Αφιέρωμα: Ο τουρκικός Ψυχρός Πόλεμος – Αμερικανοτουρκικές σχέσεις

Αν και με ιδιαίτερα σημαντική γεωπολιτική θέση και παρά τις ισχυρές πιέσεις που δέχτηκε από εξωτερικούς άλλα και εσωτερικούς παράγοντες, η Τουρκία απέφυγε να εμπλακεί στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Παρ’ ότι δεν συμμετείχε σε αυτόν τον πόλεμο, δεν θα μπορούσε με τίποτα να υπερασπιστεί την ουδετερότητά της στη νέα τάξη πραγμάτων, όπως αυτή διαμορφώθηκε μετά απ’ αυτόν. Ο νέος κόσμος που προέκυψε ανέδειξε στην ουσία δυο υπερδυνάμεις και στον μεταξύ τους ανταγωνισμό η ουδετερότητα αποτελούσε έναν ιδιαίτερα φιλόδοξο ευσεβή

Έτσι, μετά τον πόλεμο, οι Τούρκοι βρέθηκαν αντιμέτωποι με τις βλέψεις του Στάλιν να ελέγξει τη θαλάσσια κυκλοφορία μέσω των Δαρδανελλίων. Αυτό αμέσως δημιούργησε μιαν ένταση στις τουρκοσοβιετικές σχέσεις. Με την Αγγλία να έχει στο μεταξύ αποσυρθεί από την περιοχή υπέρ των Αμερικανών, οι τελευταίοι δεν έχασαν την ευκαιρία να προφυλάξουν τα συμφέροντά τους δημιουργώντας, με γνώμονα την αμοιβαιότητα, μια στρατιωτική συνεργασία.

Έτσι, η Τουρκία όπως και η Ελλάδα συμπεριελήφθη στο περίφημο δόγμα Τρούμαν λαμβάνοντας 100 εκατομμύρια δολάρια σε οικονομική και στρατιωτική βοήθεια, ενώ εγγύηση της ασφάλειάς της παρείχε η εντυπωσιακή παρουσία του αμερικανικού αεροπλανοφόρου «Theodore Roosevelt». Με την ξεκάθαρη μορφή που έπαιρναν τα πράγματα με τη δημιουργία δυο αντιπάλων στρατοπέδων, η Τουρκία αποφάσισε να ενταχθεί στο δυτικό πλαίσιο ασφάλειας «εξαγοράζοντας» με την ενεργό της συμμέτοχη στον Πόλεμο της Κορέας (παραχώρησε τις ένοπλες δυνάμεις της σ’ αυτόν) τη θέση της στο ΝΑΤΟ.

Έχει ενδιαφέρον η εξέλιξη της αμερικανοτουρκικής συμφωνίας καθώς επηρεαζόταν άμεσα από τις εκάστοτε συγκυρίες που επικρατούσαν γύρω από τη γεωστρατηγική περιοχή της Τουρκίας και σχετίζονταν με τα αμερικανικά συμφέροντα.

Έτσι, παρακολουθούμε μια ενδιαφέρουσα πορεία που ξεκινά με τις καλύτερες προϋποθέσεις στη μεταπολεμική περίοδο για να εξασθενίσει τη δεκαετία του 1960, να φτάσει στο ναδίρ με την τουρκική εισβολή το 1974 στην Κύπρο και να ξαναπάρει την ανιούσα με την Ιρανική Επανάσταση και τη ρωσική επέμβαση στο Αφγανιστάν.

Συγκεκριμένα, η αξία της Τουρκίας ως συμμάχου αυξήθηκε τα πρώτα χρόνια μετά τον πόλεμο, κυρίως δε μετά την εγκατάσταση των πυραυλικών συστημάτων μεσαίου βεληνεκούς Jupiter στο έδαφος της Τουρκίας. Η Τουρκία άρχισε να χάνει το αμερικανικό ενδιαφέρον όταν ο Ψυχρός Πόλεμος στη δεκαετία του 1960 μετατέθηκε από την Ευρώπη στην Ανατολική Ασία, τη Λατινική Αμερική και τη Μέση Ανατολή. Επίσης τότε υπήρξε και η μυστική συμφωνία Κένεντι – Χρουστσόφ για την απομάκρυνση των πυρηνικών όπλων από την Τουρκία. Το 1979 έχουμε ξανά μετατόπιση του κέντρου βάρους των αμερικανικών συμφερόντων κοντά στην Τουρκία και ταυτόχρονη αναζωπύρωση των μεταξύ τους σχέσεων. Στο μεταξύ, στο εσωτερικό της Τουρκίας αντιλαμβάνονται πλήρως αυτές τις αυξομειώσεις, που σχετίζονται με τις εξελίξεις στο πλαίσιο του ψυχροπολεμικού κλίματος που επικρατούσε. Έτσι, βασικό τους μέλημα ήταν να αναδείξουν τη γεωστρατηγική τους αξία και την πολιτική σημασία της χώρας τους στις εξελίξεις προκειμένου να έχουν την αμερικανική εύνοια και βοήθεια. Ωστόσο, μετά την εισβολή στην Κύπρο, το αμερικανικό εμπάργκο έγινε αντιληπτό στην Τουρκία.

