Έγκλημα χωρίς τιμωρία – Το πρώτο θύμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου

30 Αυγούστου 1939. Ένα μαύρο αυτοκίνητο σταθμεύει στο εστιατόριο Jarzombek στο Λούμπιε της Άνω Σιλεσίας. «Δύο άνδρες με πολιτικά, τους οποίους δεν είχα ξαναδεί, μπήκαν στο μαγαζί με έναν αγροφύλακα και παρήγγειλαν δύο μπύρες στην Έλενα, τη σερβιτόρα μας» αφηγείται η ιδιοκτήτρια. Ως εδώ τίποτα το ασυνήθιστο. Αλλά η συνέχεια ήταν τραγική: «Ετοίμαζα το φαγητό κι έτσι έστειλα την Έλενα να φωνάξει τον γιο μας, τον Φρίντχελμ, 18 χρονών τότε. Η Έλενα επέστρεψε για να μου πει ότι ο αγροφύλακας είχε στείλει τον Φρίντχελμ να βρει τον Χόνιοκ. Εξοργίστηκα που έστειλε τον γιο μου χωρίς να με ρωτήσει». Τελικά

ο Φρίντχελμ χτύπησε λάθος πόρτα και γύρισε άπρακτος, αλλά οι μυστηριώδεις επισκέπτες κατάφεραν να βρουν και μόνοι τους τον Χόνιοκ. «Μετά από δέκα λεπτά ο επιθεωρητής- ένας από τους δύο ξένους- εμφανίστηκε μαζί με έναν άνδρα χαμηλού αναστήματος, θα τον έκανα 30-40 χρονών, που φορούσε ένα ταπεινό γκρι κουστούμι. Τον τραβούσε από τον ώμο. Ο άνδρας είχε εκπλαγεί που ξαφνικά ήρθαν να τον πάρουν, είχε μείνει κυριολεκτικά άναυδος».

Αυτές τις αναμνήσεις δημοσίευσε πολλά χρόνια αργότερα το γερμανικό περιοδικό DER SPIEGEL. Τον Αύγουστο του 1939 η ιδιοκτήτρια του Jerzombek δεν μπορούσε να διανοηθεί τη συνέχεια: οι γερμανικές υπηρεσίες είχαν εξυφάνει ολόκληρο σχέδιο συνομωσίας, προκειμένου να σκηνοθετήσουν πολωνικές επιθέσεις εναντίον των Γερμανών της Σιλεσίας, που εκείνη την εποχή ανήκε στο γερμανικό Ράιχ. Και αυτό γιατί «ο Χίτλερ χρειάζεται έναν λόγο για να αρχίσει τον πόλεμο», όπως έλεγε ο Ράινχαρντ Χάινριχ, υψηλόβαθμος αξιωματικός των SS και διευθυντής του Κεντρικού Γραφείου Ασφαλείας. Το σχέδιο προέβλεπε εικονική επίθεση δολιοφθοράς στον ραδιοσταθμό του Γκλάιβιτς (σημερινού Γκλιβίτσε), για την οποία θα κατηγορούσαν τους Πολωνούς. Ο πρώτος αθώος που πλήρωσε με τη ζωή του τη συνομωσία ήταν ο Γερμανός Φραντσίσεκ Χόνιοκ. Οι πράκτορες της Γκεστάπο τον δολοφόνησαν, τον έντυσαν ως σαμποτέρ για να φανεί ότι σκοτώθηκε στη διάρκεια επιχείρησης και παρουσίασαν το πτώμα του ως απόδειξη της υποτιθέμενης πολωνικής «επιθετικότητας».

