Η χρήση της Ιστορίας και οι βεβαιότητες

του Τάκη Καμπύλη

Την περασμένα βδομάδα, μέχρι και χτες παρατήρησα πως στις διαδικτυακές εκδόσεις εφημερίδων και σε ενημερωτικά σάιτ στο διαδίκτυο, στην κατηγορία «πιο διαβασμένα» ήταν ό,τι άρθρο είχε γραφεί για τη Μαρία Ρεπούση.

Υπέρ ή κατά. Βέβαια, εννοείται πως τα «εναντίον» της Μαρίας Ρεπούση άρθρα ήταν κατά πολύ περισσότερα από τα υπέρ.

Το ίδιο συνέβη και στα σχόλια που συνόδευαν τα σχετικά άρθρα. Ήταν πολλά και τα περισσότερα εναντίον της.
Η Ιστορία στην Ελλάδα, σε κάθε εθνικό μηχανισμό

δεν ήταν ούτε είναι -ακόμη- απλή υπόθεση.

Η αυθόρμητη ανταπόκριση σε θέματα ιστορίας είναι ερμηνεύσιμη, αφού η Ιστορία είναι ότι πιο οικείο για το καθένα και ότι πιο κατάλληλο για μεγάλες , πολύ μεγάλες συσπειρώσεις.
Η Ιστορία δεν είναι τυχαία ο πρώτος επιστημονικός κλάδος που έγινε τηλεοπτικό προϊόν.
Ούτε είναι τυχαίο ότι η αντίληψη περί ιστορίας και κυρίως περί ιστορικότητας δεν ήταν πάντα η ίδια κάθε χρονική στιγμή σε μία κοινωνία.
Υπήρξαν ολόκληρα κομμάτια ιστορίας που φόβιζαν για δεκαετίες κοινωνίες όπως η ελληνική. Για παράδειγμα ο Εμφύλιος. Τα σχολικά βιβλία ιστορίας μέχρι το 1980 αγνοούσαν τον Εμφύλιο. Με τον απλούστερο τρόπο. Η ύλη σταματούσε μέχρι το 1940.

Μέχρι το 1960 τα ελληνικά σχολικά βιβλία ιστορίας ήταν περισσότερο μια εκδικητική απομνημόνευση μαχών και χρονολογιών. Σαν να μην είχε ανασάνει ποτέ αυτός ο τόπος. Σα να μη ζούσαν και δημιουργούσαν άνθρωποι, αλλά συνεχώς αλληλοσκοτώνονταν συμμαχώντας πότε με τον ένα και πότε με τον άλλο. Τα κίνητρα των πολέμων και της ιστορικότητάς τους, περιγράφονταν απλοϊκά με γενικές αρχές δικαίου και αδίκου ή με εκ των υστέρων επινοήματα. Για παράδειγμα, στην πτώση της Πόλης προστίθεται αιώνες μετά ένα νέο στοιχείο ως ιστορική ανακάλυψη: Η ελληνική ταυτότητα στη συνείδηση των αμυνομένων. Αντίθετα, για παράδειγμα στη σερβική και στη ρωσική ιστορική σχολή αυτή η ταυτότητα δεν υπάρχει. Να σημειώσουμε δε, ότι στα οθωμανικά αρχεία τέτοια έννοια δεν έχει βρεθεί ούτε καν στη διάρκεια ή λίγο μετά το '21.
Ποιός έχει δίκιο ή ποιός έχει άδικο;
Το πράγμα καταντάει ανόητο σε μικρές κοινότητες. Για παράδειγμα ποιά κοινή ιστορία με την έννοια του καλού και του κακού, του δίκαιου και του άδικου του πολιτισμένου και του απολίτιστου θα μπορούσαν να διδαχτούν στο ίδιο θρανίο ένας ελληνοκύπριος και ένας τουρκοκύπριος; Κανένα, όσο κυριαρχεί η σπέκουλα γύρω από την Ιστορία.
Θα μου πείτε ότι, υπάρχουν πράγματα στα οποία καταγράφονται ευρύτερες συμφωνίες. Ότι υπάρχουν γεγονότα που γνωρίζουμε και συμφωνούμε γι αυτά ότι είναι αντικειμενικά. Ναι. Τις χρονολογίες των μεγάλων μαχών. Ή της εναλλαγής στην εξουσία. Ή τη δημιουργία μεγάλων πολιτιστικών συμβόλων. Ή κάποιας σπουδαίας στιγμής του πνεύματος. Στην πραγματικότητα για αυτούς τους λόγους, για λόγους βολής η ιστορία διδασκόταν ως απαρίθμηση μαχών και χρονολογιών γεγονότων.

