Γράμμα από τη Ρωσία (ΙΙΙ)

του Δημήτρη Β. Τριανταφυλλίδη

Τα χωριά του Ποτέμκιν ή στη Ρωσία τίποτα δεν είναι αυτό που δείχνει.

Σύμφωνα με τη ρωσική ιστοριογραφία, με εντολή του πρίγκιπα Ποτέμκιν, κατασκευάστηκαν ολόκληρα χωριά, τα οποία αποτελούνταν από τις προσόψεις ευάερων και ευήλιων σπιτιών και δημοσίων κτιρίων, κατά μήκος της διαδρομής που έκανε η αυτοκράτειρα Αικατερίνη η Μεγάλη το 1787, στην περιοδεία της στις περιοχές της Μαύρης Θάλασσας, της Νεορωσίας και της Ταυρίδας, τις οποίες μόλις είχαν προσαρτήσει οι Ρώσοι από την Οθωμανική αυτοκρατορία. Οι ιστορικοί επιμένουν πως πρόκειται για έναν αστικό μύθο, ο οποίος, ωστόσο, είναι ενδεικτικός του τρόπου με τον οποίο οι Ρώσοι αντιλαμβάνονται τη σχέση τους με την εξουσία, αλλά και τη δική τους θέση σε ένα πολύπλοκο σχήμα ιεραρχιών και σχέσεων.

Τα πάντα στη Ρωσία είναι κάτι άλλο από αυτό που δείχνουν. Από το απλό πολυτελές ή μη ιδιωτικό αυτοκίνητο που από τη μια στιγμή στην άλλη μεταμορφώνεται σε ταξί, μέχρι την ίδια την πολιτική εξουσία, η οποία ενώ κατοχυρώνει στα χαρτιά και τις δηλώσεις τα πολιτικά δικαιώματα των κατοίκων, την ίδια στιγμή ανακοινώνει πως από τούδε και στο εξής, οι μυστικές της υπηρεσίες θα έχουν πρόσβαση στα προσωπικά δεδομένα και το περιεχόμενο των επικοινωνιών όλων των χρηστών του διαδικτύου και της κινητής τηλεφωνίας.

Αυτή η σχέση μεταξύ του πραγματικού και του φανταστικού αγκαλιάζει όλο το εύρος της ατομικής και κοινωνικής ζωής της Ρωσίας. Κάθε προσπάθεια ερμηνείας του καταλήγει αναπόφευκτα στη βαριά σφραγίδα που έχει αφήσει στην ιστορία και την κοινωνία, η ορθόδοξη παράδοση και οι στρεβλώσεις της. Σύμφωνα με τον ιστορικό Οσίπ Βασίλιεβιτς Κλιουτσέφσκι που έζησε στο μεταίχμιο μεταξύ του 19ου και του 20ου αιώνα, η Ρωσία είναι ο καλύτερος μαθητής - διάδοχος της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, η κρατική ζωή της οποίας εδράζεται στο Νομοκανόνα του Πατριάρχη Φωτίου, του 9ου μ.Χ αιώνα.

Έτσι και σήμερα, η οικονομική ζωή της Ρωσίας αποτελεί ένα ιδιότυπο κρατικό καπιταλιστικό σύστημα, με αυξημένο το ρόλο του κράτους, όπου το λεγόμενο ιδιωτικό κεφάλαιο (που σχηματίστηκε χάρη στη λεηλασία του κράτους και των πόρων του, κατά τη δεκαετία του '90 του 20ου αιώνα), ενδιαφέρεται μόνο για το πού θα κρυφτεί και θα αποφύγει τη φορολογία. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα στη χώρα, παρά το γεγονός ότι η πολιτική της ελίτ ομνύει την ιδιωτική πρωτοβουλία και τον ελεύθερο ανταγωνισμό, ολοένα και περισσότερο να παρεμβαίνει στα θέματα της οικονομίας και να εγκαθιδρύει έναν ασφυκτικό και παράλογο έλεγχο.

Την ίδια στιγμή, η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών, ενώ κατέχει μια θέση εργασίας και αμείβεται από αυτή, έχει παράλληλες, πολύ πιο προσοδοφόρες ασχολίες, οι οποίες, δεν εντάσσονται στη λίστα με τις επίσημες και αναγνωρισμένες από το κράτος. Έτσι, μπορεί κάποιος να συναντήσει έναν επιχειρηματία, ο οποίος στην πραγματικότητα είναι στέλεχος των μυστικών υπηρεσιών, έναν αστυνομικό ο οποίος χρησιμοποιεί το κρατικό αυτοκίνητο με τα κρατικά καύσιμα για να κάνει τον ταξιτζή, έναν καθηγητή πανεπιστημίου που παιδεύεται να γίνει επιχειρηματίας, έναν αγρότη που υποδύεται τον επιχειρηματία επειδή πουλάει τα λιγοστά του προϊόντα στην άκρη ενός δρόμου.

Είναι ίσως ένα από τα πιο σαγηνευτικά χαρακτηριστικά αυτής της αχανούς χώρας. Η ανακάλυψη του αναπάντεχου, το καλά κρυμμένο μυστικό του καθενός και όλων μαζί, το αέναο παίγνιο ανάμεσα στο είναι και το φαίνεσθαι, το πραγματικό και το φανταστικό, την πραγματικότητα και την ονειροφαντασία. Αυτό, άλλωστε, είναι κάτι που έχει με ενάργεια και ομορφιά αποτυπωθεί και στη μεγάλη της λογοτεχνία, στο διάβα των αιώνων.