είχε γυναίκα την Κυριακή, κόρη φυγάδων της κρητικής επανάστασης του 1769. Ο πατέρας της λεγόταν Γεώργιος Μιτάκης, κι έπειτα στη Σμύρνη επονομάστηκε Μαϊντιρλής κι η μητέρα της Ζαφείρω, Πελοποννήσια, ανιψιά του δεσπότη Λακεδαίμονος Ανανία.

Στο σπίτι του Μιχαήλ Ναύτη γίνονταν συχνά μυστικές συναντήσεις των Φιλικών, που φυσικά κίνησαν την υποψία της γυναίκας του. Κάποια μέρα ο Μιχαήλ Ναύτης ξέχασε κι άφησε ξεκλείδωτα τα έγγραφα της Εταιρίας. Η Κυριακή τα πήρε στα χέρια της και βλέποντας σημεία αλλόκοτα και γράμματα ακατάληπτα σ’ αυτήν, κυριεύτηκε από φόβο θρησκευτικό και πολιτικό. Δεν ήξερε τι να υποθέσει. Αν ο άντρας της ήτανε «φραγκεμασόνος», όπως έλεγαν τότε τους μασόνους, ή είχε κάποια ανάμειξη σε επαναστατική κίνηση.

Άρχισε να κλαίει. Τον ξύπνησε και του ζήτησε εξηγήσεις. Εκείνος πανικοβλήθηκε τόσο από την αποκάλυψη του φοβερού μυστικού που σκέφτηκε για μια στιγμή να τη σκοτώσει. Αλλά συγκρατήθηκε κι έκανε κάτι άλλο. Την κλείδωσε σ’ ένα δωμάτιο κι έτρεξε στην Εφορία της Σμύρνης και το ανέφερε. Οι εταίροι σε έκτακτη συνεδρίασή τους αποφάσισαν να μην τη σκοτώσουν, αλλά να τη μυήσουν. Η Κυριακή Ναύτου πήρε τον όρκο των εταίρων και κατέβαλε για εισφορά 3.000 γρόσια, σημαντικό ποσόν για την εποχή εκείνη.

Έκτοτε, γράφει ο Φιλήμων, η γυναίκα έγινε ο ακριβέστερος φύλακας των εταιρικών του συζύγου της εγγράφων. Ο δε Σολομωνίδης γράφει ότι διέθεσε αργότερα τη μεγάλη της περιουσία για τον αγώνα. Ο σύζυγός της κι εκείνη μόλις που κατόρθωσαν κατά την έκρηξη της επανάστασης και την επακολουθήσασα σφαγή στη Σμύρνη να σωθούν καταφεύγοντας στη Σύρο, όπου ο Μ. Ναύτης αργότερα, το 1833, ίδρυσε νοσοκομείο. Η δε Κυριακή ανέπτυξε κοινωνική δραστηριότητα.

Ο Λ. Βουλέλης στο βιβλίο του «Ο Καποδίστριας θεμελιωτής της δημοτικής εκπαιδεύσεως εν Ελλάδι» γράφει ότι επί Καποδίστρια έγινε στη Σύρο η πρώτη προσπάθεια να συσταθεί ειδικό σχολείο για τα κορίτσια. Αλλά, επειδή δεν υπήρχαν χρήματα, αποφάσισαν να το φτιάξουν «με πνεύμα οικονομίας ως απαιτούσε η οικονομική θέσις της χώρας», δηλαδή με έρανο. Τότε πολλές κυρίες πρωτοστάτησαν, προσέφεραν και συγκεντρώθηκαν 9.510 γρόσια. Η Κυριακή Ναύτου ήταν ένα από τα μέλη της επιτροπής.

(…) Η Κυριακή Ναύτου είναι η μοναδική γυναίκα που αναφέρεται ότι πήρε τον όρκο των εταίρων. Αλλά φαίνεται ότι – ίσως ‒ μυήθηκαν κι άλλες, όταν ο τύπος της μύησης απλουστεύτηκε.