Η Ιστορία υπήρξε και παραμένει αντικειμενική μόνο για λόγους χρήσης. Από έναν δάσκαλο που θέλει να έχει ήσυχο το κεφάλι του, μέχρι έναν πολιτικό που θέλει να χρησιμοποιήσει την ιστορία ως αντικειμενικό χρίσμα της αλήθειας των λόγων του.
Προσωπικά, έχω μάθει να κρατάω μικρό καλάθι απέναντι σε κάθε βεβαιότητα. Γιατί απλούστατα έχω δει και διαβάσει το τέλος άπειρων βεβαιοτήτων.
Το ότι δεν υπάρχουν βεβαιότητες είναι ίσως το μόνο αντικειμενικό γεγονός της ανθρώπινης ιστορίας. Και των επιμέρους εθνικών ιστοριών.
Η Ιστορία δίνει νόημα στο Χρόνο, τον γεμίζει μα ποτέ δεν θα τον γεμίσει εντελώς. Γιατί πάντα στις παλιές προστίθενται νέες γνώσεις για το παρελθόν. Αν αυτή η αναζήτηση σταματήσει η Ιστορία θα πάψει να είναι επιστήμη.
Και βέβαια ούτε το Ίντερνετ, ούτε το δίκτυο '21, ούτε οι εθνοαριστεροί μπορούν να αναιρέσουν την Ιστορία ως επιστήμη. Ως πεδίο έρευνας, τεκμηρίωσης και διαφωνιών.
Αντίθετα, η εκ των υστέρων θυματοποίηση δεν μπορεί να θεωρηθεί μια επιστημονική ιστορική ανάγνωση. Και συνήθως αποδεικνύεται και αναποτελεσματική. Δείτε όχι μόνο πόσο ωφέλησε αλλά και πόσο τελικά στοιχίζει στο Ισραήλ η χρήση του Ολοκαυτώματος από την εθνικιστική πλευρά της ισραηλινής κοινωνίας.
Η χρήση της ιστορίας, αυτό ναι, είναι δουλειά πολιτικού. Και ανάλογα με τον τρόπο που τη χρησιμοποιεί επιλέγει ανοιχτά ή κλειστά, ψύχραιμα ή φοβικά μηνύματα στην κοινωνία.
Χρήση της ιστορίας με προαιώνιες και αυταπόδεικτες αλήθειες θολώνει τα νερά και ταυτόχρονα νομιμοποιεί επικίνδυνους ή αγράμματους συμψηφισμούς. Όπως για παράδειγμα στο θέμα της γενοκτονίας των Ποντίων. Ο συμψηφισμός που επιχειρήθηκε εδώ είναι ότι η άρνηση της γενοκτονίας των Ποντίων δεν αφορά μόνο σε ένα γεγονός. Και ο όρος «γενοκτονία» έχει την ιστορικότητά του: Δεν υπήρξε πάντα στο ανθρώπινο λεξιλόγιο. Ούτε στη νομική, ούτε στη δπλωματική ορολογία. Ο όρος κατασκευάστηκε λίγο μετά το Β' Παγκόσμιο πόλεμο στον ΟΗΕ για να περιγραφεί το Ολοκαύτωμα. Και περιγράφηκε και εννοιολογικά με τρόπο αρκετά συγκεκριμένο αλλά και αρκετά ευάλωτο σε νεο-εθνικιστικές αναγνώσεις.

Και ομολογώ την απογοήτευσή μου από τις προχτεσινές δηλώσεις του Φώτη Κουβέλη στη Θεσσαλονίκη.
Δεν έχει άραγε προσέξει ότι ακόμη και στα δεξιά του πολιτικού μας συστήματος, παρά τις κορώνες, ουδεμία επίσημη ενέργεια έχει γίνει στο εξωτερικό για την αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας; Ότι αυτά είναι για εσωτερική κατανάλωση; Δεν άκουσα να το έθεσε ο κ. Σαμαράς στη συνάντησή του με τον κ. Ερντογάν, ούτε ο κ. Βενιζέλος πουθενά, στη μακρά του πορεία. Έχει ξεχάσει ο Φώτης Κουβέλης ποιός δημιούργησε το Ποντιακό; Δεν ήταν ο λαϊκισμός του Ανδρέα Παπανδρέου με την Παναγία Σουμελά κλπ;

Δε νομίζω ότι αυτό περιμένουμε να ξαναζήσουμε από μια σύγχρονη κεντροαριστερά.