Το αστείο

του Δημήτρη Β. Τριανταφυλλίδη

Όποιος έχει διαβάσει το μυθιστόρημα, με το οποίο έγινε διάσημος στη Δύση ο Μίλαν Κούντερα, «Το αστείο», θα θυμάται για πάντα την πικρή γεύση που αφήνει στο στόμα και τη ψυχή του αναγνώστη. Ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου, ένας νεαρός, βλέπει τη ζωή του να συνθλίβεται από τους πανίσχυρους και απρόσωπους μηχανισμούς της ολοκληρωτικής εξουσίας, εξαιτίας ενός αθώου αστείου.

Ο αστεϊσμός είναι μια συνηθισμένη συμπεριφορά μεταξύ φίλων και γνωστών. Είναι μια έξυπνη και όμορφη διαφυγή από τα προβλήματα της χθαμαλής ζωής. Είναι μια βαλβίδα αποσυμπίεσης μιας τεταμένης ατμόσφαιρας. Όλα αυτά στη καθημερινή ζωή των απλών ανθρώπων.

Αστεία στην πολιτική επιτρέπονται; Η απάντηση είναι απλή: ναι. Οι πολιτικοί είναι και αυτοί άνθρωποι, έχουν την ανάγκη να αστειευτούν. Την ίδια στιγμή, ένα αστείο μπορεί να χρησιμοποιηθεί περίτεχνα και ως μέσο προβολής πολιτικών θέσεων. Μέχρις εδώ τίποτα το μεμπτό.

Το πρόβλημα ανακύπτει όταν πολιτικός ή δημόσιο πρόσωπο αρχίζει να «αστειεύεται» με θέματα που έχουν ιδιαίτερη ιστορική και ιδεολογική σημασία, με θέματα που είναι ιδιαίτερα φορτισμένα, λόγω της τραγικότητας τους.

Το αστείο του διασκεδαστή, κατά τον Έρικ Χοσμπάουμ, Σλαβόι Ζίζεκ με τα στρατόπεδα «Γκουλάγκ» και τις εκατόμβες των θυμάτων σε αυτά, φανερώνει τη ρηχή σκέψη του εν λόγω «διανοητή», στην καλύτερη των περιπτώσεων, ή την πρωτοφανή αμετροέπεια και ανηθικότητα του, στη χειρότερη.

Ο στοιχειώδης σεβασμός απέναντι στα εκατομμύρια των θυμάτων της σταλινικής τρομοκρατίας, επιβάλει μια άλλη αντιμετώπιση του εν λόγω ζητήματος, το οποίο, όπως και πολλά άλλα, η ελληνική κοινωνία εξακολουθεί να το περιβάλλει με μύθους περί «φυγόπονων μικροαστών, τους οποίους ο πατέρας των λαών Στάλιν, έστειλε για αναμόρφωση μέσω της εργασίας».

Πρόκειται όμως για μια «απλή» απουσία σεβασμού απέναντι στα θύματα ή μήπως έχουμε μπροστά μας μια «αριστερή αναθεωρητική ιστορική σχολή», σκοπός της οποίας είναι είτε η ολοκληρωτική άρνηση (τι θυμίζει αυτό;) του γεγονότος καθεαυτού (στρατόπεδα Γκουλάγκ) είτε τον καθαγιασμό μου μέσω περίτεχνων ιδεολογικών ακροβατισμών, που στοχεύουν να θολώσουν τα νερά της ιστορικής αλήθειας; Αυτοί που επέλεξαν να συγχρωτίζονται με παρόμοιους προκλητικούς διασκεδαστές καλό θα ήταν να μελετήσουν λίγο την ιστορία των ολοκληρωτισμών του 20ου αιώνα και να δείχνουν από εδώ και στο εξής μεγαλύτερο σεβασμό απέναντι στα θύματα

Όπως και να έχουν τα πράγματα, παρόμοια «αστεία» συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος κάθε άλλο παρά παραγωγικού στην παρούσα δύσκολη συγκυρία. Η χώρα έτσι κι αλλιώς βιώνει ένα νέο διχασμό, τον οποίο προκάλεσαν και προκαλούν τα δύο άκρα. Παρόμοια «αστεία» δυναμιτίζουν κάθε προσπάθεια καταλαγής, ηρεμίας και ανοχής, στοιχείων απαραίτητων για τη δημιουργία και την προκοπή. Την ίδια στιγμή απενοχοποιούν ουσιαστικά κάθε είδους εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, έτσι όπως τα βίωσε και τα χαρακτήρισε η οδυνηρή εμπειρία του 20ο αιώνα, προσφέροντας χείριστη υπηρεσία στη διαπαιδαγώγηση της νέας γενιάς.

Και αν οι οπαδοί των ολοκληρωτισμών έχουν ξεκάθαρο στόχο να υπονομεύσουν τη δημοκρατική νομιμότητα, μέσω της απαλλαγής των εγκληματιών πολέμου και των ιδεολογικών τους αναφορών, για τους υπερασπιστές της δημοκρατίας ο δρόμος είναι ένας και μοναδικός: να μην αφήσουν τη λήθη να σκεπάσει με τη σκόνη της τις θηριωδίες και να τις αναδεικνύουν ως παράδειγμα προς αποφυγή. Ουσιαστικά, πρόκειται για μία μέχρις εσχάτων ιδεολογική μάχη ανάμεσα στη Δημοκρατία και τον Ολοκληρωτισμό, προϊόν και αυτή της πολύπλευρης κρίσης που βιώνει η χώρα.