Η σχέση με τους Αμερικανούς ταυτόχρονα εισάγει την Τουρκία στο δυτικό ημισφαίριο επιρροής. Έτσι, η αμερικανοποίηση της χώρας μετά τον πόλεμο υπήρξε ραγδαία και καταλυτική σε όλους τους τομείς, καθώς ο αμερικανικός τρόπος ζωής, όπως είναι φυσικό, ασκούσε τεράστια γοητεία στην ανατολίτικη τουρκική κοινωνία κάνοντάς την να στρέψει το βλέμμα της προς τη Δύση. Έτσι, μετά τον πόλεμο, η παρουσία των Αμερικανών αλλά και της αμερικανικής κουλτούρας ήταν ασφαλώς πολύ εντονότερη από αυτήν των Ευρωπαίων και του αντίστοιχου ευρωπαϊκού τρόπου ζωής. Στο εσωτερικό της Τουρκίας δέσποζαν οι αμερικανικές αγορές, ο αμερικανικός κινηματογράφος, οι αμερικανικές στρατιωτικές βάσεις, οι αμερικανικοί πύραυλοι, οι Αμερικανοί μηχανικοί, οι αμερικανικές λεωφόροι ταχείας κυκλοφορίας. Στην πρώτη μεταψυχροπολεμική περίοδο η χώρα ζούσε το αλα τούρκα αμερικανικό όνειρο καθώς τα δολάρια μετέτρεπαν τη χώρα, σύμφωνα με τη διατύπωση του Τούρκου πρωθυπουργού της εποχής Αντάν Μεντερές, σε μια «μικρή Αμερική».

Η αμερικανική – δυτική επιρροή που ασκήθηκε στο εσωτερικό της Τουρκίας προκειμένου η χώρα να αποτελέσει το ανάχωμα απέναντι στην επέκταση της σοβιετικής απειλής δεν θα μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστη και την πολιτική κουλτούρα της χώρας. Έτσι, σε γενικές γραμμές, σε ολόκληρη τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου δεν μπορεί κανείς να διακρίνει μια έντονη αντιπολίτευση στο εσωτερικό της τουρκικής πολιτικής σκηνής απέναντι στην αμερικανική επιρροή που να αμφισβητεί τη σχέση Τουρκίας – Αμερικής. Έτσι έχουμε τα δυο κύρια κεντρώα κόμματα που κυριαρχούν στο πολιτικό σκηνικό, το τότε Δημοκρατικό, που μετά το 1960 μετονομάστηκε σε Κόμμα Δικαιοσύνης, και το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα, τα οποία ασκούν φιλοαμερικανική πολιτική υποστηρίζοντας πλήρως την αμερικανοτουρκική συμμαχία. Από την άλλη, τα ισλαμικά και ακροδεξιά κόμματα, που είναι σφόδρα εναντίον του δυτικού τρόπου ζωής, δεν αντιδρούν λόγου του φόβου του κομμουνισμού.

Στο εσωτερικό της Τουρκίας οι πρώτες αντιδράσεις που εκδηλώθηκαν εναντίον των ΗΠΑ προέρχονται από εξωκοινοβουλευτικές δυνάμεις, οι οποίες ταυτίζονται με τις αντιδράσεις του δυτικού κόσμου εναντίον των Αμερικανών τη δεκαετία του ’60.

Στην Τουρκία, ως αντίβαρο στην παρουσία αυτών των ριζοσπαστικών αριστερών κινημάτων που δεν αντιπροσώπευαν παρά μιαν ισχνή μειοψηφία (ωστόσο κυριαρχούσα στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων στα τέλη της δεκαετίας του ’60 και της δεκαετίας του ’70), δημιουργήθηκαν τα ακροδεξιά «τάγματα κρούσης» των Γκρίζων Λύκων. Οι ακροδεξιοί Γκρίζοι Λύκοι ήταν η απάντηση των εθνικιστών εναντίον των αριστερών κινημάτων στα πανεπιστήμια και στα συνδικάτα.

Ο Ψυχρός Πόλεμος είχε ήδη μεταφερθεί στους δρόμους της Τουρκίας. Εκδηλωνόταν με έντονα επεισόδια σε μεγάλες πόλεις, δολοφονίες διανοουμένων, συνδικαλιστών και πανεπιστημιακών, εισάγοντας την πολιτική βία στην καθημερινότητα της χώρας. Οι αριθμοί που αποδεικνύουν την εξέλιξη αυτής της βίας είναι σοκαριστικοί: από 34 πολιτικές δολοφονίες που καταγράφηκαν το 1975 φτάσαμε στις 262 το 1977, για να καταλήξουμε μέχρι το καλοκαίρι του 1980 σε 20 δολοφονίες την ημέρα!

Μετά το 1970 γεννήθηκε στην Τουρκία ένα αίσθημα εγκατάλειψης, λόγω της μετατόπισης του αμερικανικού ενδιαφέροντος σε άλλα θέατρα επιχειρήσεων του Ψυχρού Πολέμου. Η χαλάρωση αυτών των σχέσεων στάθηκε η αφορμή να δημιουργηθεί στην Τουρκία η ιδέα μιας περισσότερο πολυδιάστατης άσκησης της εξωτερικής της πολιτικής. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’60 η χώρα άρχισε να απομακρύνεται από τις ΗΠΑ και τα άκαμπτα ψυχροπολεμικά πλαίσια, στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς την Ευρώπη που είχε ορθοποδήσει πλήρως.

Διαβάστε επίσης:

ΣΥΡΙΖΑ: Διεργασίες στην τελική ευθεία για το συνέδριο – Πότε θα γίνει η εκλογή Τσίπρα και Κεντρικής Επιτροπής

Εισβολή στην Ουκρανία: Τα σφάλματα των προέδρων Ρωσίας και ΗΠΑ που τους οδηγούν στα βράχια (Photos)

Εφιάλτης το ενδεχόμενο χρήσης όπλων μαζικής καταστροφής στην Ουκρανία