Ειλικρίνεια

Η είδηση για το θάνατο της Άλκης Ζέη, της συγγραφέως που κατάφερε να αφήσει ένα ευκρινέστατο λογοτεχνικό αποτύπωμα εντός και εκτός συνόρων και να συνδεθεί όσο ελάχιστοι εκπρόσωποι των παλαιότερων γενεών με τους νέους ανθρώπους, οδήγησε συνειρμικά το νου μου σε ένα κείμενο του αειμνήστου Μανόλη Ανδρόνικου, που προέρχεται από το βιβλίο του «Παιδεία ή υπνοπαιδεία;» και αφορά επίσης τους νέους.

Στο εν λόγω κείμενο, τμήμα ενός συγγραφικού πονήματος που εκδόθηκε μεν το 1976, αλλά παραμένει καθ’ όλα επίκαιρο,

ο διαπρεπής αρχαιολόγος καταθέτει τις ακόλουθες σκέψεις για τις σχέσεις νέων και ωρίμων:

[…] Είναι καιρός που μια μεγάλη μερίδα από τους πιο τίμιους και άξιους ανθρώπους αισθάνονται υπόλογοι απέναντι στους νέους. Ένα βαθύτατο «πλέγμα ενοχής» καθορίζει τη στάση τους και τη σκέψη τους απέναντι στη νέα γενιά με την ορμητική αγνότητα και την επαναστατική ειλικρίνεια. Απέναντι στη μακάρια ικανοποίηση του «κατεστημένου» που μυκτηρίζει την ασυδοσία και την ασέβεια των νέων, στέκονται οι άνθρωποι αυτοί με «συντριβή και ταπεινοσύνη», με την πιο σκληρή διάθεση αυτοκριτικής, έτοιμοι να υπερθεματίσουν στα «κατηγορώ» της νέας γενιάς, πρόθυμοι να δικαιολογήσουν και να δικαιώσουν κάθε πράξη της, κάθε λόγο της, κάθε παρεκτροπή της, ακόμη και πράξεις που μπορεί να είναι εγκληματικές. Για όλα αυτά είμαστε υπεύθυνοι εμείς, λένε, οι νέοι αντιδρούν, με όποιο τρόπο μπορούν, σε μια κοινωνία που δεν τους πρόσφερε παρά την υποκρισία και την απάτη, τη βία και τον πόλεμο, τη θεοποίηση του άνομου συμφέροντος.

[…] Πρώτα-πρώτα το σχήμα «νέος-ώριμος» είναι παραπλανητικό. Ύστερα είναι αμφίβολο αν μπορούμε να συλλάβουμε με πληρότητα, ακρίβεια και διαύγεια τη στάση των νέων, τα αιτήματά τους και τις αντιδράσεις τους. Είμαι σχεδόν βέβαιος πως σ’ αυτό το σημείο δεν μπορούν να μας βοηθήσουν ούτε οι ίδιοι οι νέοι, που αναζητούν τον κόσμο και τον εαυτό τους, όντας γεμάτοι ερωτηματικά και απορίες. Ένα είναι βέβαιο: ο νέος άνθρωπος είναι έτοιμος να ριχτεί στη ζωή με τόλμη και ειλικρίνεια, με γενναιότητα και καθαρές προθέσεις. Συχνά φανταζόμαστε πως οι νέοι είναι ρομαντικοί, ονειροπαρμένοι, απροσγείωτοι. Αν δεν κάνω λάθος, η κρίση οφείλεται σε δική μας παρεξήγηση, σε κακή εκτίμηση των εκδηλώσεών τους. Οι νέοι έχουν, νομίζω, ένα δικό τους ρεαλισμό, κάποτε ωμό και επικίνδυνο, πάντοτε όμως αδιάβρωτο από τις καταχθόνιες διεργασίες της κοινωνικής ιδεολογίας. Οδεύουν ωστόσο με γρήγορο βηματισμό στο δρόμο που θα τους οδηγήσει στην κοινωνία των «ώριμων», στο χώρο όπου ο ανθρώπινος πολιτισμός έχει δημιουργήσει τα θαυμάσια τέρατα που μας συντηρούν και μας πανικοβάλλουν. […] Είτε το θέλουμε είτε όχι είμαστε υποχρεωμένοι να ζήσουμε —και θα είναι υποχρεωμένα και τα παιδιά μας και τα παιδιά των παιδιών μας να ζήσουν— σ’ αυτόν τον κόσμο, που τον συγκροτούν και τα μηχανικά και τα ανθρώπινα «τέρατα», με όλες τις αρετές και τις κακίες τους. Τίποτε δε θα κερδίσουν αυτά τα παιδιά από τη δική μας εμπειρία μέσα στον κόσμο όπου θα ζήσουν;