«Ασύλληπτο ψέμα» για τους σκοπούς του Χίτλερ

Στην πραγματικότητα τον Χόνιοκ δολοφόνησε τάγμα εφόδου των ναζί υπό τις διαταγές του Άλφρεντ Νάουγιοκ, αξιωματικού των SS. Και δεν ήταν μόνον αυτό. Το σχέδιο είχε προβλέψει ότι οι δήθεν «Πολωνοί σαμποτέρ» καταλαμβάνουν τον ραδιοφωνικό σταθμό του Γκλάιβιτς και εκπέμπουν ανατρεπτικό μήνυμα: «Προσοχή, προσοχή! Ο σταθμός έχει περάσει υπό πολωνικό έλεγχο». Ακολούθησαν και άλλες παρόμοιες επιθέσεις εναντίον Γερμανών από υποτιθέμενους Πολωνούς. «Ήταν ασύλληπτο το ψέμα που κατασκεύασαν», λέει ο ιστορικός Φλόριαν Άλτενχερνερ στην Deutsche Welle. «Και πραγματικά αναρωτιέται κανείς, γιατί ένα τέτοιο καθεστώς θέλει να εφεύρει και μία ηθική επίφαση, θέλει να δικαιολογήσει ως πράξη αυτοάμυνας τον επιθετικό πόλεμο που προετοιμάζει. Πρόκειται για μία ιδιότυπη αντίληψη ισχύος».

Τελικά η επίθεση στον ραδιοσταθμό του Γκλάιβιτς δεν υλοποιήθηκε ακριβώς όπως προέβλεπε το σχέδιο. Ο πομπός ήταν περιορισμένης ισχύος και το «ανατρεπτικό μήνυμα» δεν ακούστηκε ούτε μέχρι το Βερολίνο. Αλλά ο Χίτλερ είχε την αφορμή που έψαχνε για να επιτεθεί, δήθεν αμυνόμενος. «Σήμερα τη νύχτα η Πολωνία εξαπέλυσε επίθεση, για πρώτη φορά, σε γερμανικό έδαφος. Από τις 5.45 το πρωί απαντούμε στις επιθέσεις», ανακοίνωσε ο ίδιος. Οι εφημερίδες του καθεστώτος αναπαρήγαγαν το ψέμα με επιθετικά σχόλια. Ο προπαγανδιστικός μηχανισμός είχε εκπληρώσει τον σκοπό του: η Γερμανία δεν είχε άλλη επιλογή από το να αμυνθεί, αυτό ήταν το μήνυμα. Όσο για τον ίδιο τον Άλφρεντ Νάουγιοκ, τον δολοφόνο του Χόνιοκ, δεν έδειξε ποτέ μεταμέλεια: μιλώντας στο περιοδικό DER SPIEGEL, το 1963, είπε ότι «επρόκειτο για μία αποστολή με πολιτικό χαρακτήρα, η οποία εξετελέσθη σύμφωνα με τις διαταγές».

Ένα τέλειο θύμα

80 χρόνια μετά, η δημοσιογράφος της Deutsche Welle Ελζμπιέτα Στάζικ επισκέπτεται την οικογένεια Χόνιοκ στην Άνω Σιλεσία. Η Μαρία, χήρα του Πάβελ Χόνιοκ, που ήταν ανηψιός του δολοφονηθέντος Φραντσίσεκ, ο εγγονός της Ντάμιαν και η σύντροφός του Μόνικα την προσκαλούν να καθίσει μαζί τους στον κήπο. Η Μαρία περιεργάζεται μία φωτογραφία του Φραντσίσεκ. «Έχει το μέτωπο του παππού σου», λέει στον Ντάμιαν, μετά από μακρά περισυλλογή. Ελάχιστα πράγματα γνωρίζουν όλοι τους για τον άνθρωπο που έγινε το πρώτο θύμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. «Πουλούσε αγροτικά μηχανήματα, είχε γερμανική υπηκοότητα, αλλά έτρεφε μεγάλη συμπάθεια για τους Πολωνούς», λένε. Τόσο μεγάλη συμπάθεια, ώστε δεν δίστασε να λάβει μέρος σε παλαιότερη εξέγερση για την προσχώρηση της περιοχής στην Πολωνία. Φαίνεται ότι η Γκεστάπο τον είχε βάλει στο μάτι και τον παρακολουθούσε.