Προτού δώσω εγώ την απόκριση, την έχουν δώσει, τη δίνουν κάθε μέρα οι ίδιοι οι νέοι, που διαβάζουν άπληστα, που πηγαίνουν στο θέατρο, που παρακολουθούν ομιλίες. Τι αναζητούν στα βιβλία και στα θεάματα και στα ακροάματα οι νέοι αν όχι την εμπειρία των παλαιοτέρων, που τους αναγνωρίζουν τη σοφία και τη γνώση της πλουσιότερης εμπειρίας; Αυτή τη γνώση μπορούν να τους τη μεταδώσουν όχι μονάχα οι τεχνίτες και οι σοφοί, αλλά ο καθένας από μας, ο πατέρας, ο φίλος, ο δάσκαλος, με μια προϋπόθεση, καίρια και αποφασιστική: την ειλικρίνεια. Αν ανοίξουμε στα παιδιά την καρδιά μας και τους αποκαλύψουμε γυμνή την αλήθεια για όσα γνωρίσαμε στη ζωή, τις χαρές και τις πίκρες μας, τις καταχτήσεις μας και τις απογοητεύσεις μας, τα όνειρά μας και τα επιτεύγματά μας, τα χτυπήματα και τις πληγές, αλλά και τις πονηριές μας και τις ατιμίες μας, τις αδυναμίες και τις μικρότητες. Έναν απολογισμό τίμιο και θαρραλέο, όπου χωρίς καμιά λογοκρισία να έχουν αναγραφεί και οι αρετές και οι κακίες μας, και τα φωτεινά και τα σκοτεινά σημεία της δράσης μας.

Η ειλικρίνεια, στην οποία αναφέρεται και την οποία εξυμνεί ο Ανδρόνικος, είναι το στοιχείο εκείνο που κατά κανόνα απουσιάζει από τη διανθρώπινη επικοινωνία, τις οικογενειακές, κοινωνικές, φιλικές και επαγγελματικές σχέσεις.

Η ειλικρίνεια προϋποθέτει την ενδοσκόπηση και την αυτογνωσία, έννοιες δύσληπτες, αξιώνει εντιμότητα και γενναιότητα, αρετές δυσεύρετες.

Η ειλικρίνεια αμβλύνει τα πάθη και τις αντιθέσεις, χτίζει γέφυρες επικοινωνίας και συνεννόησης, φέρνει σε ουσιαστική επαφή ανθρώπους διαφορετικών γενεών και πολιτικοκοινωνικών πεποιθήσεων.

Η ειλικρίνεια θέτει τους πάντες προ των ευθυνών τους: τους μεν παλαιότερους για όσα παρέλειψαν να σκεφθούν και να πράξουν, τους δε νέους για όσα καλούνται από την ίδια τη ζωή να σκεφθούν και να πράξουν.

Η ειλικρίνεια υπήρξε, μαζί με τον καθαρό τρόπο γραφής, το χιούμορ και την κριτική στάση απέναντι σε πρόσωπα και καταστάσεις, πρωταρχικό γνώρισμα του συγγραφικού έργου της Άλκης Ζέη, γι’ αυτό και οι νέοι την αγάπησαν και την αγαπούν τόσο πολύ, την εκτίμησαν και την εκτιμούν τόσο βαθιά.