«Ο σύζυγός μου έλεγε ότι στην οικογένεια ψιθύριζαν κι έλεγαν στα παιδιά να βγουν απ’ το σπίτι όταν μιλούσαν γι αυτόν, είχαν φοβηθεί», λέει η Μαρία στην Deutsche Welle. «Ξέρω ότι ο πατέρας μου, ο αδερφός του δηλαδή, ήταν πάντα υπερήφανος για τον Φραντσίσεκ», έλεγε σε Βρετανούς δημοσιογράφους ο Πάβελ Χόνιοκ, που έφυγε από τη ζωή το 2014. «Για πολλά χρόνια το θέμα ήταν ταμπού, λες και κανείς δεν ήθελε να ανοίξει το κουτί της Πανδώρας», αναλογίζεται ο Ντάμιαν. «Πολύ αργότερα ο παπούς μου είχε προσπαθήσει να βάλει τα γεγονότα σε μια σειρά, αλλά ήταν πια πολύ αργά», λέει. Επίσημα έγγραφα δεν υπάρχουν, ο πόλεμος είχε καταστρέψει τα πάντα. Το μόνο που έμαθε η οικογένεια, με βάση παλαιότερη ληξιαρχική πράξη από τα κρατικά αρχεία στο Βερολίνο, ήταν ότι ο προπάππος τους δεν γεννήθηκε τον Απρίλιο του 1898, όπως πίστευαν για δεκαετίες, αλλά στις 28 Μαρτίου 1899. Λεγόταν τελικά Φραντσίσεκ ή Φραντς; Ήταν πράγματι Γερμανός ή μήπως Πολωνός; Πρόκειται για ερωτήματα που αντανακλούν την ταραχώδη ιστορία της Σιλεσίας.

Οι «περιπέτειες» του Άλφρεντ Νάουγιοκ

Για τον Άλφρεντ Νάουγιοκ η συνομωσία του Γκλάιβιτς δεν ήταν παρά μία από τις πολλές «δράσεις» που είχε αναλάβει στην υπηρεσία του ναζιστικού καθεστώτος. Μεταξύ άλλων ήταν επίσης υπεύθυνος για την απαγωγή δύο Βρετανών πρακτόρων στην Ολλανδία, την παραχάραξη βρετανικών χαρτονομισμάτων, τη λήψη «αντιτρομοκρατικών» μέτρων στην κατεχόμενη Δανία. Θεωρείται υπεύθυνος για τουλάχιστον τρεις δολοφονίες- μεταξύ αυτών και του Χόνιοκ. Δεν καταδικάστηκε παρά μόνο μία φορά, το 1949 στη Δανία, σε ποινή φυλάκισης 15 ετών, αλλά σε δεύτερο βαθμό τα δεκαπέντε χρόνια έγιναν πέντε και τελικά αποφυλακίστηκε τον Ιούνιο του 1950. Στη συνέχεια επέστρεψε στο Κίελο, στην ιδιαίτερη πατρίδα του.

Αργότερα ο Άλφρεντ Νάουγιοκ εγκαταστάθηκε στο Αμβούργο, παντρεύτηκε για τέταρτη φορά και άρχισε να ζει μία λίγο-πολύ φυσιολογική ζωή. Ωστόσο δεν παρέλειψε να διηγείται «τις περιπέτειές του», όπως λέει ο Φλόριαν Άλτενχενερ. «Ο Νάουγιοκ ήταν ένας από τους λίγους ναζί που μίλησε για όσα έκανε, δημοσιεύτηκαν για αυτόν ολόκληρα άρθρα σε συνέχειες, σε περιοδικά μεγάλης κυκλοφορίας», επισημαίνει ο Γερμανός ιστορικός. «Αλλά πάντα έλεγε τις ιστορίες του με καμουφλάζ την περιπέτεια, την κατασκοπική δράση. Νομίζω ότι θα προκαλούσε πολύ διαφορετικές αντιδράσεις, αν μιλούσε ανοιχτά για τις δολοφονίες με τα τάγματα εφόδου». Τελικά στη δεκαετία του ’60 η εισαγγελία εντόπισε τον άλλοτε αξιωματικό των SS στη Γερμανία και άρχισε δικαστική έρευνα εναντίον του- χωρίς αποτέλεσμα, καθώς το 1966 ο Άλφρεντ Νάουγιοκ πέθανε από καρδιακή ανακοπή.

Ελζμπιέτα Στάσικ

Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου